Aanvragen van een uitreisvisum valt in DDR onder afdeling rekbare begrippen

Aan het woord is Ben Buskes van de Stichting "Pariteit", die zich op de mensenrechten in de DDR toelegt. De stichting is gevestigd in een klein kerkzaaltje aan de Utrechtse Moezeldreef.

„Zeker is dat het aantal uitreisverzoeken de laatste tijd fors is toegenomen. Ik denk dat dat gedeeltelijk te maken heeft met ontwikkelingen in de Sowjet-Unie, Polen en Hongarije waar tendensen naar meer vrijheid waarneembaar zijn. Heel veel DDR-burgers willen zich in de Duitse Bondsrepubliek vestigen".

Ben Buskes zegt dat er zelfs schattingen zijn die nog hoger liggen, „maar de DDR ontkent dit natuurlijk met kracht. De autoriteiten zullen niet zo gauw toegeven dat het systeem heeft gefaald".

De Stichting Pariteit heeft momenteel zo'n 25 gevallen van DDRburgers die in problemen zijn geraakt, in behandeling. Het gaat om gevallen die kunnen worden ingedeeld als in hoge mate dramatisch en in mindere mate dramatisch. In de echt dramatische gevallen gaat het om ontslag, degradatie of zelfs gevangenisstraf of regelmatige verhoren, als sanctie op bij voorbeeld het indienen van een uitreisverzoek of het uitoefenen van het recht op vrije meningsuiting. In de relatief minder dramatische gevallen horen mensen na indiening van hun uitreisverzoek niets meer. Er volgt geen ontslag.

Twee jaar straf

„Ik kan wel een voorbeeld van zo'n heel dramatisch geval geven", voegt Ben Buskes eraan toe. „Twee jonge men.sen uit Oost-Berlijn, Uwe Kaiser en Antje Röhrig zijn in ernstige moeilijkheden gekomen nadat ze niet meer hadden gedaan dan gebruik te maken van hun recht op vrije meningsuiting. Ze werden veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf. Zij hadden namelijk een uitreisvisum aangevraagd op grond van het motief dat zij beknot werden in hun vrijheid van meningsuiting, dat zij geen andere landen kunnen bezoeken en dat de staat intolerant is ten opzichte van andersdenkenden".

„Uwe Kaiser schreef uitgebreide brieven aan de "Rat des Kreises. Abteilung Inneres" en aan Erich Honecker waarin hij de toestanden in de DDR hekelde - „een sfeer van koude oorlog tegen mensen, die uit verantwoordelijkheid tegenover de maatschappij niet meer konden zwijgen". Dat leverde hem twee jaar gevangenisstraf op. Zowel Uwe Kai.ser als Antje Röhrig werd in maart 1988 gearresteerd en in juli veroordeeld „wegens het belemmeren van staats- en maatschappelijke activiteiten" (art. 214 DDR Wetboek van Strafrecht).

Dit artikel wordt vaak toegepast op burgers die op vreedzame wijze de autoriteiten trachten te bewegen hun een uitreisvisum te verlenen. Die brief aan Honecker bij voorbeeld is uitgelegd als het belemmeren van staats- en maatschappelijke activiteiten. Wie dus kritiek op de autoriteiten heeft, kan ervan worden beschuldigd de maatschappelijke orde te belemmeren..."

Rekbare begrippen

„Dat is typerend voor het DDRspraakgebruik. Rekbare begrippen waaronder zo'n beetje alles kan vallen. Het Wetboek van Strafrecht van de DDR is zodanig geformuleerd dat al het minste vergrijp strafbaar kan worden gesteld. Wie bij voorbeeld zonder toestemming met buitenlanders contact heeft en dan ook nog over de toestanden in de DDR klaagt, kan worden beschuldigd van 'het onderhouden van onwettige contacten'. Op grond daarvan kan iemand in de gevangenis belanden - en die gevangenissen zijn geen lolletje".

Een ander urgent geval is de zaak van Gerlinde DeweerdtSchindler, een oogarts uit Leipzig. Gerlinde heeft een zoontje van vijf, Sebastian. Zij heeft een broer in de Duitse Bondsrepubliek die ze graag wil terugzien. Toen ze in 1985 een uitreisverzoek indiende, werd zij als hoofd van haar afdeling afgezet en thans is ze werkzaam in een polikliniek.

Niet gehonoreerd

„Aanvankelijk wilde zij haar broer alleen maar bezoeken, maar dat werd steeds geweigerd. Uiteindelijk besloot ze dan maar een verzoek in te dienen de DDR definitief te mogen verlaten. Zo gaat het in veel gevallen", aldus Ben Buskes.

Tijdens een gesprek in Leipzig komt mevrouw Deweerdt over als een vriendelijke, enigszins bescheiden maar wel besliste jonge vrouw. Vorig jaar kreeg ze zelfs twee maal de belofte dat haar uitreisverzoek tegen december welwillend in overweging zou worden genomen. Maar die belofte werd niet ingelost. Begin dit jaar kreeg ze te horen dat ze op grond van een nieuwe "Verordening inzake reizen van burgers van de Duitse Democratische Republiek" een nieuw "uitreisverzoek" moest indienen. Toen ze dit na vergeefse protesten op 28 februari jongstleden deed, werd haar verteld, dat het weinig zin had omdat het hoogstwaarschijnlijk toch niet zou worden gehonoreerd.

Een menselijk drama, omdat mevrouw Deweerdt onder al dit uitstel psychisch heeft geleden. Ook brieven aan Erich Honecker en de Verenigde Naties in Geneve bleven tot nu toe onbeantwoord.

Alleen op papier

Inmiddels heeft een kring van Nederlandse vrienden alsmede de Stichting Pariteit haar zaak geadopteerd. 'Volgens Ben Buskes maakt de DDR zich in dit en andere gevallen schuldig aan schending van ook door de DDR onderschreven afspraken in Helsinki en Wenen (Conferentie voor Europese Veiligheid en Samenwerking, CVSE).

In de problemen

„Die nieuwe verordening bij voorbeeld, betekent alleen op papier een verbetering. Op papier zijn de reismogelijkheden uitgebreid. Maar in de praktijk zijn de reismogelijkheden verminderd. Bij de oude regeling was het precies omgekeerd; die was op papier slechter, maar in de praktische toepassing beter. In de eerste twee maanden dat die nieuwe regeling van kracht is, merk je dat er minder mensen in de Bondsrepubliek op bezoek komen. Dat heeft te maken met het feit dat de DDR enige tijd heeft geëxperimenteerd met het verruimen van bezoekersmogelijkheden om te zien hoeveel mensen er definitief wegbleven. Dat bleek slechts 1 procent te zijn. Maar omdat het aantal bezoekers aan de Bondsrepubliek uit de DDR toenam, nam verhoudingsgewijs ook het aantal personen dat wegbleef, toe".

In Nordhausen, niet ver van de grens met de Bondsrepubliek, komt al meer dan een jaar elke week een groep van circa twintig personen bijeen. Het zijn allen personen die een uitreisvisum hebben aangevraagd en die op grond daarvan in problemen zijn geraakt. Enkelen verloren hun baan, anderen worden door de staatsveiligheidsdienst in de gaten gehouden en weer anderen kregen werk dat niet bij hun opleiding paste.

Begin dit jaar mocht een gezin uit Nordhausen de DDR verlaten, maar hun achterblijvende familieleden moesten verklaringen ondertekenen dat zij bij ziekte of overlijden van zoon, dochter of kleinkind, die naar de Bondsrepubliek zouden vertrekken, geen aanvraag voor een bezoek zouden indienen.

Een nogal wrede maatregel. Wie na inwilliging van een uitreisverzoek de DDR verlaat, snijdt vrijwel alle banden met achterblijvende familieleden door. Toch blijft het aantal uitreisverzoeken toenemen.

Kinderbijbel

De groep in Nordhausen komt bijeen in het huis van Dietrich en Gabriela Schmid aan de Kurzestrasse nummer 1. Zij worden nu bedreigd met gevangenisstraf, omdat zij in hun huis ruimte beschikbaar stellen voor wat in de ogen van de autoriteiten „illegale bijeenkomsten" zijn. Toch gebeurt daar niet veel meer dan dat men elkaar moed inspreekt. Over politiek wordt niet of nauwelijks gesproken. „Politiek interesseert ons minder. We hebben geen politieke oogmerken en we willen hier ook niets veranderen. We willen alleen dit land verlaten", merkt Dietrich Schmid op.

Dietrich en Gabriela Schmid zijn praktiserend christen en zouden graag uit Nederland een Duitse kinderbijbel voor hun twee kinderen Susanne en Ivonne krijgen. Hun uitreisverzoek dateert al uit 1986 en werd vorig jaar november afgewezen. Inmiddels hebben ze een nieuw uitreisverzoek ingediend.

In de groep zitten ook Mario en Susanne Protzner. Mario heeft een broer in de Bondsrepubliek. Die werd in april 1985 gevangengezet nadat hij had geprotesteerd omdat zijn zijn uitreisaanvraag niet in behandeling werd genomen. Daar werd hij zó ziek dat de autoriteiten hem alsnog lieten gaan. Mario is nu zelf met gevangenisstraf bedreigd.

Oude meesters

Dan is er het echtpaar René en Birgit Lutze. Renes moeder woont in het Westduitse Kassei, maar toen hij een verzoek indiende de DDR te mogen verlaten, werd dat verzoek niet alleen afgewezen, het kostte hem ook nog zijn baan. Ten slotte is er het gezin Wolfgang en Erdmuthe Braun met hun twee kinderen Katja en Mathias. Wolfgang Braun is net van een ernstige buikvliesontsteking genezen. Hij is kunstschilder en bij hem thuis hangen prachtige schilderijen in de stijl van de Nederlandse oude meesters. Zijn vrouw Erdmuthe verloor haar baan als directiesecretaresse nadat het gezin in november 1987 een uitreisvisum had ingediend.

Een van de dramatische gevallen waarvoor de Stichting Pariteit nog aandacht wil vragen, is dat van Rolf en Marga Beier, met hun beide kinderen Christine en Henrike. Rolf Beier is neurolooü. maar heeft BEN BUSKES ... van dienst... momenteel geen werk. Zijn vader en broer wonen in de Bondsrepubliek. Zijn vader is ernstig ziek en heeft verpleging nodig. Na indiening van hun uitreisverzoek werden Rolf en Marga Beier ontslagen en hun kinderen van school verwijderd. Het gezin woont in Wismar.

Vriendelijk

Wat direct opvalt wanneer men met mensen in de DDR in aanraking komt, is dat zij zo vriendelijk zijn. Oostduitsers zijn over het algemeen sympathieke mensen. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de tragische omstandigheden waarin velen hunner moeten leven. Zij zijn blij met elke brief uit het buitenland, met elk vriendschappelijk contact, vooral ook met mensen uit Nederland.

Volgens Ben Buskes verlangt de bevolking in de DDR wèl naar "glasnost", maar moeten de autoriteiten daar vooralsnog niets van hebben. "Glasnost" is het beleid van openheid dat de Russische partijleider Gorbatsjov voorstaat. „De DDR, Tsjechoslowakije en Roemenië vormen binnen het Oostblok nu een soort troika die zich het duidelijkst tegen de nieuwe Russische koers afzet.

Daartegenover staan landen als Polen en Hongarije. In de SowjetUnie is een geheel nieuwe leiding aan de macht die niet is belast door het verleden. In de DDR is het nog steeds de oude garde die het voor het zeggen heeft. Wanneer die het verleden zou kritiseren, zou ze zichzelf kritiseren. Vandaar dat glasnost in de DDR nog geen kans maakt".

Ben Buskes hoopt dat er vooral vanuit Nederland -„waar anders dan in de Bondsrepubliek veel politieke kanalen nog niet zijn verstopt"— acties worden ondernomen om in nood verkerende burgers in de DDR te helpen. De Stichting Pariteit wil bij dergelijke acties gaarne van dienst zijn.

De adressen van de in dit artikel aangehaalde personen zijn zowel bij de buitenlandredactie van het RD als bij de Stichting Pariteit (Moezeldreef 400, 3561 GD Utrecht, telefoon 030-622432) op aanvrage te verkrijgen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen