Arminius' strijd voortgezet

Krap drie maanden na de herdenking van de 400e sterfdag van hun grote voorman, Jacobus Arminius, blikken de remonstranten opnieuw terug. Vandaag vier eeuwen geleden, op 14 januari 1610, ondertekenden 44 volgelingen van de Leidse theoloog het eerste ontwerp van de "Remonstrantie" - waaraan zij hun naam te danken hebben.

In het ontwerp legden de 44, onder wie Arminius' goede vriend Johannes Wtenbogaert, vast dat zij zijn strijd rond de leer van de predestinatie zouden voortzetten. Waar de ondertekening van de "Acte" plaatshad, is nooit echt duidelijk geworden. Was het Gouda, Rotterdam, Den Haag, Leiden?

Enkele maanden later, in juni 1610, traden de arminiaansgezinde predikanten vanuit de stilte naar buiten en boden zij hun Remonstrantie (verzoekschrift) aan aan de "Staten van Hollandt ende Westfrieslandt." In vijf "leer-poincten" zetten zij hun visie op de uitverkiezing en menselijke vrijheid uiteen (zie het kader elders op deze pagina). Op deze "Vijf Artikelen van de Remonstranten" reageerde de Nationale Synode van Dordrecht enige jaren later met de Vijf Artikelen tégen de Remonstranten, oftewel de Dordtse Leerregels.

De Remonstrantie, overwegend het werk van Wtenbogaert, leverde de geestverwanten van Jacobus Arminius voor eens en altijd de naam remonstranten op. Voor hen was het een geuzennaam.

En dat is het nog steeds wel een beetje, blijkt bijvoorbeeld uit de glossy over Arminius die vandaag in Utrecht werd gepresenteerd. Arminius - de "voorvechter van de vrije wil", zo wordt hij op het omslag getypeerd.

Wat hebben hedendaagse remonstranten, aangesloten bij de Remonstrantse Broederschap, nog met de Remonstrantie? "Ik ben bang niet zo heel veel meer", zegt dr. T. R. Barnard. "Daarvoor gaapt er toch een te groot gat tussen toen en nu - en de verlichting daartussen."

Datzelfde geldt vermoedelijk als het gaat om Arminius zelf, aldus de predikant van de remonstrantse gemeente in Rotterdam, de grootste binnen het kleine kerkverband. "Arminius zou nu beschouwd worden als een Gereformeerde Bondstheoloog, denk ik. Maar, je weet het niet. Waar zou hij staan als hij nu nog leefde?

In elk geval denk ik wel dat er een logische ontwikkeling te zien is van Arminius en de opstellers van de Remonstrantie naar de remonstranten anno 2010. Arminius durfde vragen te stellen bij het theologische denkklimaat, de dogma's van zijn tijd. Hij kon en wilde mensen bijvoorbeeld niet zien als willoze stokken en blokken in de handen van God. Want dat was toch wel de logische consequentie van de predestinatieleer van Calvijn, Beza en Gomarus, vond hij, en terecht denk ik. En die instelling: vragen durven stellen, openheid, keuzevrijheid, geloven zonder je verstand uit te schakelen, verdraagzaamheid, koesteren remonstranten nog steeds."

Uw gemeente telt zo'n 800 zielen. Wat is uw boodschap aan hen?

"Laat ik het zo zeggen: ik beveel hun het verhaal van Jezus van Nazareth aan. Want in die traditie, de christelijke, wil ik toch wel blijven staan. Probeer God en je naaste lief te hebben. Elke dienst eindigt ook bij ons met een zegenbede. Die wordt ingeleid met de woorden: "Bevestigen wij dan ons geloof in een leven van liefde, aanvaarden wij onze verantwoordelijkheid voor onze geloofsgemeenschap, haar taak in deze wereld met haar noden en gaan wij dan van hier naar ons huis en onze levensopdracht onder Gods zegen." Iemand vroeg me eens: Maar wat is dat dan: mijn levensopdracht? Ik zeg: Dat is j¾·w vraag, waar jij zélf een antwoord op moet zien te geven."

Zie ook pag. 9.

Denken vanuit de mens

Elk jaar weer legt hij een deel van zijn catechisanten enkele citaten voor uit de Vijf Artikelen van de Remonstranten, met de vraag of zij kunnen aangeven waar het nu precies 'mis' gaat. Dat blijkt nog niet zo eenvoudig.

"Steeds opnieuw stuit je op het verhullende woordgebruik", zegt ds. G. J. van Aalst, docent aan de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten in Rotterdam. "Neem artikel III: dat is voluit gereformeerd. Beleden wordt daarin dat de mens het zaligmakende geloof van zichzelf niet heeft, maar dat het nodig is dat hij door God in Christus door de Heilige Geest herboren en vernieuwd wordt.

Maar dan komt het, in artikel IV. "Als het gaat om de werking van deze genade", luidt het daar: "deze is niet onwederstandelijk." Op dat ene woordje, "niet", zit het vast. Daar komt de oude dwaling van Pelagius weer om de hoek kijken, waarbij het ten diepste draait om de mens en zijn kracht en vrije wil.

Of ook artikel V. Dat gevààrlijke taalgebruik. Er wordt niet met zoveel woorden gezegd dat men de volharding der heiligen nÝét belijdt. Nee, dat moet nog "nader uit de Heilige Schrift onderzocht" worden."

"Overigens", zegt de predikant van de gereformeerde gemeente in Klaaswaal, "omdat artikel III niet afwijkt van de orthodoxe leer, hebben onze Dordtse vaderen daar in hun Vijf Artikelen tégen de Remonstranten geen stelling tegen genomen. De Dordtse Leerregels tellen daarom eigenlijk maar vier in plaats van vijf hoofdstukken: de hoofdstukken 3 en 4 zijn samengevoegd onder het kopje "Het derde en vierde hoofdstuk der leer"."

Wat verstaat u onder remonstrantisme?

"Als ik het kort moet zeggen, is het wezen van remonstrantisme: denken vanuit de mens. De mens moet het heil vastpakken, en vasthouden. Terwijl het wezen van gereformeerd denken juist is dat het bij God begint én eindigt. "Het is door U, door U alleen, om 't eeuwig welbehagen."

Het remonstrantisme miskent de hoogte van de staat der rechtheid waarin God de mens heeft geschapen, maar ook de diepte van de val waarin die mens zichzelf heeft gestort. En dat heeft grote gevolgen voor de visie op de herschepping. Je kunt het bijna grafisch weergeven: hoe meer je denkt vanuit de mens en hoe meer mogelijkheden je in die mens legt, hoe minder je zalig worden ziet als een eenzijdig wonder van Boven.

En wat ik dan het heel mooie van de Dordtse Leerregels vind, is dat ze, teer en beslist, breed en diep, onder woorden brengen hoe God Zelf over deze zaken spreekt in Zijn Woord. Daarin zie je iets van de wijsheid en zorg van de Heere over de kerk in Nederland. Daarom zijn de Dordtse Leer¡regels het ook nu nog zo waard om bestudeerd te worden. Inclusief de Voorrede, inclusief het Besluit, inclusief wat er geschreven wordt onder de "Verwerping der dwalingen"."

Arminius' grote verwijt aan onder anderen Calvijn en Gomarus was dat hun visie op de predestinatie God uiteindelijk tot auteur van de zonde maakt en mensen tot niet meer dan stokken en blokken.

"Elk logisch doorredeneren leidt vroeg of laat tot eenzijdigheid, naar de ene of naar de andere kant. Lees het Besluit van de Dordtse Leerregels. Daarin werpen onze vaderen deze "laster" "met verfoeiing" van zich. Evenals het andere verwijt, "dat de verwerping op gelijke wijze de oorzaak is der ongelovigheid en goddeloosheid, gelijk de verkiezing is de fontein en oorzaak des geloofs en der goede werken." Overigens roepen zij de dienaren van het Evangelie ook op om in onderwijs en wandel geen aanleiding te geven tot deze "lasteringen.""

Ds. Van Aalst: "Maakt deze leer dan geen zorgeloze en goddeloze mensen? vraagt onze catechismus. Nee, want zorgeloos en goddeloos zijn we al! Wij mensen hebben geen enkele behoefte aan genade. Echt niet. En het wonder is nu dat God Zelf een weg heeft uitgedacht waardoor zulke mensen, d¾de mensen, toch nog met Hem verzoend kunnen worden - Hoofdstuk 3/4 artikel 11, 12 en 13 van de Dordtse Leerregels: de duidelijke belijdenis van de bevindelijke weg naar Jezus."

De Vijf Artikelen

In het vandaag gepresenteerde boek "De Remonstrantie 400 jaar" vat de remonstrantse hoogleraar prof. dr. Th. M. van Leeuwen de Vijf Artikelen vàn de Remonstranten als volgt samen. "(Art. I) Benadrukt wordt dat alles met "een eeuwich, onveranderlijck besluyt" van God begon. Maar dat was niet een besluit om sommigen te verkiezen en anderen te verwerpen, het was het besluit om allen die in Christus geloven te verkiezen. (Art. II) Dat universele wordt nog extra benadrukt: Christus is "voor alle ende yeder Mensche gestorven." (Art. III) Benadrukt wordt dat mensen het "salich-maeckende gheloove" niet uit zichzelf hebben: het is puur genade dat het hun gegeven wordt. Maar (Art. IV) Gods genade "is niet onwederstandelijck": de mens moet er "ja" op zeggen, maar kan ook "neen" zeggen. Er is dus aan menselijke kant een zekere vrijheid, eigen inbreng. Ja, (Art. V) misschien is het zelfs mogelijk dat een mens door "naelaticheyt" of verwaarlozing het door God geschonken geloof, en daarmee de zekerheid van het heil, weer verliest (of dat zo is "soude eerst moeten naerder uyt de Heylige Schriftuere ondersocht zijn."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen