Nagele, het dorp dat anders moest

Negen dorpen ging de nieuwe polder tellen, met in het midden Emmeloord als 'hoofdstad'. De negen dorpen leken best wel op elkaar. Het tiende moest heel anders worden. Nagele, op de plaats van het ooit door de zee verzwolgen eiland met dezelfde naam, wérd anders. Acht progressieve archit ecten brachten hier in de jaren 1954-1962 hun ideeën ten uitvoer. Tot "De 8", zoals ze genoemd werden, behoorden mannen als Van Eesteren, Van Eyck, Van den Broek, Bakema en Rietveld.

Sinds 14 mei heeft Nagele een museum, met als onderwerp: zichzelf. De plaatselijke restauranthouder kreeg van toeristen nogal eens vragen over het hoe en waarom van het 'platgedakte' dorp. Twee bestuursleden van de Vereniging voor Dorpsbelangen besloten de voorlichting te verbeteren. Ze dachten aan een informatiebord. Het werd uiteindelijk een compleet museum, ontworpen door een Leidse studente die er haar afstudeerproject van maakte.

Het museum, dat wordt beheerd door de Stichting Expositie Nagele, vond onderdak in de rooms-katholieke Sint-Isidoruskerk, gebouwd in 1961 door T. Taen en T. Nix. De secularisatie liet de polder niet ongemoeid. De roomse kerken van Nagele en Espel gingen dicht en de parochianen trokken voortaan naar Tollebeek. De kerk van Nagele werd expositieruimte, met een overdaad aan akoestiek. Het orgel en een kaarsenstandaard aan de muur herinneren aan het vorige gebruik. Het hout van de kerkbanken is verwerkt in de balie, de 'vitrinebakken' en de 'loopplank' van het lage naar het hogere gedeelte.

Discussies

Vitrines vol paperassen, plattegronden, tekeningen en (lucht)foto's doen de ontstaansgeschiedenis van Nagele uit de doeken. De architecten kijken er vanaf glazen platen op neer. De informatie is afkomstig uit het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam, dat het uitgebreide archief van de ontwerpers van het polderdorp in beheer kreeg.

In een zijzaaltje worden wisseltentoonstellingen van de Rietveldacademie neergezet. Sinds vorige maand staat er de expositie "Kleine huisjes, extra small", die rond 1 december wordt ingewisseld voor "Kleine huisjes, extra large".

Midden in de grote expositiezaal staat een houten hok, waarin doorlopend de film wordt gedraaid die eind jaren vijftig in Nagele werd gemaakt. De spreekstem op de film klinkt zo blafferig als de stemmen op films vroeger meestal klonken.

De acht architecten waren allen progressief, maar hadden ook elk een eigen idee over de invulling van het gebied. De film laat hun verhitte discussies zien. Ook de eerste bewoners komen uitgebreid in beeld. Veel mannen werkten op de boerderijen in de polder. Ze vertrokken 's morgens op de fiets naar hun werk, uitgezwaaid door hun vrouw. Het binnenhalen van het hooi op het binnenterrein van het dorp was een activiteit waarbij ook de kinderen werden ingeschakeld.

Geen romantiek

Een van de acht architecten, C. van Eesteren, kritiseerde de woningbouw zoals die in de Wieringermeer was gepleegd: "De kern van de zaak is wel deze, dat in een uitermate karaktervol landschap, als dat van de Wieringermeer, een landschap van een zakelijke directheid en moderniteit, als in West-Europa verder wel nauwelijks te vinden zal zijn, een opzettelijke romantiek, als die van den opzet der dorpen, te eenenmale misplaatst is".

Zo wilde men het in Nagele níet. Geen knusse gezelligheid die deed denken aan het oude land, maar iets nieuws. Dat nieuwe werd gekenmerkt door rechte lijnen en vlakken, volgens de principes van het Nieuwe Bouwen. Volgens diezelfde principes werden wonen, werken en recreëren strikt van elkaar gescheiden. Er kwamen woonhoven rond het grote, open middengebied. In het westen kwam een bedrijfsterrein en in het zuidwesten de sportvelden.

Nagele wordt gekenmerkt door ruimte en openheid. Om de dorpelingen toch een gevoel van geborgenheid te geven, werd een bosrand rond de nederzetting aangelegd. De woonhoven werden ook door bomen van elkaar gescheiden. De groengordels, ontworpen door M. Ruys en W. C. J. Boer, zijn inmiddels volgroeid.

Nagele werd het modernste dorp van Europa genoemd, maar deed soms toch even denken aan de bestaande plaatsen waarop het niet mocht lijken. De kerkelijke variatie van het oude land werd in de polder voortgezet. Elk dorp kreeg drie kerken en drie scholen. Het verschil met het oude land was dat geen van de drie kerken in het dorpsbeeld mocht domineren. In Nagele werden de kerken en scholen op het middenterrein neergezet.

Woningen

Vanaf 1953 werd koortsachtig aan de woningontwerpen gewerkt, want in 1954 moest de bouw van start gaan. In de Noordoostpolder is te zien dat bij de boerderijen veel prefabricage is toegepast. De huizen zijn echter met traditionele middelen en materialen gebouwd, met uitzondering van twee buurten in Emmeloord, waar betonnen "Airy"-montagewoningen werden neergezet.

Ook in Nagele werden het geen montagewoningen, maar om kosten te besparen, werd wel zoveel mogelijk sober en in serie gebouwd. In 1962 was het dorp klaar, voorzover een dorp ooit klaar is...

Museum Nagele (Ring 23, info: 0527-653077 of 652579) is dagelijks tussen 13.00 en 17.00 uur geopend, behalve 's maandags. Entree 5, tot 11 jaar 2,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen