Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De totalitaire nachtmerrie van de Cirkel

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De totalitaire nachtmerrie van de Cirkel

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

Als het machtigste internetbedrijf ter wereld zichzelf afficheert met de slogan Privacy is diefstal, en die filosofie in al zijn producten doorvoert, ontstaat er vanzelf een totalitaire nachtmerrie. In Dave Eggers roman De Cirkel gebeurt precies dat. De plot is angstaanjagend, maar is het ook realistisch?

Twintiger Mae Holland is een nobody. Haar carrière zit in het slop en haar wereld reikt niet verder dan een onbeduidende stad in Californië. Totdat haar vroegere studiegenootje Annie haar aan een droombaan helpt bij de Cirkel.

De Cirkel is het machtigste internetbedrijf op aarde, het fictieve equivalent van Google, Facebook, Twitter en al die andere klinkende namen bij elkaar. Met TruYou, een allesomvattende online-identiteit die gebruikers overal toegang geeft tot producten en diensten, heeft het bedrijf miljarden klanten wereldwijd aan zich gebonden.

De campus, ergens aan de Amerikaanse westkust, is een oase van structuur en transparantie te midden van een chaotische wereld. Kantoren zijn architectonische hoogstandjes, vrijwel zonder uitzondering gemaakt van glas. Medewerkers –elke dag komen er tientallen ”newbies” bij– eten vegetarisch, sporten in hypermoderne fitnessruimtes, vieren elke avond feest en hoeven zelfs voor de broodnodige slaap de campus niet af.

De leiding van de Cirkel is in handen van ”De Drie Wijzen”, een briljant trio dat bestaat uit harde zakenman Stenton, vaderfiguur Bailey en de verlegen oprichter Ty. Samen met ”De Bende van 40” bedenken ze revolutionaire producten. Die moeten uiteindelijk zorgen voor maximale transparantie. Want, zo is de filosofie: als we alles van elkaar weten, leidt dat vanzelf tot een betere wereld. Zonder misdaad en achterkamertjespolitiek.

Dus werken ontwikkelaars aan implanteerbare chips die kinderen uit handen van misbruikers moeten houden. En politici gaan door het leven met een webcam om hun nek, zodat iedereen hun doen en laten online kan volgen. Wat kan daar nu op tegen zijn?

Fronsen en tings

In deze schijnbaar utopische omgeving begint Mae aan haar eerste werkdag. Onder aan de ladder, op de klantenservice. Haar bureau staat vol beeldschermen, allemaal even belangrijk. Ze krijgt cijfers voor klantwaardering, en als die niet hoog genoeg is volgt een subtiele schrobbering.

Met eenzelfde onderhuids aanwezige drang wordt Mae beoordeeld voor haar activiteit op interne en externe sociale netwerken, voor haar aanwezigheid bij feestjes op de campus, voor haar bijdrage aan marktonderzoek. Communiceren is een welhaast heilige plicht. Hoe beklemmend dat ook lijkt, Mae stelt nauwelijks vragen en stort zich vol overgave in een wereld waarin collega’s en klanten haar waarderen met ”glimlachen” en ”fronsen”, en via een onophoudelijke stroom van ”tings” –cirkeliaans voor tweets– alles met elkaar delen.

Tegelijkertijd blijft ze, heel menselijk, de behoefte houden om zichzelf terug te trekken uit deze hectiek. Ze kajakt met regelmaat in een verlaten baai, nabij de stad. Zo ook op de avond nadat ze terugkomt van een onverkwikkelijk bezoek aan haar ouders, die ongewild de invloed van de Cirkel in hun leven voelen toenemen. Het verhuurbedrijf is al gesloten, maar Mae vindt buiten de afrastering toch een kayak waarmee ze het water op gaat. Daar verdwijnt ze in de anonimiteit van de nacht.

Controle

De escapade komt haar duur te staan. Haar bewegingen zijn vastgelegd op beeld, via camera’s ter grootte van een lolly – een uitvinding van de Cirkel. De apparaatjes, voor een habbekrats in de markt gezet, hangen overal, registreren alles en zodoende is de Cirkel precies op de hoogte van Mae’s eenzame avontuur.

Het leidt tot een ernstig gesprek met topman Bailey, die haar, ten overstaan van een zaal vol Cirkelmedewerkers, uitspraken ontlokt als „privacy is diefstal”, „geheimen zijn leugens” en „delen is geven.” Na die louterende ervaring besluit Mae transparant te gaan; ook zij krijgt een webcam om haar hals gehangen. Daarmee groeit ze uit tot het gezicht van de Cirkel, met miljoenen fans die van minuut tot minuut haar bewegingen volgen.

Alle signalen ten spijt lijkt Mae de bedoelingen van de Cirkel geen moment te wantrouwen. Ondanks dat het bedrijf er de oorzaak van is dat ze langzaam maar zeker het contact met haar ouders verliest, en lijnrecht tegenover haar ex-vriend Mercer komt te staan; zo’n beetje de enige die kritiek lijkt te hebben op de allesverslindende informatiehonger van de Cirkel.

Het verhaal neemt een angstaanjagende wending als duidelijk wordt dat de Cirkel maar één doel heeft: ”de voltooiing”. Een informatiemonopolie, waar verrassend genoeg Mae een cruciale bijdrage aan levert door voor te stellen dat elke Amerikaan verplicht een TruYou-account moet hebben. Zo neemt de Cirkel langzaam maar zeker de controle over.

Morele leegte

Eggers is een gelauwerde auteur en zijn nieuwste roman leest als een trein. Internationaal kreeg het boek lovende kritieken; de vergelijkingen met Orwells ”1984” waren snel gemaakt. Zijn stijl is intrigerend en wie de eerste hoofdstukken leest, vraagt zich verwonderd af of ”De Cirkel”nu een aanklacht is tegen het huidige internettijdperk of een dystopische waarschuwing voor de almaar groeiende invloed van datzelfde web.

De gelijkenis met de macht van de grote internetbedrijven is treffend en daarom intimiderend. Zitten we hier al niet middenin? Naarmate het verhaal vordert wordt het jammer genoeg steeds onwaarschijnlijker. Zouden miljarden mensen, inclusief complete overheden, zich in werkelijkheid willoos overleveren aan de grillen van één technologiebedrijf?

Eggers laat bovendien het maatschappelijke debat over privacy dat momenteel wereldwijd steeds luider wordt gevoerd, volledig links liggen. En het is juist dat klimaat, waarin mensen zich bewust worden van hun kwetsbaarheid online, dat voorkomt dat een bedrijf kan uitgroeien tot wat de Cirkel is: een totalitaire nachtmerrie.

Anderzijds vertoont het kritiekloze gemak waarmee hoofdpersoon Mae zich overlevert aan een wereld waarin sociale media de dienst uitmaken wel weer parallellen met de tijd waarin wij leven. Jammer is dat Eggers in Mae zo’n oninteressant personage heeft geschapen. Met wat seksuele escapades poogt hij er nog wat van te maken, maar dat helpt niet echt.

Teleurstellend is ook de totale afwezigheid van religie. De Cirkel zelf krijgt hier en daar weliswaar goddelijke proporties toebedeeld, als een alziend oog waar geen ontkomen aan is. Maar de morele leegte van de personages in het boek is best schrijnend.

Wat beklijft na het lezen van ”De Cirkel” is het onaangename gevoel dat onder het mom van transparantie, openheid en democratie een wereld kan ontstaan waarin niemand nog de ruimte heeft om zichzelf te zijn, om stil te zijn, om alleen te zijn. En al ontspoort Eggers’ scenario qua realiteitsgehalte, de dreiging van zo’n wereld is wel degelijk werkelijkheid.


Boekgegevens

De Cirkel, Dave Eggers;

uitg. Lebowski; Amsterdam, 2013; ISBN 978 90 48818 631; 445 blz.; € 22,50.

Dit artikel werd u aangeboden door: Reformatorisch Dagblad

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van dinsdag 28 januari 2014

Reformatorisch Dagblad | 20 Pagina's

De totalitaire nachtmerrie van de Cirkel

Bekijk de hele uitgave van dinsdag 28 januari 2014

Reformatorisch Dagblad | 20 Pagina's