‘Van Sun Tzu naar Xi Jinping: overwinnen door misleiden’

De Chinese wijsgeer en generaal Sun Tzu (ca. 544-496 v.Chr.) heeft met zijn boek ‘De kunst van het oorlogvoeren’ zowel het Oosterse als Westerse denken over oorlog en vrede diepgaand beïnvloed. Het werk behoort tot op heden tot het vaste curriculum van vele militaire academies wereldwijd, ² maar is niet alleen relevant voor militaire aangelegenheden. Het kan ook helpen bij het bepalen én doorzien van politieke en diplomatieke strategieën.

De ideeënwereld van Sun Tzu is rijkgeschakeerd. Toch zijn in elk geval twee centrale motieven te ontwaren: I) voorkomen en II) misleiden. Voorkomen gaat over het meest basale ideaal om te winnen zonder gevecht en grootschalig bloedvergieten. Misleiden gaat om het verwarren en overwinnen van de tegenstander door je anders voor te doen dan je bent, je vliegensvlug aan te passen, de ander indirect te benaderen, en je te concentreren op diens zwakke plekken. Bovendien noemt Sun Tzu als belangrijke strategieën A) het aanvallen van de strategie van de vijand en B) het verstoren van bondgenootschappen. 3

MOTIEF 1 – VOORKOMEN: ONDERWERPEN ZONDER TE VECHTEN

Een goede leider voorkomt bloedvergieten. “Het behalen van honderd overwinningen in honderd veldslagen is niet het toppunt van vaardigheid. De vijand onderwerpen zonder gevecht is het toppunt van vaardigheid.” ⁴ En: “Hij die uitblinkt in het oplossen van problemen doet dat voordat ze zich voordoen. Hij die uitblinkt in het overwinnen van vijanden zegeviert voordat de dreiging zich voordoet.” ⁵ De redenering is eenvoudig: verlies van mensenlevens is onomkeerbaar, en geen staat is ooit sterker geworden van langdurige oorlogvoering. ⁶ Toch is onderwerping zonder gevecht gemakkelijker gezegd dan gedaan. Wie een geweldloze winst wil behalen moet a) goed georganiseerd zijn en b) een solide kennispositie hebben.

Een goede organisatie impliceert ten eerste dat leiders kunnen delegeren. Ze moeten hun generaals niet te veel voor de voeten lopen. Die hebben immers het meeste verstand van zaken. Het gaat om georganiseerd vertrouwen. En het vertrouwen dat legerleiders krijgen, moeten zij ook in hun manschappen stellen. ⁷ Vertrouwen leidt tot loyaliteit, loyaliteit tot inzet en opofferingsgezindheid, en inzet brengt de overwinning. Daarbij is ook taakspecialisatie van belang: “de moedigen kunnen vechten; de behoedzamen verdedigen, en de wijzen adviseren. Zo wordt niemands talent verspild.” ⁸

Dat laatste vergt, ten tweede, een goede kennispositie. Ken de kracht en kwetsbaarheden van jezelf en de tegenstander. Onwetendheid betekent risico: “wie zowel zijn vijand als zichzelf niet kent, kan er zeker van zijn bij elk gevecht gevaar te lopen.” ⁹ Gedegen kennis moet wel worden vertaald naar een concrete en slimme strategie. Als voorbeeld noemt Sun Tzu een stadsbelegering. Een goede leider creëert zelf een ontsnappingsroute uit die belegering, om vervolgens degenen die ervan gebruikmaken eenvoudig in de kraag te vatten. ¹⁰ Zo krijg je de stad in handen zonder grootschalig wapengekletter.

Xi en het onderwerpen zonder vechten

Zien we geweldloze onderwerping terug in het huidige Chinese beleid? Wil China onder president Xi überhaupt andere mogendheden ‘onderwerpen’? Dat laatste valt te betwijfelen. Deskundigen, zoals professor Pieke elders in deze uitgave, wijzen op China’s wens om vooral op gelijke voet met de Verenigde Staten te staan en als supermacht gerespecteerd te worden. Met als uitgangspunten: geen conflict, geen confrontatie, wederzijds respect, en een win-win-benadering van internationale samenwerking. ¹¹

Op regionale schaal is China’s aanpak echter minder vredelievend. In het kader van het ‘vervolmaken’ van de Chinese natie worden de duimschroeven op Hong Kong en Taiwan aangedraaid. Daarnaast houdt China het oog gericht op bepaalde grensgebieden met India en Rusland. In de Zuid-Chinese Zee is de grens tussen ambitie en agressie vervaagd. Kunstmatige eilanden worden met een Chinese vlag beplant, waarna China honderden vierkante zeemijlen claimt als territoriaal water. Als reactie hierop leiden de VS een grote internationale marinevloot in het gebied, bestaande uit onder meer twee vliegdekschepen.

Toch lijkt winnen zonder geweld inderdaad een doel van China op het geopolitieke schaakbord. China is afhankelijk van de wereldmarkt. Grootschalig militair treffen, in de Zuid-Chinese Zee of elders, wordt vermeden. In regio’s als Hong Kong heeft vreedzame inlijving waar mogelijk de voorkeur boven geweld tegen opstandelingen. China’s activiteiten in het digitale domein ondermijnen de tegenstanders, maar door het ontbreken van conventionele wapens en de complexiteit van attributie lijkt dit geweldloos.

Een goede organisatie en kennispositie zijn wezenlijke kenmerken van het Chinese huidige beleid. Haar bureaucratie heeft zich in de loop van duizenden jaren ontwikkeld tot een ongekend hoog niveau. Met de Chinese Communistische Partij (CCP) aan het roer, en Xi Jinping als ‘Voorzitter van Alles’, is zowel de bestendigheid als wendbaarheid van het Chinese staatsbeleid verzekerd. En al decennialang verdiept China zich in haar opponenten. Veel Chinezen, ook uit hogere kringen, studeren aan Europese en Amerikaanse (top)universiteiten en kennen de Westerse cultuur. Belangrijke politieke en technologische kennis wordt koste wat het kost ‘in huis gehaald’. Met flinke spanningen tot gevolg.

MOTIEF 2 – MISLEIDEN: HET WARE GEZICHT VERBERGEN

Misleiding is een veelvoorkomend fenomeen in oorlogvoering. Denk recent aan de groene mannetjes in Oost-Oekraïne die Russische militairen bleken, of langer geleden aan de opblaastanks en veel militair radioverkeer in Zuid-Engeland om de Nazi’s te misleiden aan de vooravond van D-Day. Misleiding behoorde ook tot de trukendoos van de Franse keizer Napoleon Bonaparte, die gezegd zou hebben: “China is een slapende reus, laat haar liggen en slapen, want als ze wakker wordt, zal de wereld beven”…

Voor succesvolle misleiding is het volgens Sun Tzu nodig dat je je kaarten voor de borst houdt. ¹² Verberg je ware bedoelingen en doe je anders, wellicht dommer of zwakker, voor dan je bent. ¹³ De vijand zal je dan onderschatten en zich sneller uit de tent laten lokken. Dat komt hem duur te staan: je bent alerter, sterker of beter georganiseerd dan hij verwacht. Het is trouwens niet zo simpel je anders voor te doen dan je bent. Chaos, zwakte of angst voordoen op een manier dat het daadwerkelijk in het eigen voordeel werkt, vergt juist groot inzicht, inzet en discipline: “schijnbare wanorde komt voort uit orde; schijnbare lafheid uit moed; schijnbare zwakte uit kracht”. 14

Xi en het winnen door misleiden

Het boek De Nieuwe Keizer bevat een rake observatie over president Xi: “Op nagenoeg elke foto die er van Xi bestaat heeft hij dezelfde halve boeddhaglimlach – een soevereine, nietszeggende gelaatsuitdrukking die de toeschouwer in Xi laat erkennen wat hij er zelf in wil zien.” ¹⁵ Hiermee toont Xi feitelijk het gezicht van Sun Tzu’s serene en ondoorgrondelijke generaal. Een gezicht dat wellicht passiever of neutraler lijkt dan het is. Ook voor het land China geldt dat in de internationale (diplomatieke) arena vaak moeilijk te achterhalen is wat je eraan hebt: “China probeert de relatie met de VS amicaal maar ambigu te houden. (…) Het is tekenend hoe China zich opstelt in multilaterale organisaties zoals de WHO, de VN, het IMF en de Wereldbank: nooit vijandig, altijd vriendelijk, maar nooit een echte vriend”. ¹⁶

De stap van ambiguïteit naar misleiding is klein. Laat president Xi zich leiden door een van China’s klassieke literaire meesterwerken die begint met de regels: “Feit wordt fictie wanneer fictie feit is / De werkelijkheid wordt onwerkelijk wanneer het onwerkelijke werkelijkheid wordt”? ¹⁷ Waarom weet eigenlijk niemand welk concreet beleid hoort bij de Chinese Droom in Xi’s speech in het Nationale Museum van China? 18 En waarom liberaliseert president Xi de economie maar maakt hij het politieke systeem geslotener? Wat wil hij nou echt?

Het mag duidelijk zijn: het China van Xi houdt inderdaad graag de kaarten voor de borst. Toch vertoont ‘de boeddhaglimlach’ barsten. De marktliberalisatie en betere bescherming van intellectueel eigendom die China bij haar toetreding tot de Wereldhandelsorganisatie beloofde, moet nog worden gerealiseerd. ¹⁹ Effectieve maatregelen tegen schurkenstaten als Noord-Korea worden zonder pardon geblokkeerd in de VN-Veiligheidsraad. Vrijheden, ook van christenen, worden middels hoogwaardige technologie beknot. Hierin toont China inmiddels ondubbelzinnig haar ware, beklemmende gezicht.

STRATEGIE A – ANDERMANS STRATEGIE SABOTEREN

Het boek ‘De kunst van het oorlogvoeren’ vertelt het verhaal van een koning die zijn persoonlijk adviseur afvaardigt om te onderhandelen met de vijand. Wanneer de vijand de adviseur doodt, verliest de koning de moed en geeft zich over. Het verhaal vertelt niet wat tot deze plotse overgave dwong. Het suggereert dat de vijand de werkwijze of doelen van de verslagen koning doorzag. Wist hij hoe belangrijk de adviseur was voor de koning persoonlijk, of voor de uitvoering van diens plannen? Vreesde de koning de wreedheid van zijn tegenstander? Hoe dan ook, de koning wordt heel snel op de knieën gedwongen. Het legt de vinger bij een centraal strategisch advies van Sun Tzu: verras en overrompel de vijand door diens plannen vroegtijdig en op onverwachte wijze te dwarsbomen. “Val aan waar hij onvoorbereid is; val aan waar hij u niet verwacht”. 20

Xi en het saboteren de strategie van de ander

Het maakt de vraag urgent: wat zijn onze doelen jegens China? Waarop zijn we niet voorbereid terwijl dat dus wel zou moeten? Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog streeft het Westen naar een liberale, multilaterale wereldorde met een centrale plaats voor staatssoevereiniteit en mensenrechten. China speelde het spel lange tijd mee. Zo ging het land partnerschappen aan met bedrijven, universiteiten en overheden, ook in Nederland. Het land is doorgedrongen tot multilaterale instellingen als de VN, de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Eenmaal ‘binnen’ gaat China echter volstrekt haar eigen gang. De VN-Veiligheidsraad functioneert niet zoals beoogd; de Verenigde Staten hebben zich inmiddels teruggetrokken uit de WHO vanwege China’s disproportionele invloed. Mensenrechten worden door China met voeten getreden, repressie is aan de orde van de dag.

Controle over grondstoffen moet in Chinese handen zijn en innovaties worden ‘gekopieerd’ waarna productie zoveel mogelijk in eigen huis plaatsvindt. Daarbij heeft China het voordeel dat het veel verder vooruitkijkt dan het Westen, waar democratische regeringen elkaar elke paar jaar opvolgen. Zo weet China onder president Xi megaprojecten te realiseren als “De Nieuwe Zijderoute” en “Made in China 2025”. Dat alles voor ‘de wedergeboorte’ van China als ’s werelds meest vooraanstaande beschaving. Tot ziens, multilaterale wereldorde. Welkom, eigen Chinese structuren, eigen (bilaterale) relaties en eigen voorwaarden.

STRATEGIE B – BONDGENOOTSCHAPPEN SABOTEREN

Het probleem van bondgenootschappen tussen tegenstanders is natuurlijk dat zij elkaar helpen en versterken. Dat is volgens Sun Tzu onwenselijk: “Als een vijand bondgenoten heeft is het probleem ernstig en de positie van de vijand sterk; heeft hij geen bondgenoten, dan is het probleem gering en de positie van de vijand zwak”. ²¹ De opdracht is daarom simpelweg: “zaai tweedracht als hij [de vijand] verenigd is” (…) “Laat uw vijanden niet samenkomen”. ²² Ook het verstoren van bondgenootschappen is makkelijker gezegd dan gedaan. Opnieuw is grondige kennis van de tegenstander vereist. Met wie werkt hij samen en met welk doel? Welke belangen hebben bondgenoten? Hoe kunnen we hen uit elkaar spelen?

Xi ‘versus’ bondgenootschappen

Chinese investeringen, ook in Europa, zijn waarschijnlijk het belangrijkste en zichtbaarste vehikel om bondgenootschappen te verstoren. Zelfs tussen lidstaten van de Europese Unie bestaan verschillen van inzicht over de Chinese invloed. Landen in Oost-Europa en de Balkan zijn geneigd hun oor bij China te luister te leggen in ruil voor gunstige leningen. Zo heeft China grote delen van de Griekse haven van Piraeus in handen, maar ook belangrijke transportknooppunten in Duitsland. Een gezamenlijk Europees antwoord is in veel gevallen nog niet gevonden.

Een andere splijtzwam is de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China. Ook dit dwingt Europa kleur te bekennen. Laten Europa en de VS zich ondanks het historische belang van sterke trans-Atlantische banden uit elkaar spelen? Of bieden zij gezamenlijk verzet tegen onder meer diefstal van innovaties en intellectueel eigendom, Chinese agressie in de eigen regio, en binnenlandse mensenrechtenschendingen. Lukt het China de VN, WTO en WHO naar haar hand te zetten, of komen landen zelfbewust op voor het belang van internationale samenwerking zoals die na de Tweede Wereldoorlog beoogd werd? En hebben zij een antwoord op beïnvloeding van burgers in democratieën? Dat zijn de cruciale vragen waar (Westerse) bondgenootschappen zich dankzij het China van Xi Jinping voor geplaatst zien.

CONCLUSIE

De Chinese wijsgeer en generaal Sun Tzu achtte overwinnen zonder geweld als het toppunt van vaardigheid en het misleiden van de tegenstander als cruciaal. De winst kan behaald worden door de strategie van de ander te saboteren, en door bondgenootschappen te verstoren. Dergelijke zaken zijn aantoonbaar onderdeel van het Chinese beleid onder president Xi.

Woorden zeggen daarbij niet alles, en motieven zijn moeilijk te doorgronden, maar daden zeggen des te meer. De Chinese staat en overheid is goed georganiseerd, en verdiept zich als geen ander in de kracht van de tegenstander. Niet zelden om diens innovatieve kroonjuwelen te kopiëren. Met name in de eigen regio is China krachtig militair aanwezig, zonder vooralsnog te kiezen voor de grootschalige confrontatie. Het land is dominant aanwezig in internationale samenwerkingsverbanden en zet deze naar de eigen hand. Het land maakt derden middels investeringen van zich afhankelijk, zonder zich zelf volledig te houden aan de spelregels van het internationale stelsel.

Het zijn zomaar een aantal ‘tools’ uit de gereedschapskist die China onder haar leider Xi Jinping rijk is. Maar hoe ambigu China’s beleid en internationale pose vaak ook is: alleen al in de onderdrukking van christenen en andere minderheden toont zij haar ware gezicht. Toch weten we dat het ook Xi niet zal lukken ‘alles onder de hemel’ aan haar voorwaarden te onderwerpen. De groten der aarde komen en gaan, maar de Heere regeert voor eeuwig.

NOTEN

1 Dergelijke overeenkomsten betekenen uiteraard niet noodzakelijk een causaal verband maar vormen wel interessante vingerwijzingen.

2 Oorlogvoering vereist volgens Sun Tzu bij uitstek diepgaande studie, omdat het gaat over leven en dood, over het voortbestaan of de ondergang van een staat. Sun Tzu, p. 91

3 Sun Tzu, “De Kunst van het oorlogvoeren – De nieuwe geïllustreerde editie”, uitgeverij Librero, p. 26, 96

4 Sun Tzu, “De Kunst van het oorlogvoeren – De nieuwe geïllustreerde editie”, uitgeverij Librero, p. 26, 96, 115

5 P. 115-116

6 P. 107 7

7 P. 203: : “[de generaal] behandelt de manschappen als zijn geliefde zonen, zodat ze hun leven voor hem zullen geven.”

8 P. 141

9 P. 124-125

10 P. 118

11 “How Ancient Chinese Thought Applies Today,” Kevind Rudd.

12 P. 217: “het is de taak van de generaal sereen, ondoorgrondelijk, onpartijdig en gedisciplineerd te zijn.”

13 Sun Tzu, p. 96, ““als u kundig bent, lijk dan onkundig; als u actief bent, lijk dan passief.”

14 P. 139 15

15 Ties Dams, De Nieuwe Keizer, p. 117

16 Ties Dams, De Nieuwe Keizer, p. 91-92

17 Citaat uit Droom van de Rode Kamer, geschreven door Cao Xueqin, geciteerd in Ties Dams, p. 94 18

18 Ties Dams, p. 163-168 19

19 Zie ook De dans van de leeuw en de draak…

20 P. 96

21 P. 116

22 P. 100, 116

Henri Krooneman, redactielid en beleidsmedewerker SGP-Tweede Kamerfractie

H. Krooneman MA, ‘Van Sun Tzu naar Xi Jinping: overwinnen door misleiden’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen