De prediking van het Evangelie

Sommige gebeurtenissen grijpen zeer diep in binnen het kerkelijke leven en blijven de gemoederen lang bezig houden. Wat ons kerkverband aangaat, denken we daarbij vooral aan de beslissingen die op onze Generale Synoden van 1950 en 1953 zijn gevallen. Ds. C. Harinck schreef over deze dingen een boek met als titel 'De prediking van het Evangelie'. Mede omdat de redactie eerst twee predikantenconferenties - in september 2003 en januari 2004 - wilde laten passeren, heeft een bespreking van het boek van ds. Harinck lang op zich laten wachten. De redactie vond ds. W. Visscher bereid in een zestal artikelen een bespreking van het betreffende boek te geven. Wij verzoeken de lezer vriende­ lijk de recensent eerst uit te laten spreken, alvorens zich een oordeel over het boek en over de recensie te vormen. (de redactie)

(1)

Een belangwekkend boek

Op 12 januari 1950, nu ruim 54 jaar geleden, schorste de Generale Synode van de Gereformeerde Gemeenten ds. R. Kok. Driejaar later, op 3 juni 1953, ontsloeg de synode dr. C. Steenblok als docent van de Theologische School. Beide gebeurtenissen en de vragen die daarbij van belang zijn, hebben diep ingegrepen in het kerkelijke leven van onze gemeenten. In De Saambinder van 25 december 2003 wees ook ds. A. Moerkerken op het ernstige karakter van de zaken die hier in het geding zijn. Over deze dingen schreef ds. C. Harinck een belangwekkend en leerzaam boek: De prediking van het Evangelie (uitg. Den Hertog - Houten). De ondertitel luidt: Het aanbod van de genade. Over dit boek, waarin gepoogd wordt te laten zien dat 'de belijdenis van Gods soevereiniteit niet in strijd is met de algemene nodiging van het Evangelie, willen we proberen iets te schrijven.

Opmerkingen vooraf

Ds. Harinck heeft verschillende boeken geschreven. Naast prekenboeken en meditatiebundels heeft hij ook diverse boeken geschreven op het terrein van de geloofsleer. Doordenking van de vragen op dit terrein is voortdurend nodig. Steeds immers zijn er nieuwe vragen; steeds moeten we rekenschap afleggen van wat ons ten diepste drijft. Daarom zijn boeken over de geloofsleer (ook over moeilijke en eigentijdse vragen) belangrijk en nodig. In dat opzicht willen we dus beginnen met onze waardering over dit boek met ruim 300 bladzijden uit te spreken. De eerlijkheid immers gebiedt wel te zeggen dat er vanuit de kring der predikanten helaas niet zoveel doorwrochte studies verschijnen, overigens vaak om begrijpelijke redenen. In dat opzicht vormt broeder Harinck een gunstige uitzondering.

Het boek van ds. Harinck gaat in op een moeilijk probleem dat veel gemoederen in beweging heeft gebracht en nog brengt. De namen van ds. R. Kok en dr. C. Steenblok roepen allerlei herinneringen, beelden en emoties op. Schorsingen en scheuringen in het kerkelijke leven zijn heel erg ingrijpend. Er ontstaan wonden en er komt soms levenslange verwijdering. Een boek over dergelijke zaken zal dus altijd emoties en mogelijk weerstanden oproepen. In deze bespreking willen we trachten eerlijk de inhoud van het boek broeder Harinck weer te geven en ook enkele opmerkingen te maken. Dat is geen kleinigheid, gelet op de zaken waarover het gaat! Mag ik vooraf van iedereen die deze bespreking leest begrip en geduld vragen om ook deze bespreking rustig te lezen en naar argumenten te luisteren en om zaken eerlijk te wegen? Mag ik ook vragen om bij het noemen van de namen van ds. Kok en dr. Steenblok alle vooroordelen, soms gebaseerd op persoonlijke wellicht pijnlijke en schokkende ervaringen of doorvertelde verhalen, zoveel mogelijk te voorkomen?

Misschien ziet u zaken iets anders. Mogelijk weegt u zaken ook anders. Dat kan, maar laten we daarover dan rustig en eerlijk, op grond van Schrift en belijdenis en op grond van beschikbare feiten en teksten, spreken en denken. Laten we in ieder geval proberen om elke vorm van verdachtmaking te vermijden. Tenslotte is behoedzaamheid nodig. De zaken rond ds. R. Kok en dr. C. Steenblok en het aanbod van de genade hebben in onze gemeenten gespeeld en zijn nog steeds indringend aan de orde. De oudere mensen zullen zich mogelijk deze knechten van God nog wel herinneren. Er kunnen echter ook allerlei verhalen en gedachten in omloop raken die niet op de feiten zijn gestoeld. Er kurmen door de loop der tijden en door de ingrijpendheid van de zaken karikaturen ontstaan. Daar moeten we voor oppassen. Het zou verdrietig zijn als we deze ingrijpende zaken op basis van karikaturen zouden gaan beoordelen. Ook wil ik vooraf opmerken dat we zaken en personen moeten (leren) scheiden. De vraag mag niet zijn of ds. Kok en dr. Steenblok wel kinderen van God waren. Dat is niet aan de orde. Wij geloven dat voor deze beide knechten van God. Het gaat om wat geleerd en wat gezegd is. En de toetsing daarvan aan de Schrift, de belijdenis en de feiten. Met andere woorden: laten we de moed opbrengen om het gesprek over deze zaken op een eerlijke en open wijze te voeren! Daar kan de kerk wel bij varen. Zo alleen komen we als gemeenten met deze moeilijke bladzijden uit ons kerkelijk leven in het reine. En zo ook kunnen we leren voor de toekomst!

Overigens is het natuurlijk wel de vraag hoe en op welke wijze we deze dingen bespreekbaar willen maken. Binnen de kerk is daarvoor de kerkelijke weg geopend. In beginsel behoren dergelijke zaken op de kerkelijke vergaderingen en niet in de kerkelijke pers behandeld te worden.

Inhoud

Het boek van broeder Harinck gaat, zo lezen we op de achterkant, over het feit dat de 'belijdenis van Gods soevereiniteit niet in strijd is met de algemene nodiging van het Evangelie'. In het 'Woord vooraf' onderstreept ds. Harinck dit ook. 'Deze studie houdt zich bezig met de aanbieding van de genade van God in de prediking van het Evangelie', (pag. 9). Hij wijst erop dat een 'grondige, theologische door­ denking van de zaken die in het geding waren' (pag. 10) beslist niet overbodig is. In het licht van deze doelstelling is de inhoudsopgave van het boek opmerkelijk] Ruim 100 pagina's gaan over de aanbieding van de genade in het algemeen. Ruim 200 pagina's van het boek gaan over de droevige gebeurtenissen in de Gereformeerde Gemeenten in 1950 en 1953. Het boek biedt dus voor een belangrijk deel meer dan vanuit de doelstelling in eerste aanleg blijkt. Dat is op zichzelf uiteraard niet verkeerd, maar wel opmerkelijk. De nadruk valt in dit boek op gebeurtenissen in ons kerkelijk leven. Vooral de Synode van 1950 en de schorsing van ds. R. Kok krijgen veel aandacht (148 pagina's; ongeveer de helft van het boek).

Schrijven over dergelijke gebeurtenissen is natuurlijk niet verboden. Het is ook niet verkeerd. Integendeel! Maar het zal wel heel wat inspanning, geduld, wijsheid, voorzichtigheid en kennis van zaken vereisen. Het is wel moeilijk om over deze zaken een eerlijk en afgewogen oordeel te hebben. Dat is een zaak van wikken en wegen. Dat kost in de woorden van ds. Harinck vele jaren. Onwillekeurig immers ervaren we allemaal wel op een of andere manier een emotionele band met de betrokken personen en de gebeurtenissen die plaatsvonden. In een steekhoudend betoog zullen we echter moeten proberen enige afstand te bewaren. Anders gaan we bevooroordeeld aan het werk en komen we alleen maar tot conclusies die we vooraf reeds hadden gemaakt. Met andere woorden: het is lastig voor min of meer direct betrokkenen om een objectief en eerlijk beeld van de gebeurtenissen te geven. Ds. Harinck merkt in dit verband het volgende op: 'Toch voel ik mij, ondanks deze bezwaren, gedrongen om het onderzoek dat ik in de loop der jaren voor mij zelf naar deze zaak gedaan heb, in een ordelijke studie door te geven voor het nageslacht' (pag. 10).

In deze bespreking wil ik mij eerst richten op het eerste deel van het boek (hoofdstuk 1-7). Daarna ga ik dan in op het tweede deel (hoofdstuk 8-22): de zaken rond 1950 en 1953, respectievelijk de schorsing van ds. R. Kok en de afzetting van dr. C. Steenblok als docent van de Theologische School.

Overzicht

We geven nu eerst een summier overzicht van de eerste zeven hoofdstukken van het boek. Ds. Harinck begint met de kenmerken van de bijbelse prediking. In de verkondiging van het Evangelie komt een 'aanbieding van Gods genade' (pag. 15). 'Op grond van de schriftgegevens belijden de rechtzinnige theologen dat de evangelieprediking een algemeen, onvoorwaardelijk en welmenend aanbod van genade bevat' (pag. 17). Vervolgens wordt een spanning gesignaleerd tussen Gods verborgen besluit (de uitverkorenen worden zalig) en Gods geopenbaarde wil (de bekering van alle zondaren zonder onderscheid). Ds. Harinck citeert hier Calvijn op Ezechiël 18:23 en stelt dat we van deze dingen 'geen kloppend systeem' (pag. 22) mogen maken. Daarna gaat hij summier in op de Synode van Dordrecht (1618-1619) en wijst op artikel 2.5 van de Dordtse Leerregels, waar we lezen dat het Evangelie 'zonder onderscheid moet verkondigd en voorgesteld worden, met bevel van bekering en geloof' (DL, II, 5). Daarna wordt het zgn. hyper-calvinisme besproken. Het hyper-calvinisme ontkent de aanbieding van Gods genade aan allen die onder het Woord verkeren. Mannen als J.C. Philpot, W. Huntington, en anderen zagen het 'niet als hun opdracht het Evangelie aan onbekeerden te prediken' (pag. 41). In hoofdstuk vier wordt het 'Marrow-conflict' in Schotland besproken. Thomas Boston en de gebroeders Erskine hebben in dit conflict de onvoorwaardelijke aanbieding van Christus aan zondaren sterk benadrukt. 'De algemene evangelieprediking zegt niet: Christus is voor u gestorven, maar zegt: "Er is een Zaligmaker voor u beschikbaar!'" (pag. 50).

In hoofdstuk 5 komen de mannen van de Nadere Reformatie aan het woord. Br. Harinck geeft verschillende citaten waaruit blijkt dat zij het Evangelie aan allen hebben aangeboden. De aanbieding van Christus in het Evangelie is een voluit gereformeerde gedachte die breed en diep verankerd ligt in de belijdenis en de preken en geschriften van de Nederlandse en Schotse oudvaders. In de 18^ eeuw treedt volgens de schrijver verstarring op. Er was echter ook een 'evangelische stroming'. Volgens de kerkhistoricus A. Ypey (1760-1837) kreeg het evangelisch prediken steeds meer ingang, (pag. 61). Ook Comrie, Appelius en anderen zouden, volgens ds. Harinck, via een zekere heer C. Brem tot deze stroming gerekend kunnen worden (pag. 60). Er was ook bezwaar tegen deze evangelische richting. De bezwaren kwamen van een zekere J. van Woensel, lidmaat van de gemeente van Amsterdam. Deze man heeft bezwaren tegen een algemeen aanbod van genade (pag. 62-70) omdat dit niet zou sporen met Gods verborgen besluit van verkiezing. Br. Harinck wijst er in dit deel van zijn boek reeds op dat dr. C. Steenblok zich 'voor een groot deel' (pag. 62) op Van Woensel 'oriënteerde' (pag. 62). In hoofdstuk 6 wordt vrij uitvoerig stilgestaan bij de Afscheiding van 1834 en haar gevolgen voor de prediking. Het blijkt dat in de Kruiskerken een groot verzet was tegen een zogeheten 'algemene aanbieding'. Vooral ds. E. Fransen was hier sterk tegen gekant. Overigens moet daarbij wel worden bedacht dat de kruispredikanten zich vooral richten tegen een remonstrants getint aanbod van genade ('Jezus is voor u gestorven'). In de preken van bijvoorbeeld ds. Fransen zijn heel nodigende passages te vinden. Bij de Ledeboerianen lagen de accenten anders. 'Zo verklaarde Ledeboer zich vrij radicaal en in tegenstelling tot de Kruisgemeenten en de Drentse richting voor het algemeen welmenend aanbod van genade' (pag. 92-93). Er is in de 19^ eeuw heel wat over het algemeen aanbod van genade te doen geweest. In hoofdstuk 7 gaat ds. Harinck summier in op ontwikkelingen in Amerika. Tot zover een korte samenvatting van de eerste zeven algemene hoofdstukken. Graag wil ik in de volgende artikelen enkele opmerkingen maken en overwegingen geven.

(wordt vervolgd)

Amersfoort

ds. W Visscher

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen