De dood als vriend of als vijand

Jarenlang was het beleid van psychiatrische instellingen erop gericht zelfmoord ofwel suïcide van patiënten te voorkomen. Alle mogelijke moeite werd gedaan om hen van hun plannen te weerhouden. Door opsluiting en injecties werd verhinderd dat ze zich van daken stortten of voor treinen wierpen.

Jan Hilarius van het Humanistisch Verbond weet van een vrouw die 20 jaar lang dood wilde en al die tijd opgesloten was. „Ze zat in een ouderwetse inrichting, iben die werd opgeheven, kwam ze hier in een psychiatrische instelling in Castricum terecht. Een week later werd ze gevonden in de vijver".

Tegenwoordig laten veel artsen patiënten hun gang gaan, heeft hij begrepen. Maatschappelijk werker Hilarius heeft er geen goed woord voor over. „Iedereen weet wat er bedoeld wordt als de arts zegt: Zet het hek maar open. Maar er wordt niet openlijk over gesproken. Zelfdoding is een van de laatste taboes. We gaan er met een grote boog omheen".

Hotel

Per jaar vinden zo'n 1500 gevallen van suïcide plaats. „Gemakshalve mag je ervan uitgaan dat al die mensen wreed aan hun einde zijn gekomen", zegt Hilarius.

Zelf werd hij met zijn neus op de harde feiten gedrukt toen hij moest spreken bij het graf van een schizofrene jongen. Uit een gesprek met de ouders bleek dat ze wisten dat hij suïcide wilde plegen. „Ze hadden het zien aankomen. Maar wie kon hen helpen? Hij is uiteindelijk van een flat gesprongen".

Gegrepen door de nood waarmee hij was geconfronteerd, schreef hij voor het bestuur van de regio Alkmaar van het Humanistisch Verbond (HV) een notitie. Daarin stelde hij voor een tehuis op te zetten waarin mensen met een doodswens onder begeleiding „uit het leven konden stappen". "De Einder" moest het gaan heten.

Het idee haalde moeiteloos de media. "Plan voor zelfmoordhotel", kopte een landelijk dagblad. Nederland reageerde geschokt. Zelfs het bestuur van het Humanistisch Verbond schoot het plan onmiddellijk af.

„Ik snap best dat zo'n hotel niet is te verwezenlijken", zegt Hilarius. „Vanaf de dag dat het van start gaat, ligt de hele vaderlandse pers op de stoep. Maar ik bereikte wel mijn doel. Eindelijk kreeg de problematiek de aandacht die het verdiende".

Cursus

De bal was gaan rollen. Een comité kwam onder zijn leiding tot de slotsom dat een cursus Hulp bij Zelfdoding voor allerhande hulpverleners de aangewezen weg zou zijn. De cursus is inmiddels Eiangeboden aan hbo-opleidingen. De Hogeschool Alkmaar heeft al positief gereageerd. De schoolleiding overweegt de cursus op te nemen in een post-hbo-opleiding "Ethiek en recht".

De naam van de cursus suggereert dat hulpverleners wordt geleerd hoe ze patiënten zo goed en zo comfortabel mogelijk aan hun einde kunnen brengen. Volgens Hilarius is dat allerminst het geval.

„Een doodswens kan verschillende oorzaken hebben. Daarom moet er altijd indringend met deze mensen worden gepraat. Geprobeerd moet worden de zelfdoding te voorkomen. Maar als je er niet over praat, laat je iemand aan zijn lot over en drijf je hem in een isolement. Praten en verbetering in de situatie proberen te brengen, is het minste wat je voor deze mensen kunt doen".

Geen drankje

Volgens het Juridisch Adviesbureau Gezondheidszorg (JAG), een pro-lifeorganisatie, blijkt bij de juiste zorg de doodswens vaak te verbleken.

„Dat is dan prachtig. Toch geloof ik dat niet helemaal. Er zijn psychiatrische patiënten bij wie de doodswens zo diep zit, dat er bij wijze van spreken geen kruid tegen gewassen is".

Hoe wilt u die helpen?

„Wij gaan uit van het zelfbeschikkingsrecht. Dat betekent dat je als hulpverlener uiteindelijk bereid bent op de doodswens in te gaan. Als je de hulpvrager een heel eind begeleidt, maar je op het laatste moment terugtrekt, laatje hem alsnog in de steek. Net als al die andere hulpverleners. Dat mag dus niet".

U wilt ze desnoods een drankje aanreiken?

„Per se niet. Dat mag juridisch niet, maar moreel vind ik het ook verwerpelijk. Als iemand bij zijn doodswens blijft, hebben wij de richtlijn opgesteld dat de hulpverlener de hulpvrager eerst confronteert met de gevolgen. Hij houdt hem voor wat diens zelfdoding voor de omgeving betekent, hij helpt hem nadenken over zijn uitvaart en over de middelen die beschikbaar zijn. Als de hulpvrager dan nog niet terugschrikt, treedt de fase in dat de hulpvrager zelf aan de slag moet. Hij moet zelf achter een boek aan waarin staat hoe hij een waardige dood kan verwezenlijken. Hij moet het allemaal zelf doen. Dat is een belangrijke psychologische drempel. Als dat verlangen zo groot is, mag dat tot uitdrukking komen in het zelf overschrijden van de grens. Een hulpvrager zei: Ik vind het zo griezelig. Het is ook griezelig, was mijn reactie, want het gaat over leven en dood".

Plastic zak

Hij vindt dat een hulpverlener tot het laatst aanwezig dient te blijven, hoewel hij er begrip voor heeft dat iemand dat niet doet vanwege de mogelijke juridische consequenties. Het Wetboek van Strafrecht verbiedt hulp bij zelfmoord. Het louter aanwezig zijn valt daar niet onder maar „als Justitie vermoedt dat je toch behulpzaam bent geweest, kun je een hoop narigheid beleven". Hij zou dat ervoor over hebben in het vaste vertrouwen dat hem geen enkele blaam treft.

Wel strafbaar is het aanreiken van een dodelijk drankje, zoals psychiater Chabot deed, waardoor deze een rechtszaak forceerde. Toch laat de Hoge Raad er ruimte voor, ook bij psychiatrische patiënten. De hulpverlener moet wel arts zijn en een tweede arts dient de patiënt te hebben onderzocht.

Medicijnen aanreiken is in de ogen van Hilarius aanzetten tot zelfdoding. Dat vindt hij moreel verwerpelijk. Volgens hem is de enige acceptabele, nietwrede methode de plastic zak. Dat het Centraal Medisch Tuchtcollege deze methode weinig verheffend heeft genoemd, kan hij niet begrijpen. „Je kunt het zo doen dat je een waardige dood sterft", houdt hij staande.

Positief

De pro-life-organisatie Juridisch Adviesbureau Gezondheidszorg (JAG) noemde de gedachte achter de cursus positief. Zelf heeft het bureau uitgewerkte plannen voor een cursus medisclie ethiek waarin de begeleiding van suïcidale patiënten uitvoerig aan bod komt.

Veel hulpverleners weten volgens het JAG absoluut niet wat ze met patiënten aan moeten die de dood verkiezen boven het leven. Wel wijst de organisatie af dat de hulpverlener de patiënt de weg naar suïcide zou moeten wijzen. Anderzijds gelooft het JAG dat het zo ver niet komt als de hulpvrager op de juiste wijze wordt benaderd en begeleid.

Open klimaat

Ook prof. dr. G. Glas kan op zich waardering opbrengen voor het initiatief van het Humanistisch Verbond. „In de huidige opleidingen is onvoldoende aandacht voor deze problematiek".

Hij is als psychiater verbonden aan de psychiatrische afdeling van het Academisch Ziekenhuis Utrecht (AZU). Bij ruwweg de helft van zijn patiënten zijn doodswensen „op enig moment" aan de orde. „Het klimaat is hier erg open. We dringen erop aan dat er met en door patiënten over eventuele suïcide gesproken wordt".

Veel hulpverleners hebben volgens Glas onvoldoende nagedacht over hun eigen visie op de dood. „Ze stoppen de dood weg. Het gevolg is dat ze er ook niet met patiënten over praten. Ze vermijden het onderwerp. Daarom zou er in de opleiding veel meer aandacht voor moeten zijn".

Toch deelt hij de opzet van de cursus van het Humanistisch Verbond niet. Hij heeft er zelfs fundamentele bezwaren tegen.

„Wat ik mis, is dat een doodswens het gevolg kan zijn van een psychiatrische stoornis. Het is van groot belang dat hulpvragers zich eerst laten onderzoeken door een psychiater. Dat zeg ik niet uit eigen belang maar om verkeerde ontwikkelingen te voorkomen. Als er sprake is van een stoornis, moet toch op zijn minst een poging worden ondernomen zo iemand te behandelen. Nog steeds worden veel stoornissen niet herkend".

Beducht

Als er geen sprake is van een stoornis, heeft de geneeskunde logischerwijze geen taak. Op de vraag of hij zo iemand dan naar huis stuurt in de wetenschap dat deze zich de volgende dag voor de trein kan werpen, zegt Glas: „De geneeskunde heeft een begrensde taak. Wel kan ik als mens nog naar oplossingen zoeken, maar dan ben ik niet meer als arts bezig".

Als er wel sprake is van een stoornis maar één die niet te behandelen is, resten voor een instelling de zorg en begeleiding. „Bij die begeleiding kan horen dat een pastor wordt ingeschakeld", aldus Glas.

Hilarius en de zijnen zeggen dan: U laat de patiënt in de steek.

„Er zijn inderdaad patiënten die dat zo ervaren. Toch geloof ik dat het een veel te simpele voorstelling van zaken is dat 'hulp bij zelfdoding pas echte hulp is. Ik heb ook geen mooie oplossing voorhanden. 'Maar men moet in ieder geval bedenken dat er patiënten zijn die juist beangstigd zouden zijn dat de hulpverlener hun zonder meer hun zin geeft. Ik denk dat patiënten zich serieuzer genomen voelen als je laat zien dat hun doodswens jou schokt. Dat kan hun het besef geven dat hun doodswens niet zo vanzelfsprekend is en dat geeft weer ruimte voor hoop. Ik ben buitengewoon beducht voor een cultuuromslag in de grote psychiatrische instellingen waarbij de nu aanwezige weerstand tegen suïcide zou verdwijnen. Bovendien krijgen we dan twee soorten geneeskunde: levenshulp en stervenshulp. Dat is bijna niet leefbaar".

Vijand

Een nog fundamenteler bezwaar van psychiater Glas (tevens bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte in Leiden) is dat hij achter de cursus de gedachte proeft van de natuurlijke dood.

„Dat is een opvatting die heel oude wortels heeft. De dood wordt voorgesteld als behorend bij het leven. Maar als christen kan ik de dood niet anders zien dan als een vijand. Paulus noemt het de laatste vijand die overwonnen moet worden. Nu weet ik wel dat mensen oud en der dagen zat kunnen zijn en dus uitzien naar de dood. Maar dat is dan een gevolg van het afbraakproces, dat als zodanig tegen het leven ingaat. Laten v^e dat niet verdoezelen".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen