Radicale ommekeer

Uit de twintigste eeuw kennen we ook heel wat predikanten: Kersten, Zandt, Boone, Kok, Tj. en S. de Jong, Du Marchie van Voorthuysen, Mallan, Velema, Vergunst en anderen. Er zijn diverse Kerstenscholen, in Tholen is er zelfs een Kerstenstraat. Misschien zijn er nog wel andere dorpen waar een straat met die naam getooid is. In Barneveld heb je de Fraanjeschool, in Terneuzen de Aangeenbrugschool en in Goes en Veenendaal de Steenblokschool.

Die namen roepen herkenning op. Opmerkelijk is dat de negentiende eeuw in dit opzicht een soort witte vlek is. Wie kan zo maar een predikant opnoemen uit de negentiende eeuw? Ja, de predikant van de Afscheiding kunnen de meeste mensen wel noemen: Hendrik de Cock uit Ulrum. Misschien nog Kohlbrugge of Van den Oever, maar dan houdt het wel op. O ja, oefenaar Wulfert Floor, de landbouwer uit Driebergen en ds. Ledeboer uit Benthuizen.

Met een knipoog naar de titel van het boek van ds. A. Moerkerken ”De witte bladzijde” (Houten, 2012) besteden we de komende weken aandacht aan die ‘bladzijde’, de negentiende eeuw, die in het collectieve geheugen van reformatorisch Nederland niet zo sterk aanwezig is. Toch was het een eeuw waarin op kerkelijk gebied heel wat gebeurde.

Aanloop naar de witte bladzijde

‘Vrijheid, gelijkheid, broederschap!’ Dat was de leuze van de Franse Revolutie (1789-1799). Weg met de traditionele godsdienst. De godin van de rede, het verlichte menselijke verstand, werd vereerd. Er vond in grote Europese land een beeldenstorm plaats. Alles wat herinnerde aan godsdienst, moest opgeruimd worden. De Franse koning werd afgezet en zelfs ter dood gebracht. Een radicale ommekeer. De Fransen hielden hun ideeën niet voor zichzelf. Ze wilden hun revolutie exporteren. Ook andere landen moesten delen in de grote voordelen van het nieuwe denken. In 1795 was ons land aan de beurt om van de oude christelijke denkbeelden bevrijd te worden. Generaal Pichegru trok met zijn leger zonder al te veel problemen over de bevroren rivieren ons land binnen. De geestverwanten van de Fransen in ons land waren blij. Zij verwelkomden de Fransen met enthousiasme. Deze patriotten beschouwden zichzelf als echte vaderlanders, die het goede met ons land op het oog hadden.

Stadhouder Willem V verliet het land en vertrok naar Engeland. Aangrijpend waren zijn afscheidswoorden: ‘De ware bron van onze ongelukken moeten wij zoeken in de nationale zonden en ongerechtigheden, waaraan zich de inwoners van Nederland (…) hebben schuldig gemaakt, en ik zelve mij voor de Alwetende niet verontschuldigen kan. God heeft een twist met Nederland, en heeft dat niet alleen gedurende het afgelopen jaar duidelijk doen blijken in de mislukking van alle in het werk gestelde pogingen, maar ook in de laatste dagen daar Hij de felle vorst -het voornaamste verdedigingsmiddel om den Fransen de intocht te beletten- tot een gebaande weg maakte om de Republiek te overmeesteren’. Willem V riep op tot verootmoediging: de hand op de mond.

Dansen én treuren

Als symbool van de nieuwe tijd werden op pleinen in steden en dorpen vrijheidsbomen neergezet. Vaak waren dat palen die versierd waren met lichtjes, vlaggen, bloemen en allerlei andere versierselen. Mensen dansten erom heen, vierden feest en gaven uiting aan hun dankbaarheid voor de ‘bevrijding’. De bomen werden gezien als een soort altaar voor de revolutionaire bevrijding. Ze mochten niet omgehakt of verwijderd worden. Lang niet iedereen was zo blij en dankbaar. Velen waren vol verdriet. Wat was er van het land terecht - gekomen?

Toen begin 1795 de Bataafse Republiek officieel werd uitgeroepen, was het nog maar elf jaar geleden dat ds. Theodorus van der Groe overleden was. Hij werd later gezien als de laatste vertegenwoordiger van de Nadere Reformatie. In onder meer zijn biddagspreken had hij ernstig gewaarschuwd tegen de nieuwe denkbeelden en andere zonden. In 1773 wees hij op de valse godsdiensten in het land en op het bespotten van ‘onze allerheiligste Hervormde leer die met zoveel goed en bloed verkregen is’. ‘De Heere weet wat een menigte er nu in het land gevonden wordt van atheïsten, libertijnen en anderen’. God zal Zijn straffende hand over het land uitstrekken, zo hield hij zijn hoorders voor. Ook voor de stadhouder, zo lazen we, was het duidelijk dat de ingrijpende gebeurtenissen een gevolg waren van de zonden.

Geen wederkeer

Nadat Frankrijk, waar toen Napoleon inmiddels regeerde, was verslagen, werd ons land weer zelfstandig. De nieuwe denkbeelden verdwenen echter niet. De bevrijding bracht geen wederkeer tot God. Tegen het modernisme hadden Bijbelgetrouwe mensen grote bezwaren. Een van hen was Isaac da Costa. Precies twee eeuwen geleden schreef hij zijn bekend geworden boekje: ”Bezwaren tegen de geest der eeuw”.

wordt vervolgd

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen