Van slager tot uitgever

Het was op advies van zijn vader dat elektricien Frits Hardeman twintig jaar geleden een boekhandel begon. In een pandje van 35 vierkante meter. Inmiddels zijn dat er driehonderd. Vrijwel meteen begaf hij zich ook op het uitgeverspad. Zijn eerste uitgave was een levensbeschrijving met een aantal preken van ds. A. van Herwaarden, de predikant die op de kansel van Opheusden door de bliksem werd getroffen. „Dat boek sloeg meteen aan en heeft een paar herdrukken beleefd.
Erg ingewikkeld bleek het uitgeven niet te zijn. „Het manuscript moest taalkundig worden herzien. Dat is gebeurd bij Van der Perk in Nieuw-Lekkerland, het bedrijf dat ook het drukken heeft verzorgd. De eerste positieve ervaring smaakte naar meer. „De boekhandel is een constant bedrijf. Je kunt vrij nauwkeurig bepalen wat je omzet zal zijn. In uitgeven zit meer spanning. Gaat een boek wel of niet lopen?
Aanvankelijk was het vooral idealisme dat Hardeman motiveerde. „Ik heb meerdere boeken uitgegeven waarvan ik dacht: Dit moet gewoon op de markt komen. Zolang het me geen geld kost, vind ik het prima. Werk van Jakobus Koelman, Detmar, Jonathan Edwards, Bewaar Uw kerk van ds. Oosten, boekjes van ds. Hegger, Het recht der hervormde gezindheid van Groen van Prinsterer, het boek dat momenteel door alle partijen binnen de Nederlandse Hervormde Kerk wordt gebruikt om eigen gelijk te bewijzen.

Bijzondere postzegel
Het fonds typeert de Edese uitgever. „Ik ben een bijzondere postzegel, niet in een hokje te plaatsen. Van krap denken houd ik niet. Belangrijk is voor mij dat een boek puur is, en dat het iets toevoegt. Iemand als ds. Hegger is wat controversieel, maar hij heeft prachtige dingen geschreven. Zijn Terug naar de levende Christus vind ik nog altijd een indrukwekkend boek. Het feit dat Hegger niet bij iedereen in de achterban goed ligt, is voor mij geen reden om niets van hem uit te geven. Dan ga je politiek bedrijven. Dat ligt me niet zo.
Naast theologisch werk en poëzie bracht Hardeman romans van Johan Veenhof en Arjen van Hoorn op de markt. „Puur voor mn brood, daar ben ik heel eerlijk in. Met de opbrengst ervan kan ik de ideële uitgaven financieren. In totaal gaf de Veluwse boekhandelaar-uitgever zon 125 titels uit. De twee boeken van ds. D. Heemskerk, met preken over de Dordtse Leerregels en de Nederlandse Geloofsbelijdenis, beschouwt hij als de kroon op zijn fonds. De belangstelling overtreft bovendien alle verwachtingen. „Ze worden breed verkocht, van hervormd tot oud-gereformeerd.

Kwaliteit
In zijn uitgeversactiviteiten weet Hardeman zich niet alleen gadegeslagen door de relatief grote reformatorische uitgevers, maar ook door een groeiend aantal kleine. Inmiddels zijn het er enkele tientallen. Een deel draagt fraaie namen als Bethlehems Bornput (Rijssen), De Lezer (Ermelo), De Sleutel (Leerbroek) en De Palmboom (St. Philipsland). Het merendeel zet de boeken af via de Christelijke Boekencentrale (CBC) in Langbroek.
Concurrenten wil Hardeman het niet noemen. „De meesten zijn ideëel bezig. Ze komen met uitgaven waar de grote jongens geen brood in zien. Als het waardevolle boeken zijn, sta ik daar positief tegenover. Wel doet het pijn als je ziet hóe ze soms zijn uitgegeven. Om te huilen. Aan de andere kant vind ik het belangrijk dat naast de grote een aantal kleine uitgevers blijft bestaan. Het moet niet zo zijn dat een paar mensen in Nederland bepalen wat wij lezen.
Zelf besteedde Hardeman in de loop der jaren veel aandacht aan de verbetering van de kwaliteit van zijn uitgaven. „Vroeger bezuinigde ik nog wel eens op de cover; dat doe ik niet meer. Een mooie omslag van Rino Visser levert meer op dan een advertentie.

De Ramshoorn
René Ruissen van De Ramshoorn in Goes deed dezelfde ontdekking. Ook zijn uitgaven zien er opvallend verzorgd uit. De oud-onderwijzer belandde in het uitgeversvak door zijn liefhebberij om voor leerlingen de monumentale werken van John Bunyan na te vertellen. Zijn bewerking van De Heilige Oorlog werd door Den Hertog op de markt gebracht en beleefde twee drukken. Toen de Houtense uitgever afzag van een derde druk, kreeg de auteur de publicatierechten terug. Hetzelfde geldt voor de publicatierechten van de bewerkte Christinnereis, die in eerste instantie door Groen werd uitgegeven.
Beide boeken zijn door Ruissen opnieuw op de markt gebracht, in een nieuwe jas en uitgebreid met gespreksvragen. Daarnaast publiceerde hij bewerkingen van de Christenreis en Het leven en sterven van meneer Kwaad. Reden om het uitgeven in eigen hand te nemen, was voor de inwoner van Goes de overtuiging dat hij het zelf beter kon. „Niets ten nadele van de grote uitgevers, maar daar ben je als auteur een van de vele. Je kunt van die mensen niet verwachten dat ze zich helemaal voor de promotie van jouw boek geven. Aan Het leven en sterven van meneer Kwaad is door mijn inzet uitvoerig aandacht besteed in de Gezinsgids. Dat heeft geweldig goed gewerkt. Inmiddels zijn er zon drieduizend van verkocht. Ook de andere bewerkingen van de boeken van Bunyan blijven gaan.

Jongerenavonden
Vier jaar geleden nam de Zeeuwse schrijver-uitgever afscheid van het onderwijs. „Ik moest een keus maken en heb besloten me volledig op de uitgeverij te richten. Een aantal uitgaven dankt de eigenaar van De Ramshoorn aan zijn betrokkenheid bij de Stichting Reformatorische Bezinningsavonden. Bij het vijfjarig bestaan van de SRB bundelde hij tien lezingen over het gebed, onder de titel Leer ons bidden. Het werd een bestseller. Pakweg zevenduizend exemplaren passeerden de toonbank.
Daartegenover valt de belangstelling voor Zie, de Bruidegom komt, dat bij het tienjarig bestaan van de SRB verscheen, ronduit tegen. De uitgever vermoedt dat het te maken heeft met de negatieve publiciteit vanuit de Gereformeerde Gemeenten rond de zogenaamde jongerenavonden. „Die worden heel makkelijk verward met de avonden van de SRB.
Via de SRB kwam ook het contact met ds. D.J. Budding tot stand. De hervormde predikant uit Waarder bood Ruissen zijn boek Ik zal wederbrengen aan, dat door een andere uitgever was afgewezen. Ook zijn bundel meditaties over het boek Daniël en een bundel kerstverhalen liet de schrijvende dominee bij De Ramshoorn uitgeven. Het manuscript van Ik zal raad geven, een vervolg op Ik zal wederbrengen, ligt momenteel bij illustrator Rino Visser.

Uitwerking
Ruissen prijst zich nog altijd gelukkig dat Ik zal wederbrengen elders niet werd geaccepteerd. „Taalkundig moest er inderdaad wat aan gebeuren, maar dat hebben we met genoegen gedaan. Het verhaal zat goed in elkaar. Dat blijkt ook uit de verkoop. De derde druk loopt naar het einde. Dat betekent dat al zon zevenduizend boeken zijn verkocht. Van Ik zal raad geven heb ik ook hoge verwachtingen. Een ander boek dat het heel goed heeft gedaan, is Een gelukkige zanger, van I. Hubregtse. Ook dat manuscript is elders geweigerd. De afdankers van de grote collegas zijn bij ons de bestsellers. Dat geeft aan dat ook een grote uitgever zich soms behoorlijk kan vergissen.
Frits Hardeman accepteert zelden een boek dat door grote uitgevers is afgewezen. „Als die het onder de maat vinden, is dat bij mij ook het geval. Anders is het wanneer ze de inhoud wat te controversieel vinden. Op die manier is Terug naar de levende Christus bij mij gekomen. Als hervormd mens sta je wat vrijer dan een collega die lid is van de Gereformeerde Gemeenten.
Wel bespeurt de boekhandelaar dat hij wat voorzichtiger is geworden. „Als ik nu een manuscript over de kerk krijg, zal ik heel goed overwegen of ik het uitgeef. Je wilt geen tweespalt in eigen kerkelijke kring veroorzaken. Aan de andere kant moet je opletten dat je niet grijs wordt. Een boek mag best prikkelend zijn, zolang maar duidelijk is dat het een goed doel dient. Dat betekent concreet dat ik het eerste boekje van Blaauwendraad wel op de markt zou hebben gebracht, zijn tweede boekje waarschijnlijk niet.

Bunyan in beeld
René Ruissen stak in het achterliggende jaar enorm veel tijd in een beschrijving van het leven van John Bunyan, volledig in fullcolour. Puriteinenkenner L.J. van Valen leverde de tekst, beroepsfotograaf Arjo van de Graaff een belangrijk deel van de fotos. Onlangs werd het eindresultaat, Bunyan in beeld, tijdens een bijeenkomst in het gebouw van Hogeschool De Driestar in Gouda gepresenteerd.
Het boek, dat 240 paginas telt, kost 37,50 euro. Om de verkoop te stimuleren, overweegt Ruissen met een klankbeeld het land in te gaan. „De eerste oplage telt 3100 exemplaren. Als we die verkopen, ben ik nog amper uit de kosten. Je hoopt dat het een werk is dat lang blijft gaan. Ik zoek het niet in een groot aantal uitgaven. Niet het vele is goed, maar het goede is veel.
Dat neemt niet weg dat ook aan de Putwei in Goes de schoorsteen moet roken. „Ik ben auteur en uitgever tegelijk. Dat is op zichzelf een goede combinatie, maar het gevaar dreigt dat je te veel tijd in het schrijven steekt. Dat gaat dan weer ten koste van het promoten van de boeken. Met dankbaarheid constateert Ruissen dan ook dat De bedelaar stierf, over de jonggestorven Rens Vogelaar, een onverwacht kassucces werd. De eigenaar van De Ramshoorn hoopt dat voor Bunyan in beeld hetzelfde zal gelden. „Het zou voor ons een drama zijn als dat niet gaat lopen.

Kosten
Een probleem voor de kleine uitgevers is, dat door hun bescheiden aanbod de technische kosten relatief hoog zijn. „Een grote uitgever kan een aantal manuscripten tegelijk aan een drukker en een binder aanbieden, verklaart Hardeman. „Daar staat tegenover dat ik geen dure redacteur heb rondlopen. Ik neem de manuscripten zelf door, in verloren uurtjes.
Voor het euvel van de technische kosten bedacht Zweer de Bruin, eigenaar van De Schatkamer in Rumpt, een praktische oplossing. Het drukken en binden nam hij zelf ter hand. De totale gang van een boek, van de eerste lezing van het manuscript tot de verkoop van het eindproduct, vindt bij De Schatkamer onder hetzelfde dak plaats. „Voorzover ik weet, zijn we daarin uniek.
De wijsheid dat niet het vele goed is, maar het goede veel, geldt voor het fonds van De Bruin in bijzondere mate. Met gepaste trots toont hij drie folianten, vers van de pers. Twee bundels met preken van de oudvader D. Knibbe, over de brief van Paulus aan de Kolossenzen, en een bundel Leerredenen van P. du Bosc. De drie fotografische herdrukken, in gotische letter, verschijnen in een oplage van vijftig exemplaren per boek. De twee werken van Knibbe, samen goed voor 1800 paginas, moeten 135 euro opbrengen. Du Bosc 65 euro. Gezien de oplage is het nog een bescheiden prijs.

Ideële bezigheid
Zijn eerste brochure gaf de voormalige slager uit in de jaren dat hij werkzaam was bij een drukkerij in Leerdam. Het werd De keus van Ruth, van oudvader D.A. Detmar. Aanvankelijk was het uitgeven voor De Bruin een puur ideële bezigheid. „Mannen als Detmar, Beukelman, Hellenbroek en Barueth mag ik ontzettend graag lezen. Die boeken zie je graag ook in handen van anderen. We hebben jaren gehad dat de grote jongens de uiterste rechterhoek van onze gezindte lieten liggen, omdat daar voor hen te weinig handel was. Levensbeschrijvingen waren meer in trek dan een goede prekenbundel.
Sinds hij zeven jaar geleden zijn eigen uitgeverij-drukkerij-binderij begon, moeten de boeken ook voor een boterham zorgen. Maar het idealisme blijft voor de eigenaar van De Schatkamer voorop staan. Het drukken van een aantal kerkbodes vormt een vaste bron van inkomsten. Van de teloorgegane uitgever Romeyn en Van der Hoff nam De Bruin de bibliotheek Overjarig Koren over, met een bestand van circa duizend abonnees, die maandelijks een preek ontvangen.
Daarnaast brengt de uitgever uit Rumpt jaarlijks tussen de dertig en veertig nieuwe titels op de markt. Voornamelijk preken van reeds overleden leraars. Voor het hertalen van leerredenen uit vroeger dagen en het uittikken en bewerken van opgenomen preken kan hij terugvallen op een team van vrijwilligers. „Iemand waar je heel veel werk aan hebt, is ds. Spaans uit Norwich. Maar zijn preken zijn het meer dan waard. Hetzelfde geldt voor ds. W. Verhoeks. Die boeken verkopen ook goed. Van een bundel van ds. Verhoeks zijn we bijna tweeduizend exemplaren kwijt. Voor ons is dat heel veel. Ik kan van dit werk leven, maar een vetpot is het niet.

Onsterfelijke helden
Aan romans begint de uitbater van De Schatkamer niet. Wel breidde hij zijn fonds uit met een aantal kinderboeken. Deels van auteurs die ook via de grote reformatorische uitgevers publiceren, zoals A. den Uil-Van Golen en G.W. van Leeuwen-Van Haaften. „Die heb ik persoonlijk leren kennen. Dan gunnen mensen je soms een manuscript.
Hoewel hij een gezonde concurrentie niet verkeerd vindt, heeft De Bruin moeite met de broodnijd die hij onder een aantal collegas signaleert. „Auteurs die van uitgever willen veranderen, worden soms behoorlijk onder druk gezet.
Zelf heeft de eigenaar van De Schatkamer vooral last van uitgeverij Snoek uit Ermelo, die een vergelijkbaar fonds heeft opgezet. „Op een gegeven moment brachten wij Onsterfelijke helden op de zegewagen van hun geloof op de markt. Een paar dagen eerder kwam Snoek met hetzelfde boek. Dat zijn vervelende dingen. Gelukkig zijn we toch de hele oplage kwijtgeraakt, maar het is geen ideale situatie.

IJsclub
Rien Molenaar, eigenaar van Blassekijn in Bleskensgraaf, overwoog meer dan eens alle lotgenoten bij elkaar te roepen, om samen een platform te stichten. „Bij de meesten is het geen vetpot. Het zou niet verkeerd zijn als we de zaken wat meer op elkaar konden afstemmen. Tot nu toe kwam het er niet van, omdat hij er uiteindelijk weinig van verwacht. De kleine uitgevers binnen de gereformeerde gezindte zijn bijna zonder uitzondering individualisten. Die kwalificatie is ook op hemzelf van toepassing.
De benaming uitgeverij-antiquariaat is wat groots voor de lading van Blassekijn. Het antiquariaat bevat een voorraad tweedehandsboeken, die is ondergebracht in de voormalige stal van een boerderij. De verkoop van de boeken, via markten en toogdagen, combineert de oud-docent met uitgeven. Veel lijn is in zijn fonds niet te ontdekken. Het loopt van 100 jaar ijsclub Vooruitgang Bleskensgraaf tot Discipelen van Kohlbrugge, door drs. M. den Admirant, en van De automobielen van prins Bernhard tot De zaligheid is in geen ander, een biografie over de hervormd-gereformeerde ds. W.L. Tukker. Maar wat het onderwerp ook mag zijn, over al zijn boeken spreekt de Bleskensgraafse uitgever met intense bevlogenheid.

Enthousiasme
Net als de meeste kleine uitgevers moet Molenaar het hebben van auteurs die hij persoonlijk kent. Hoofdprobleem is voor de oud-docent het promoten van zijn boeken. Voor breed adverteren mist hij het benodigde budget. „Zon biografie van Tukker gaat vanzelf, dat was een bestseller. Mede dankzij een aantal goede recensies. Het boek van Den Admirant is in de pers helaas wat onderbelicht gebleven. Dat merk je meteen. Niet alle boeken lopen zoals je zou willen. Op De discipelen van Kohlbrugge heb ik me behoorlijk verkeken.
Het is voor Molenaar een erekwestie om een boek fraai uit te geven. „Je ziet soms werk, ook van de grote uitgevers, waarvoor ik me diep zou schamen. Ik heb een fantastische samenwerking met Van der Perk in Nieuw-Lekkerland. Die mensen hebben er plezier in om een mooi product uit te geven.
Keerzijde is dat de prijzen van Blassekijn pittig zijn. Wat de verkoop niet stimuleert. Met gevolg dat er onvoldoende geld is om te adverteren. „Dat is wel een vervelende cirkel. Ik heb nog best een aantal dingen die ik graag zou uitgaven, maar je moet soms zeggen: Nu even niet. Ik moet eerst weer wat verkocht hebben. In je idealisme en je enthousiasme ga je makkelijk te ver. Ik heb boeken waar geld bij moet, dat zeg ik heel eerlijk. Voor een keer geeft dat niet, maar het moet geen regel worden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen