Is Europa nog christelijk?

De christelijke erfenis van Europa wordt uitgediept in het inleidende hoofdstuk en legt uit wat we als continent erfden van het christendom en welke rol de paus en de keizer hierin speelden. Ook wordt duidelijk welke rol de Reformatie, godsdienstoorlogen en het Westfaalse statensysteem speelden in dit proces.

Roy verklaart hoe we uit de godsdienstoorlogen een algemene conclusie kunnen trekken. ‘Het is in laatste instantie altijd de staat die beslist over religie. In die zin is iedere staat seculier, maar dat zegt niets over de naleving van de godsdienstplichten door het volk.” (p.24)

Scheiding kerk en staat

Een kort uitstapje over de grenzen van Europa leert dat Amerika een strikte scheiding hanteert tussen kerk en staat. Toch blijken juist in deze seculiere staat veel mensen intensief met hun geloof bezig te zijn. Roy legt uit dat een grondwettelijke loskoppeling tussen kerk en staat soms ook leidt tot religieuze oplevingen, zoals in Amerika bijvoorbeeld al eerder het geval was in de 19e eeuw.

Terug naar Europa. In Frankrijk, het thuisland van de auteur, werd in 1905 de scheiding tussen Kerk en Staat officieel een feit. Als eerste werd de Rooms-Katholieke kerk losgekoppeld van de republikeinse Staat en vervolgens werd deze scheiding toegepast op alle religieuze stromingen. De impact van deze wet op niet-katholieken was minder groot: joden en protestanten waren zelfs voorstander van deze wet.

Een interessant voorbeeld van hoe het ook andersom kan: het koninkrijk Italië werd geboycot door de Rooms-Katholieke kerk. De kerk scheidde zichzelf door middel van een pauselijk decreet ‘Non expedit’ in 1868 af van de nieuwe staat. Toch bleef in Italië, ook na het pauselijke decreet, de meerderheid van het volk overtuigd praktiserend katholiek en patriottisch.

Keerpunt jaren zestig

De geschiedenis van de scheiding van Kerk en Staat brengt Roy bij de vraag of secularisatie hetzelfde is als ontkerstening. Twee vormen van secularisatie worden besproken: de politieke vorm waarbij de staat onafhankelijk wordt van de godsdienst en de sociologische vorm die zich uit in een sterke afname van godsdienstbeoefening. Dit wordt in Europa ontkerstening genoemd. Ontkerstening brengt als vanzelf op de volgende vraag die Roy stelt: kan moraal zonder religie?

In ‘De kerk tegen het modernisme’ (1864-1964), wordt de betekenis van de filosofie van de Verlichting, de secularisering van de moraal en de reactie van de Kerk op het modernisme en de secularisatie toegelicht.

Met de encycliek ‘Humanae Vitae’ vond in juli 1968 een religieuze afscheiding binnen de Rooms-Katholieke kerk plaats. Deze encycliek was het pauselijk antwoord op de veranderende nieuwe Europese cultuur waarvan het keerpunt in de jaren zestig van de vorige eeuw lijken te liggen.

Populisme en folkore

In het op een na laatste hoofdstuk is er ruim aandacht voor identiteit en waarden in Europa, hoe het debat over christelijke identiteit plaatsvindt en de of er een verbinding is tussen de christelijke identiteit en het populisme. “Het probleem voor de Kerk, en christenen in het algemeen is niet zozeer de islam als wel de ontwikkeling van twee andere – populistische en seculiere stromingen – met normatieve eisen. Door die ontwikkeling wordt de ruimte voor religie kleiner. “Het populisme zorgt ervoor dat de religie verandert in folklore, terwijl het seculiere offensief tot gevolg heeft dat religie steeds meer wordt verbannen uit de openbare ruimte.” (p.106)

Betekent de politieke en sociologische secularisatie ook het einde van het christelijke Europa of het einde van de religie? In de conclusie doet Roy een aantal oproepen en aanbevelingen om een cultuur die in crisis verkeert te herijken en terug te keren naar christelijke normen en waarden.

Hoop voor Europa

Volgens Roy is er uitzicht voor Europa. Hij stelt dat er geen reden is om te ‘vrezen voor het verval van ons continent ten kost van de islam’. Hij ziet nieuwe hoop gloren voor ons continent door de immigratie van mondiale christenen uit de voormalige koloniën.

Een interessant studieboek met veel concrete voorbeelden en gegevens. Voor hen die meer willen weten over Europa, haar grondleggers, hoe de christelijke identiteit het hart vormde van Europa, waarom het belangrijk is om terug te gaan naar onze wortels en welke aanbeveling daarbij toepasbaar zijn. Inclusief uitgebreid bronnenregister.

Is Europa nog christelijk? Oliver Roy 2020, KokBoekencentrum Uitgevers 144 blz., € 19,99

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen