Joden in Zuid-Afrika — een succesverhaal

Dat dit beleid jammeriijic is mislukt en juist rassenconflicten heeft aangewakkerd, is bekend. Het zal wel nooit tot een volledige integratie van alle Zuidafrikaanse bevolkingsgroepen komen. Maar van vreemdelingenhaat en onverdraagzaamheid jegens 'anderen' is in Zuid-Afrika beduidend minder sprake dan in andere vergelijkbare samenlevingen. Het meest sprekende voorbeeld van het tolerante klimaat in Zuid-Afrika vormt wel de positie van de joodse gemeenschap. Het is in alle opzichten een succesverhaal.

Op een joodse feestdag zijn de straten van Johannesburg duidelijk Stiller dan op normale werkdagen, een bewijs van de grote invloed van de joodse gemeenschap op het sociale en vooral economische leven van Zuid-Afrika. Maar ook politiek zijn de joden van Zuid-Afrika uiterst actief. Door de jaren heen hebben joodse politici oppositie gevoerd tegen de apartheid. Een van de bekendste is Helen Suzman geb. Gavronsky, die meer dan dertig jaar lang, vaak in haar eentje, een duidelijke anti-apartheidsstem in het blanke parlement heeft laten klinken. Ook in buitenparlementaire organisaties hebben joodse Zuidafrikanen hun sporen verdiend in de strijd tegen rassendiscriminatie. In tegenstelling tot veel andere joodse Zuidafrikanen die zich tegen het beleid van de Nationale Partij hebben verzet, koestert mevrouw Suzman geen communistische sympathieën en heeft zij zich door de jaren heen vurig uitgesproken tegen de economische sancties die de wereld tegen Zuid-Afrika heeft ingesteld.

Een van de bekendste Zuidafrikaanse communisten van joodse afkomst is Joe Slovo, die jarenlang de gewapende strijd van het ANC heeft geleid en die tot voor kort een groot bewonderaar van het thans in diskrediet geraakte Oosteuropese Sowjetmodel was. Wanneer we verder teruggaan in het verleden constateren we dat de rechterhand van Mahatma Gandhi, toen deze zich in Zuid-Afrika met de rechten van Indiërs bezighield, een joodse vrouw uit Kaapstad was: Sonja Schlezin.

Joodse staat

Joden hebben in de geschiedenis van Zuid-Afrika een rol gespeeld die veel groter is dan met hun aantal kan worden gerijmd. Van de 5,5 miljoen blanken zijn er niet meer dan 200.000 van joodse afkomst. In 1880 waren er nog slechts 4000 joden in Zuid-Afrika. Toen de eerste volkstelling in het land werd gehouden, kort na de totstandkoming van de Unie van Zuid-Afrika (1910), verklaarden 47.000 Zuidafrikanen dat zij het joodse geloof aanhingen. De meesten belijden thans ook nog de orthodox-joodse leer, maar velen zijn ook de liberale kant opgegaan. Hun samenbindende factor is het zionisme. Voor de meeste joden van Zuid-Afrika blijft de staat Israël hun geestelijk onderkomen. Het streven naar de vestiging van een joodse staat en de stichting van Israël in 1948 waren voor de Nationale Partij van Zuid-Afrika volkomen aanvaardbaar. Immers, de totstandkoming van een eigen "thuisland" paste volkomen in de filosofie van de apartheid, die zei dat elke homogene bevolkingsgroep recht had op een eigen land. De eerste naoorlogse nationalistische regeringsleider, Malan, bezocht kort na 1948 Israël, als uiting van zijn solidariteit met de jonge staat. Overigens was zijn voorganger. Jan Smuts, een van de krachtigste drijfveren achter de erkenning door de Verenigde Naties van .de nieuwe joodse staat. ''i'^fCïSi'ïÏÏiï •

Een van de eerste jOden die naar Zuid-Afrika kwamen, was de Nederlander Adam Tas, die zich in 1691 in de Kaap vestigde. Tas organiseerde het burgerverzet tegen het dictatoriale bestuur van gouverneur Willem Adriaan van der Stel, die Tas prompt arresteerde en een jaar lang in het kasteel te Kaapstad gevangen hield. Toen de Heren Zeventien in Amsterdam dit vernamen, bevalen zij Tas' onmiddellijke vrijlating en het ontslag van Van der Stel. Adam Tas noemde zijn landgoed voortaan Libertas.

In de achttiende eeuw was er van grootscheepse emigratie naar de Kaap absoluut geen sprake. Die kwam pas weer op gang met de komst van het Engelse bewind aan het begin van de negentiende eeuw. In 1818 arriveerde ene Joseph Suasso de Lima, een Amsterdamse jood van Portugese afkomst, die in de Kaap de eerste Nederlandstalige krant oprichtte. De Verzamelaar. En het was deze krant die de voorloper zou zijn van het gigantische Afrikaanse uitgeversbedrijf Nasionale Pers.

Een andere joodse Nederlander wiens naam tot op de dag van vandaag in Zuid-Afrika wijd en zijd bekend is, was Jan Carel Juta, afkomstig uit Zaltbommel. Hij vestigde zich in 1853 in de Kaap, waar hij boekverkoper werd en uitgever van de krant De Zuid-Afrikaan. Interessant is, dat in deze krant artikelen werden afgedrukt van... Karl Marx, die toen vanuit Londen een levendige correspondentie onderhield met zijn zuster Louise, die met Juta was getrouwd. Juta gaf ook een tijdschrift uit waarin juridische zaken werden behandeld. "Juta's Law Report" is nog steeds het toonaangevende vaktijdschrift van Zuidafrikaanse juristen.

Diamant en goud

Andere joodse immigranten uit die tijd waren voornamelijk uit Engeland en Duitsland afkomstig. Joodse immigranten zijn verantwoordelijk voor de wol- en katoenindustrie van Zuid-Afrika en met name van de handel in angorawol. Maar waarin de joden van ZuidAfrika werkelijk uitblonken, was de winning van diamant en goud. Met de ontdekking van diamant in 1869 in de plaats Kimberley kwamen vooral uit Duitsland honderden joden naar Zuid-Afrika. Toen zo'n twintig jaar later goud werd ontdekt aan de Witwatersrand werden de nieuwe mijnen grotendeels gefinancierd met het kapitaal dat de joodse mijnmagnaten in Kimberley hadden gemaakt.

De bekende Britse imperialist John Cecil Rhodes (naar wie het voormalige Rhodesië, thans Zimbabwe, werd genoemd) richtte samen met enkele joodse vrienden de machtige De Beers Company op. die op dit moment nog steeds de wereldhandel in diamant in handen heeft. De directies van de Johannesburgse goudmijnen bestonden uit Engelse en Duitse immigranten van joodse afkomst, zoals Barney Barnato, Solly Joel en Lionel Philips (allen uit Engeland) en de uit Duitsland afkomstige Alfred Beit, George Albu en Ernest Oppenheimer. Met uitzondering van de Oppenheimers ^ijn de,„mee,ste magnaten die hun rijkdommen in de vorige eeuw aan de Witwatersrand maakten, teruggekeerd naar Europa.

Litouwen

De meeste joodse Zuidafrikanen van het ogenblik zijn nakomelingen van Europese joden die na 1880 naar Zuid-Afrika zijn gekomen. De verschrikkelijke pogroms in OostEuropa brachten een vloedgolf van joodse vluchtelingen op gang. Het overgrote merendeel van de joden die eind vorige eeuw in Zuid-Afrika neerstreken, kwam uit Litouwen, met name de provincies Kovno, Vilna, Grodno en Sulvaki. Het karakter van de huidige joodse erediensten is Oosteuropees en ook de joodse maatschappelijke instellingen hebben, volgens kenners, een duidelijk Litouwse aard. De Johannesburgse wijken waar de Litouwse immigranten gingen wonen, zijn de stille getuigen van de vaak armoedige toestand waarin de nieuwelingen verkeerden. Deze buurten zijn later 'overgenomen' door nietblanken, maar de laatste jaren is er sprake van een 'terugkeer' van nietonbemiddelde joden, die op zoek zijn naar hun "roots".

Nadine Gordimer

Het culturele leven van ZuidAfrika zou bepaald armer zijn geweest zonder de joodse inbreng. Zuid-Afrika heeft een respectabel aantal internationaal bekende jood

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen