De oordelen Gods (3)

Daarom roept Van Lodenstein de kerkgangers met klem op om naar boven te zien, zoals de dichter van Psalm 121: ‘Ik hef mijn ogen op naar de bergen, vanwaar mijn hulp komen zal, om de Heere te zoeken terwijl Hij nabij is’.

Van Lodenstein houdt ook boetepreken en die hebben een achtergrond. Allereerst ontstaan er spanningen tussen de kerk en de overheid. Dit leidt er uiteindelijk toe dat de predikanten Abraham van de Velde en Johannes Teellinck uit de stad verbannen worden. Teellinck krijgt niet eens gelegenheid zijn kind te begraven. Dit leidt tot grote onrust in de stad. Maar er speelt meer. Een rechtzinnige hoogleraar wordt ontslagen en vervangen door de magistraat.

Dreunen voor de kerk

De gevolgen zijn groot: de invloed van de gereformeerde kerk vermindert en het gezag van Voetius lijkt verdwenen. Dit is een gevoelige klap voor de Nadere Reformatie, die zij nooit meer echt te boven is gekomen.

Er volgt in dit decennium nog een ander dieptepunt. Wordt de zojuist genoemde crisis vooral veroorzaakt door ontwikkelingen buiten de kerk, de volgende ontstaat in het hart van de kerk. In 1669 sluit Anna Maria van Schurman, een bekende vrouw uit het gezelschapsleven van de Utrechtse predikanten, zich aan bij de geradicaliseerde Jean de Labadie. Drie jaar later volgt een andere schokkende gebeurtenis.

Utrecht maakt in het rampjaar 1672 een bezetting door de Fransen mee. Die overheersing door de vijand duurt ruim een jaar. De mensen zien en merken de gevolgen. Na de bevrijding is het lijden voor Van Lodenstein nog niet voorbij. Hij wordt met de Fransen meegevoerd en leeft maandenlang in ballingschap in het Duitse plaatsje Rees. Hoe gaat hij met die tegenslag om? Hij moppert niet, hij is geduldig en lijdzaam en schrijft stichtelijke brieven vanuit zijn ballingoord ‘Patmos’. Een sober leven is hij overigens gewend. Maar daarenboven weet hij dat er niets buiten de wil van God om gebeurt.

Zomerstorm

In augustus 1674 trekt een zware zomerstorm door ons land. De omgeving van Utrecht wordt het zwaarst geraakt. De torenspitsen van de kerken in Bunnik, Jutphaas, IJsselstein, Houten en Vleuten waaien om. De gevolgen voor de stad Utrecht zijn nog groter. In een kwartier tijd verandert een deel van de stad in een grote puinhoop. Van de molens op de stadswallen blijven er nog maar twee overeind staan. De hoge spits van de St. Jacobskerk breekt af en de Mariakerk lijdt grote schade. Maar het meest opzienbarend is dat het middenschip van de Domkerk ‘als een kaartenhuis’ in elkaar stort.

Oorzaken

Voor Van Lodenstein is het geen vraag wat dé oorzaak voor al deze ellende is: dat is de zonde. De Heere straft het volk met Zijn oordelen. Politieke en militaire overwegingen komen bij deze godsdienstige benaderingswijze in een daarbij passend licht te staan. Politiek is volledig ondergeschikt aan de Goddelijke bedoeling, namelijk het uitvoeren van het oordeel. In deze visie is de Franse koning Lodewijk XIV ‘slechts’ een instrument waarvan God gebruikmaakt om het volk te straffen.

Overigens sluit Van Lodenstein niet de ogen voor de Franse politiek die op gebiedsuitbreiding is gericht, maar dat beleid is slechts een ‘onderoorzaak’. De hoofdoorzaak is dat God Zijn raad, en in dit geval, Zijn straffen uitvoert. Van Lodenstein stelt in meerdere preken de vraag of de mensen ervan geleerd hebben, sterker, of dit oordeel heeft geleid tot vernedering en bekering. In een daarvan spreekt hij over kastijdingen van God die zeer scherp zijn en als doel hebben om ‘ons tot heiligheid te bewegen’. Wanneer er geen bekering plaatsvindt als reactie op de oordelen van God, dan zal Hij met nieuwe straffen komen. Het doet hem veel leed als hij opmerkt dat het volk volop blijft zondigen: ‘Er werd niet één deugd geestelijker dan tevoren en ieder blijft even ongevoelig, tot bewijs van onze geesteloze toestand’. Hij constateert dat, evenals vóór de straf waarmee de Heere het volk bezocht, veel mensen wel letterkennis hebben, maar dat de geestelijke kennis ontbreekt. Het belangrijke zelfonderzoek en de noodzakelijke zelfverloochening blijven bij velen achterwege.

Sacramenten

Juist aan die twee oefeningen hecht hij grote waarde. Voor een oprechte christen zijn die onmisbaar, zeker met het oog op deelname aan het Heilig Avondmaal. Dit alles brengt hem in grote gewetensnood. Uiteindelijk komt hij tot het besluit om dit sacrament niet meer te bedienen. Dat is een verregaande stap, maar die komt niet onverwacht. Al veel eerder waarschuwde Van Lodenstein tegen de ontstane Avondmaals - praktijk, waarbij men blijft hangen in uiterlijke tekenen van brood en wijn en waarbij de censuur niet meer wordt toegepast. Van Lodenstein gebruikt daarbij woorden als ‘dood, blind en ongevoelig’. Het leiden van een fatsoenlijk en ingetogen leven is niet voldoende om dit sacrament te gebruiken. Er is meer nodig: ‘O Christenen! Daar moet iets anders zijn, Jezus moet uw Koning zijn, gij moet door Jezus geregeerd en bewerkt worden, ja gij moet Jezus in uw hart hebben, met Jezus gemeenzaam zijn, met Jezus sterven en met Jezus leven’. Overigens betekent dit niet dat in Utrecht het Avondmaal niet meer bediend wordt, want zijn ambtsbroeders nemen deze diensten van hem over.

Van Lodensteins zorg betreft niet alleen het sacrament van het Heilig Avondmaal, ook de dooppraktijk roept vragen op. Die vragen hebben vooral betrekking op de levenshouding en de godsdienstige kennis van de ouders die hun kind ten doop willen houden. De dooppraktijk was ruim: ieder kind mag gedoopt worden, onafhankelijk van de vraag hoe de ouders leven of hoe hun relatie tot de kerk is. Van Lodenstein blijft de doop echter wel bedienen. Hij stelt de Doop soms wel uit en geeft de ouders die weinig of geen kennis hebben van de christelijke leer eerst privéonderwijs. Bijbels onderwijs is van levensbelang!

(slot volgt)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen