Ondanks alle maatregelen zakt Zweden steeds dieper in het alcoholmoeras

Tenerife, Spanje. In de oude, gammele toeristenbus worden de Zweedse vakantiegangers flink door elkaar geschud op de bijna onbegaanbare weg. Het einddoel van de excursie is in zicht: een schitterend dorp met daarachter een kasteel op een heuvel. Het wordt het hoogtepunt van de twee weken durende vakantie van de Scandinaviërs. In het kasteel wacht huneen"asado", door de reisleiding vertaald in 'zwijnenfeest'. De gedachte aan de varkens aan het spit en — het belangrijkste— de onbegrensde hoeveelheden rode wijn die bij de asado wachten, heeft de door de zon rood verbrande gasten in een uitgelaten stemming gebracht. Dat de meegebrachte, bijna lege flessen rum en cognac hier niet geheel onschuldig aan zijn, schijnt alleen de reisleiding zorgen te baren. Die heeft drie uur later dan ook de grootste moeite om de dronken groep terug in de bus te krijgen. Zoals dat eigenlijk de gehele vakantie het geval Is. Een aaneenschakeling van dronken zijn, roes uitslapen en katers behandelen.

Berucht
Met zulke uitspattingen hebben de Zweden zich een beruchte naam ver- > worven onder het vakantievolk. "Een zuipersvolk" is de gangbare typering in hotels en pensions. Zelfs Zweedse auteurs zijn dezelfde mening toegedaan. Michael Pettersson, auteur van het boek "Zweden in het buitenland": „Wanneer de Zweed zijn landsgrenzen achter zich gelaten heeft en vrij is van de vele Zweedse restricties, schijnt hem niets in de weg te staan om zich zo snel mogelijk te laten vollopen. In de aanloophavens van Danzig, Travemünde en Helsing0r struikelt men letterlijk over buiten bewustzijn zijnde Zweden die een dagretour gekocht hebben en met de veerverbindingen op en neer reizen tot ze zo dronken zijn dat ze niet meer weten wat voor of achter is en zodoende de weg naar huis ook niet meer vinden. Om over de restvan de vakantieoorden maar te zwijgen." Zijn de Zweden een volk van alcoholisten, die terecht in eigen land met alleriei regels kort gehouden worden? Als enige land in de wereld heeft Zweden een strenge, door de staat geregelde anti-alcoholpolitiek. Deze is in zwakkere vorm ook te vinden in de beide andere Scandinavische landen, Finland en Noorwegen. De staat ziet alcohol als de grootste vijand van zijn sociale-verantwoordelijkheidspolitiek, die erop gericht is geborgenheid en welvaart voor de inwoners te verschaffen. Aangezien deze verantwoordelijkheid in de ogen van de staat niet alleen aan de mensen overgelaten kan worden, heeft men wetten, regels en een stevige bureaucratie nodig.

Systembolaget
In welke supermarktje ook inkopen doet, alcoholische dranken vind je daar niet. Zie je toch een schap met op wijnflessen lijkende flessen, dan zijn dit de alternatieven die geboden worden. ,,Vindu..." uit Finland, en alle exotische namen die je maar bedenken kunt. Na de eerste slok weetje dat het beter is sinaasappelsap te kopen; het spul is niet te drinken. Bier is er wel te vinden, maar de smaak ervan lijkt op water dat aangemaakt is: 1,8 procent lattöl of 2,8 procent mellanöl (licht bier en middelzwaar bier). Voor de sterkere biersoorten, starköl geheten, moet men evenals voor wijn en sterke drank naar winkels die door de staat gedreven worden. Deze 'Systembolaget' met groene neonverlichting aan de gevels zijn in het gehele land in alle 350 filialen identiek. Een wachter schrikt al bij voorbaat elke dronkaard af om moeilijkheden te maken. De inrichting is steriel en men heeft in ieder geval niet het gevoel in een slijterij te zijn. Het doel hiervan is om de kopers af te schrikken. Aan de buitenmuren hangen plakkaten met anti-alcohol teksten. Allerlei 'beroemdheden', zoals tennisspeler Björn Borg en de muziekgroep ABBA maken via reclame de bevolking attent op de gevaren van alcoholmisbruik.

Identiteitskaart
Iedere inwoner van zweden kan vanaf zijn achttiende jaar een firma oprichten, verdragen ondertekenen, stemmen of trouwen. Maar pas vanaf zijn twinügste levensjaar is hij of zij gerechtigd sterke drank te kopen. Gedurende mijn verblijf van twee en een halfjaar in Zweden werd ik steeds aangesproken door jongeren van 8 tot 20 jaar met de vraag of ik drank in de Systembolaget voor hen wilde kopen, aangezien je je identiteitskaart moet tonen. Mensen die een 'beefle aangeschoten' zijn, worden uit de winkel verwijderd. Op zaterdag en iedere middag voor een feestdag zijn de winkels in de regel gesloten om inkoop voor spontaan geplande feesten onmogelijk te maken. De hoge accijnzen zijn erop gericht het de mensen moeilijk te maken om grote hoeveelheden in te kopen. Een fles van 0,75 liter van de goedkoopste whisky kost ƒ 60,—. Vadertje staat incasseert hiervan aan drankbelasting en BTW 90 procent, dus ƒ 54,-. Reclame op de tv of in de pers is verboden.,,Niemand zal geld verdienen aan de zwakheid en afhankelijkheid van mensen."

IJswater
Restaurants mogen hun gasten niet aanmoedigen tot het bestellen van drank. Op elke tafel moet een karaf ijswater staan, "om de ergste dorst te lessen.'' Alcohol mag alleen geschonken worden in combinatie met eten. Al neem je slechts een "korv" (worst), het goedkoopste op de kaart, dan mag je drank bestellen. Maar met het horen van de prijs —voor een glas Akvavit betaal je ƒ 25,— vergaatje de smaak van hetworstjeook. Aangezien deze prijzen en regels volgens de Zweedse jeugd (en ook de ouderen) een te grote aanslag op de portemonnee vormen, maakt men voor men een disco of dansrestaurant bezoekt, eerst bij een van de feestgangers thuis een paar flessen soldaat. Half dronken gaat de groep dan het nachtleven in, wat niet zelden in vechtpartijen en bij warm weer in slaappartijen op straat eindigt. Speciaal daarvoor aangestelde inspecteurs, in de volksmond 'drankspionnen' genoemd, controleren steekproefsgewijs door het gehele land disco's, restaurants, maar vooral jongerenhuizen, waar geen schenkvergunning afgegeven wordt. Wordt de wet overtreden, dan zijn de inspecteurs gerechtigd het lokaal direct af te sluiten. Een gevangenisstraf of hoge boete volgt.

Armoede
Toch stellen deze strenge regels nog niets voor vergeleken bij vroeger, toen de Zweedse staat veel radicaler ingreep in de privélevens van zijn inwoners om ze te beschermen tegen de alcohol. Hier was een gegronde reden voor. In geen enkel ander Europees land werd eind 19e, begin 20e eeuw zo veel gedronken als in het hoge Noorden. In Stockholm alleen al voorzagen begin 1800 achthonderd lokalen en holen de 75.000 inwoners van de hoofdstad van drank. De beroemde Zweedse statistieken waren toen al zeer precies; ze tonen dat in 1825 in totaal 180.000 huisstokerijen in het land opgesteld waren. Zoals in alle noordelijke landen, van Rusland tot Schotland, verbouwde elke boer en elke dorpeling aardappelen en suiker om de technisch simpel te brouwen brandewijn te produceren. Toch kan men niet zeggen dat het koude klimaat en het ontbreken van een wijn- en biercultuur de Zweden tot aan de rand van een collectieve alcoholcatastrofe gebracht had. Meer nog lag het probleem in de sociaal-economische veranderingen in die tijd. De landbouwpolitiek hield geen gelijke tred met de ontwikkelingen; de kleine stukken verkavelde grond leverden de bevolking weinig werk en onvoldoende voedsel. Het volk trok, zoals nu in de derde wereld, van het land naar de stad om daar vervolgens in armoede, ellende en alcohol te verdrinken.

Voedingsleer...
De gevolgen van de armoede zijn vandaag de dag nog te vinden in de geschiedenisboeken: Alles wat leefde op het land of in de kleine behuizingen in de stad richtte zijn leven op het brouwen van brandewijn en de genoegens van alcohol. Een veel belangrijker deel van het leven werd naar de achtergrond gedreven, zoals de arbeid op het land of werk zoeken voor de verzorging van het gezin. In die tijd had iedereen recht op een slok brandewijn bij het ontbijt 'in het kader van de voedingsleer'. Vanaf 1855 is de nuchterheidspolitiek zonder onderbreking een van de grootste problemen voor het Zweedse parlement geweest. Tot voor kort had het dezelfde prioriteit als de bestrijding van werkloosheid, prostitutie of criminaliteit.

Monopolie
In 1865 gaf de stadhouder van Göteborg alle handelsen schenkrechten aan een door de stad zelf opgerichte firma. De statuten waren eenvoudig:,,Geen winst, maar controle op het welzijn van de arbeidersklasse". De directeur van de Illegale alcoholstokerijen zijn er al zo lang als er antialcoholwetgeving is. firma, Sigfrid Wieselgren, kamerlid en voorzitter van de geheelonthoudersvereniging, saneerde gelijktijdig vele cafés met een slechte naam en zette andere om in "open, lichte en gezonde volksrestaurants", waar niet alleen gedronken maar ook gegeten kon worden. Een "sup" (slok), zoals de standaardmaat heette, werd afgeschaft. Per persoon werd een vaste 'dosis' voorgeschreven. Rond de eeuwwisseling had het"Göteborg-systeem" zich verbreid over het gehele land. De arbeidersklasse was onder discipline gebracht. De nieuwe cafés hadden het karakter van een sociaal-politiek apparaat aangenomen, de basis voor de huidige Zweedse sociale staat. Deze disciplinering en hoge belastingen, zo kenmerkend voor het Zweden van vandaag, konden in 1920 niet verhinderen dat radicale anti-alcohol aanhangers steeds sterker van zich lieten horen. Voor deze groep was het monopoliebedrijf niet meer dan'' een uitbuitsysteem van goedgekeurde dronkenschap". Deze vereniging telde 350.000 leden. Met het Leger des Heils, Baptisten en leden van Pinkstergemeenten gingen ze als 'Soldaten van Christus' de barricaden op. De anti-alcohollobby eiste dat alle politieke partijen geheelonthouders als kandidaten naar voren zouden schuiven en dat de eigen leden alleen op deze mensen zouden stemmen. In de verkiezingsstrijd van 1920 namen de sociaal-democraten onder druk van de geheelonthouders zelfs een totaal verbod van alcohol op in hun programma. Een drooglegging, zoals in de USA, stond voor de deur.

Bratt-Systeem
Eén man stopte dit alles: Ivan Bratt, arts en wethouder van Stockholm. Hij wist de partijen ervan te overtuigen dat zijn manier om het alcoholprobleem zonder totaal verbod op te lossen de juiste was. , ,De drinker drinkt uit gewoonte, om zijn ellendige, vervelende leven te ontvluchten. Deze problemen kunnen door persoonlijke controle en beperkte koop van drank veriicht worden. Het doel is niet om de drank uit de levens te bannen, maar om de problemen die leiden tot drankmisbruik te controleren en te beïnvloeden." HetBratt-Systeem, uitgevoerd en bewaakt door de Staat, beheerste bijna 40 jaar lang het leven van de Zweedse gezinnen. Deregels van het 'spel' verstoorden vele huwelijken, maakten asocialen en intellectuelen, arbeiders en directeuren tot leugenaars en bedriegers. Het belangrijkste wapen in de strijd washef'motbok" (tegenboekje), een bruin boekje dat bij de gemeente aangevraagd moest worden om in de speciale winkels alcoholische dranken te kunnen kopen. Een recht op het boekje had de burger niet. Je moest minstens 25 jaar zijn en na het invullen van papieren waarin je gehele doopceel werd gelicht, was het afwachten geblazen. Je was overgeleverd aan de willekeur van de ambtenaren. Werklozen, sociale gevallen, bij de politie bekende zware drinkers en asocialen kregen het I> boekje sowieso niet. Vrouwen vielen ook buiten de aanvraag. De vrouw moest, volgens Bratt, thuis de controle behouden op eventueel misbruik van alcohol door de man. Deze bewaking werkte verrassend goed. Talrijke boekjes werden afgenomen na verklaringen van vrouwen, die in de meeste gevallen door de man mishandeld waren. Vele huwelijken stortten in. Een Vijfdagenstempel' moest voorkomen dat er dagelijks ingekocht werd. Tussen twee aankopen moesten minimaal vier dagen liggen. Elk misbruik, hoe klein ook, werd bestraft met inname van het boekje, hoge boetes en hier en daar gevangenisstraf.

Zwarte markt
Tussen de twee wereldoorlogen in bezat rond 60 procent van alle mannelijke inwoners het boekje. Speciale boekjes werden uitgegeven aan het 'fijnere' volk: eenmalige afname van 16 liter was voor hen mogelijk. Zelfs 'partijboekjes' werden afgegeven voor een max. van 150 liter per jaar. ,,Deze mensen hebben een representatief beroepsleven waar drank op de tafel behoort te staan.'' Vv'anneer de rantsoenen voor de gewone man op waren ging men de zwarte markt op, waarsmokkeldrank uit Holland, Engeland en Duitsland tegen gigantische bedragen van eigenaar verwisselde. En natuurlijk was het weer een bloeiperiode voor de thuisbrouwerijen, opgesteld in keukens, slaapkamers, kelders en vakantiehuisjes. Velen verkochten hun rantsoenen tegen woekerprijzen. De kranten stonden vol met advertenties: Drie meter prikkeldraad (codewoord voor brandewijn) tegen sigaretten, zijden kousen, bontmantels of koffie. Het controlelichaam kon ondanks alle ondergrondse activiteiten in ieder geval bewijzen dat het systeem functioneerde. De alcoholconsumptie was teruggevallen met 30 procent. Bedrijfsongevallen en verkeersongelukken waren met 40 procent afgenomen. De politie had 50 procent minder arrestaties verricht. Stockholm werd de vervelendste, maar tegelijkertijd veiligste stad van Europa.,,Het Zweedse volk is nog nooit zo nuchter geweest als onder het Bratt-systeem."

Naoorlogs
De Tweede Wereldoorlog deed het systeem de das om, al bleef Zweden zelf dan ook neutraal. Na de bevrijding van Europa wilden de Zweden niets meer weten van rantsoenering. De nog immer machtige geheelonthoudersbeweging nam deze gelegenheid waar. Het bestreed met al zijn krachten wat hun al zo lang een doorn in het oog geweest was, het Bratt-systeem. Ze streden voor het totale verbod en niet voor het ondemocratische en bureaucratische systeem. Het drinken was inderdaad teruggedrongen, maar had zich op een lager niveau gestabiliseerd. Ondanks groots opgezette anti-alcoholcampagnes lukte het niet een totaal verbod erdoor te krijgen. In 1946 en '47 was de alcoholconsumptie weer gestegen tot het niveau van voor de Eerste Wereldooriog. Sinds 1955 mogen de Zweden in de door de staat opgerichte keten van winkels alcohol, wijn en hierin onbegrensde hoeveelheden kopen. De geheelonthoudersvereniging is tot op vandaag de dag in een voortdurende strijd gewikkeld voor de totale afschaffing. In het Parlement zijn 65 afgevaardigden geheelonthouder en daarmee is deze groep met 19 procent bijna net zo sterk als de grootste burgerlijke oppositiepartij, de conservatieven.

Computercreditkaart
De strijd tegen de alcohol is vorig jaar zeer sterk opgevlamd door toedoen van artsen, die dag in dag uit geconfronteerd worden met ziekten tengevolge van alcoholmisbruik. Honderdvijftig Zweedse professoren en ziekenhuisdirecteuren eisten de herinvoering van het 'boekje' in gemoderniseerde uitgave: een computercreditkaart. Of het ook daadwerkelijk terugkomt, is de vraag. "Dagens Ny heter", Zwedens grootste krant, schrijft dat de Zweed in ieder geval in eigen land probeert om zijn 'neurotische hang' naar alcohol te overwinnen. Regelmatig verschijnen prijzen van drank en tips over gunstige aanbiedingen in de Systembolaget in tijdschriften en kranten. Zoiets was tien jaar terug nog ondenkbaar. Een verdere liberalisering willen de Zweden zelf niet. Zestig procent zei ondanks de vele wetten en regels toch relatief tevreden te zijn. Vele Zweden zijn gewend aan de strenge regels. Ze bewonderen ze zelfs. Het is het bewijs voor een strijd die het land uit het moeras van armoede en ellende getrokken heeft en die vandaag de dag een belangrijk deel geworden is van een collectieve geborgenheid, die zo hoog in het vaandel van de staat "Sverige" staat. Maar blijkbaar wordt deze mening niet door een ieder gedeeld, want Zweden kampt nog altijd met de erfenis van het alcoholprobleem. Misschien klein, maar zeer zeker niet verborgen.

Apathisch
In de alcoholafdeling, niet de kleinste afdeling van het ziekenhuis, in het rustieke havenstadje Kalmar hebben verplegers de handen vol. Chronische alcoholpatiënten vermengen zich met nieuw aangekomenen, de laatsten met een drankkegel die de eersten weer naar drank doet veriangen. Zich voortslepende, apathische lichamen met doorgroefde koppen. Op het eerste gezicht waan je je in een bejaardenhuis. Toch zijn velen tussen de 25 en 30 jaar, volledig kapot gedronken. Van jongsaf aan de drank, de gewoonte hebben ze vaak overgenomen van de ouders, allen werkloos, levend van een sociale bijdrage, soms dakloos en bijna allemaal met een asociale achtergrond. Agressief en in staat een mes te trekken. Velen zijn hier ondergebracht, geïnterneerd, in afwachting van hun proces. Aangeklaagd wegens "moord onder invloed'', '' mishandeling met dodelij ke afloop" of -beginnende alcoholisten- voor "het met een hoge snelheid geschept hebben van een voetganger''. ledere week lees je in de krant berichten die voor de Telegraaf sensationeel zijn, maar hier tot de orde van de dag behoren: steekpartijen, vechtpartijen, aanrandingen, schietpartijen, verkeersongelukken. Of over artsen die partijen pure alcohol op recept voorschrijven (tegen goede prijzen natuudijk)...

Alki's
Door de jaren heen hebben al heel wat personeelsleden van ziekenhuizen en apotheekmedewerkers hun baan verloren omdat ze betrapt werden bij de lucratieve handel met pure alcohol (90 procent). Men vriest de alcohol in. Alles wat geen alcohol is bevriest, wat overblijft is dan echte, pure alcohol die men naar smaak kan aanmaken. Ook de smokkel van drank is nog steeds een winstgevende aangelegenheid en de controle aan de grenzen is dan ook zeer streng. In de straten liggen of hangen de'alki's' (Zweedse term voor alcoholici) op stations en in de parken. Ze lallen een ieder aan, bedelend om sigaretten, een Krona (37 cent) of vallen zonder aanleiding de voorbijgangers gewoon lastig. Rustig zijn ze alleen als ze zich een delirium gedronken hebben. Zoals in Holland de straten vervuild zijn met rommel en hondeuitwerpselen, zo zijn de straten in Zweden op een zonnige, niet al te koude dag vervuild, maar dan met menselijke wrakken. Beroepsalki's. In het buitenland vinden wede 'vakantie-alki'. De bars en restaurants zijn volledig ingesteld op de komst van de Zweden: Zweeds meubilair, Zweedse dranken en voedsel en natuurlijk de blauw-gele vlag in top. De meesten van deze overwegend j onge vakantiegangers hebben een baan of studeren nog, maar de stap naar een ontwenningskliniek, zoals in Kalmar, is niet groot. Velen zijn gedwongen hem te doen.

Moeras
Ondanks al de anti-reclame, de extreem hoge drankprijzen, speciale lessen op scholen, ontnuchteringsprogramma's en de dagelijkse confrontatie met negatieve voorbeelden zal het probleem door de stijgende werkloosheid en de ontevreden jeugd, plus de vastgegroeide traditie van het drinken, niet kleiner worden. Voor miljoenen en miljoenen wordt jaarlijks uitgege ven aan verschillende campagnes, alles tevergeefs. Zweden zakt langzaam terug in het moeras waar het zo moeizaam uitgekropen is. Bijna iedere kennis van me vraagt elke keer als ik terugkeer van een reis, nog voor ik hem of haar begroet heb: "Hebje een fles 'tax-free' voor me meegenomen?" Dat ik gezond en wel uit een of andere oorlog gekomen ben, interesseert ze geen lor. Als ik ze daarop attent maak is een zuur gezicht mijn deel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen