Tijd voor verbroedering

De Amsterdamse kerk is omgebouwd tot een Arabische soek. Marokkaanse specialisten werkten vier weken aan de groen-witte mozaïekvloer. Zevenenveertig lampen met gekleurd glas verspreiden een diffuus licht. De antieke kostuums van brokaat en zijde, juwelen en snuisterijen kleuren fel op. Kussens nodigen uit tot een korte onderbreking, met muntthee uit een groen-wit glas en zoet gebak.

De tocht door de tentoonstelling leidt door een labyrint van vouwmuren met ornamenten, gaten en verdikkingen, alsof je door een medina -een Marokkaanse binnenstad- dwaalt. Het praalgraf van Michiel de Ruyter is slim opgenomen in de expositie. Hij bestreed immers voor de kusten van Marokko de Barbarijse kapers van Salé, dreef als een gewiekst koopman handel en bestrafte terloops "de moedwillige Renegaaten (christenen die zich tot de islam bekeerden) of Christverzaakers door 't recht van voetspoeling met 'er dood." Kortom, overboord ermee.

De tentoonstelling geeft een beeld van de culturele rijkdom van Marokko door de eeuwen heen. Ruim 300 kostbare tapijten, sieraden, kostuums, meubelstukken, antieke wapens, oude geschriften en andere topstukken uit dertien Marokkaanse musea en bibliotheken zijn bijeengebracht en vormen een ongekend kostbaar cultuuroverzicht.

Vroege bewoning

Rotsgravures, pijlpunten, werktuigen, maar ook bewerkte sieraden van ivoor, schelpen en gepolijste stenen verraden al vroege bewoning van het land door Berbers. Het noordelijkste puntje van Afrika -grenzend aan twee zeeën en de Sahara- vormt al gauw een kruispunt van handelsroutes. Feniciërs en Puniërs (ook wel Carthagers genoemd) laten hun sporen zichtbaar achter. Opgravingen leverden Punische kruiken op met olie, wijn en honing.

Na de val van Carthago (146 v. Chr.) komt Marokko onder bestuur van Rome. De koninklijke familie wordt naar Rome getransporteerd, waar Juba II aan het Romeinse hof een opvoeding krijgt. Zijn bronzen portret is een van de topstukken uit de tentoonstelling. Opgravingen bij de eens zo machtige stad Volubilis in het centrum van Marokko bewijzen de diepgaande hellinistische invloed. Er werden prachtige Romeinse sieraden en omvangrijke mozaïeken gevonden.

Over de aanwezigheid van joden en christenen is weinig bekend. Dat ze er waren is zeker, maar het bleven minderheidsgroepen. De christenen hingen vurig het donatisme aan, een vorm van heiligheidsdrijverij. Ze herkenden elkaar wellicht aan de kleine beeldjes die ze tussen de plooien van hun opperkleed droegen. Een voorbeeld daarvan is in Amsterdam aanwezig: een ivoren beeldje van de goede herder met een schaapje over zijn schouders, ongeveer 6 centimeter hoog. De komst van de islam maakte een abrupt einde aan de verspreiding van het christendom in Noord-Afrika en christenen bleven een kleine minderheid in de Marokkaanse samenleving.

Invloed islam

Een groot deel van de tentoonstelling is gewijd aan de traditionele kunst van de periode na de komst van de islam (vanaf 647): het rijke aardewerk uit Fès met zijn unieke kleuren en patronen, het houtsnijwerk van plafonds en ramen, de juwelen van de Berbers en schatten uit de moskeeën en koranscholen. Alle afbeeldingen in abstracte, geometrische vormen, meestal ontleend aan de natuur, omdat de islam het afbeelden van mensen en dieren niet toestaat.

Tegeltableaus -soms verwerkt in ingewikkelde mozaïekvloeren- zijn kenmerkend voor de islamitische architectuur, waarbij het streven naar eenheid en harmonie in vorm en uitvoering belangrijk is. De abstracte patronen en stralende kleuren van de tegels hebben niet alleen een decorat ieve functie. De glanzende glazuurlaag kaatst een deel van de zonnestralen terug en zorgt zo voor een koele ruimte.

Opvallend is dat kunstuitingen -zoals mozaïekvormen- niet alleen in de hogere klasse van de Marokkaanse maatschappij voorkomen. De islamitische architectuur -voornamelijk aardewerk en houtsnijwerk- is in elk huishouden te vinden en doortrekt daarmee de hele Marokkaanse samenleving.

Gouden eeuw

Als Nederland nog ondergedompeld is in de "duistere Middeleeuwen", beleeft Marokko zijn gouden tijdperk. De Moorse beschaving bereikt een geweldig hoog niveau, wat onder meer te zien is in een minbar, een preekstoel uit deze periode. Als stille getuigen van de Spaans-Moorse kunst verhaalt dit liturgisch meubelstuk van het traditionele vakmanschap op het gebied van houtsnijkunst en inlegwerk. De minbar, met het model van een verhoogde stoel, is gesneden uit cederhout en voorzien van de traditionele zeven treden. De eerste trede wordt bekroond door een boog waarvan de omlijsting is ingelegd met ivoor, citroenhout, been en goud. De imam blijft staan op de eerste trede, de rest is voor Allah.

De gesloten islamitische samenleving wordt tijdens het protectoraat van Frankrijk en Spanje (1912-1956) opengelegd voor het westelijk werelddeel. De contacten leiden tot import van Europese bewoners en gebruiken. Franse en Spaanse invloeden mengen zich met de Marokkaanse tradities, die vervolgens tot uiting komen in koloniale bouwstijlen en beeldende kunst.

Andersom zoeken veel Marokkanen buiten hun eigen land een toekomst en niet alleen in de Franstalige landen. Ook Nederland is een geliefd toevluchtsoord. Zijn er in 1960 slechts enkele Marokkanen in Nederland, in 1975 zijn het er al 55.000. Dan zet de groei explosief door als gevolg van gezinsherenigingen. In 2004 is het aantal in Nederland wonende Marokkanen gegroeid tot 300.000.

Naast de kunstschatten hangen er in de Nieuwe Kerk achttien portretten van Marokkaanse Nederlanders. Fotograaf Erwin Olaf heeft hen gefotografeerd met een object uit de tentoonstelling dat ze kozen vanwege een persoonlijke band of een herinnering of waar ze een verhaal bij hebben. Samen vormen zij een doorsnee van de Amsterdamse Marokkaanse bevolking.

Duidelijk wordt wel hoe zij met één been in een nieuwe westerse samenleving staan. Maar het andere been staat nog ver in een eeuwenlange traditie. Mimoun Oaissa liet zich fotograferen met een bidsnoer, een tsbih. "Mijn opa gebruikte deze altijd tijdens de meditatie. Alles ligt vast als je met een tsbih bidt, dat geeft rust. In deze moderne samenleving waarin niets vast ligt, is daar bijna geen ruimte voor. Misschien ga ik ook maar weer een tsbih aanschaffen."

KADER

De Marokko-expositie in de Nieuwe Kerk, op de Dam in Amsterdam, is te bezichtigen tot en met 17 april 2005. Bij de tentoonstelling is een speciale Audio Tour verkrijgbaar die meer informatie geeft over de topstukken uit de tentoonstelling, gecombineerd met citaten en muziek. Video, Marokkaanse muziek en culinaire gerechten laten de bezoeker kennismaken met de Marokkaanse cultuur. De tentoonstelling staat onder bescherming van Zijne Majesteit koning Mohammed VI van Marokko en Zijn Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje. Voor meer informatie 020 6268168 en www.nieuwekerk.nl.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen