Wat is Geloven? (1)

De Relatie Tussen Geloven En Weten

In ons gewone spraakgebruik is geloven minder zeker dan zeker weten. Als we het woord geloven gebruiken, bedoelen we dat wij het waarschijnlijk achten maar niet helemaal zeker weten. De grote filosoof Immanuël Kant heeft geloof en kennis heel nadrukkelijk van elkaar gescheiden. Hij beperkte het terrein van de kennis tot datgene wat wij kunnen zien en constateren. Daarbuiten lag het terrein van het geloof. Van God kunnen wij volgens Kant geen kennis hebben, omdat wij Hem niet kunnen zien.

Echter, de gedachte dat wij alleen kennis kunnen hebben van wat wij zien, is een aanname die niet uit de ervaring kan worden bewezen. Ook die aanname moet je geloven. Kennis is niet alleen gebaseerd op wat wij zelf hebben gezien maar ook op getuigenissen van anderen. In de Bijbel is geloven bepaald niet minder dan weten. Bijbels gezien heeft geloof twee brandpunten, namelijk ‘voor waarachtig houden’ en ‘vertrouwen’. Dan gaat het om het voor waarachtig houden wat God zegt en op Hem vertrouwen.

Omdat de mens naar Gods beeld is geschapen, heeft ieder mens – ook de mens die dat ten stelligste ontkent – een besef van God. Niemand kan zich aan Gods aanwezigheid onttrekken. Gods eeuwige kracht en Zijn goddelijkheid worden gekend en doorzien uit Zijn werken (Rom. 1:20). Ieder mens heeft ook een onuitwisbaar besef van goed en kwaad. De mens heeft in tegenstelling tot de dieren een geweten.

Echter, sinds de zondeval missen we de ware Godskennis. Calvijn kon zeggen dat de menselijke geest een fabriek van afgoden is. En ons geweten is bepaald geen betrouwbare gids. Wij kunnen iets goed noemen, terwijl het kwaad is en ergens geen kwaad in zien, terwijl God het wel veroordeelt. Ons geweten moet gevangen worden in het Woord van God.

De bron van ware Godskennis is Gods bijzondere openbaring, vastgelegd in Zijn Woord. Om dat Woord op de juiste wijze te begrijpen en vooral ook om het op de goede wijze toe te passen op onszelf, hebben wij de verlichtende en vernieuwende werking van de Heilige Geest nodig.

Calvijn Over Het Geloof

In de Catechismus van Genève, waarvan de Franse versie in 1541/42 is vervaardigd, en de Latijnse in 1545, omschrijft Calvijn geloof als een vaste en zekere kennis van de liefde van God jegens ons, zoals Hij door het Evangelie verklaart onze Vader en Redder te zijn in Christus. Bron van de kennis van God is voor Calvijn de Schrift, en de kern van het Bijbelse getuigenis is dat God aan schuldige zondaren toegang verleent tot Zichzelf en Jezus Christus.

Als wij deze kennis van God kennen, hebben wij dat niet van onszelf. Calvijn betuigt in de Catechismus van Genève dat het een bijzondere gave van de Heilige Geest is en dat de Heilige Geest ons sterkt in de zekerheid door de beloften van het heil in onze harten te verzegelen en te bevestigen. Wanneer Calvijn het zo verwoordt, wordt duidelijk dat de zekerheid de ene keer sterker is dan de andere keer en telkens versterkt moet worden.

Uit de wijze waarop Calvijn de kennis van het geloof omschrijft, blijkt dat het bij hem dan niet om een puur theoretisch weten gaat. Die vorm van kennis kan Calvijn een frigida notitia noemen: een kille beschouwing. De geloofskennis is de kennis die ontstaat als de Heilige Geest Gods beloften aan ons toepast en verzekert.

Belangrijk is te noteren dat in de Latijnse vertaling van de Catechismus van Genève voor de geloofskennis niet het woord notitia maar cognitio wordt gebruikt. Het is een hartelijk en bevindelijk weten, een weten uit ervaring. In de Catechismus van Genève wordt dan ook betuigd dat de Heilige Geest die in onze harten woont, ons de kracht van onze Heere doet gevoelen. Wie werkelijk gelooft, weet van de kracht en smaak van Gods beloften.

De geloofskennis zoals Calvijn er over schrijft is juist omdat het een kennis is die toe te schrijven is aan de verlichtende werking van de Heilige Geest, een kennis die gepaard gaat met vertrouwen. Van onszelf zijn we namelijk geneigd tot een gebrek aan vertrouwen of tot een verkeerd vertrouwen hetzij in onszelf hetzij in andere schepselen.

Calvijn heeft telkens weer in zijn preken en geschriften betoogd dat wij ons voor Gods rechterstoel moeten laten dagen om de ware kennis van God te verkrijgen en te bevatten. Wij kunnen Christus alleen bevatten als wij leeg zijn in onszelf. In boek III van de Institutie schrijft Calvijn in dit verband het volgende: ‘Want nooit zullen wij voldoende op Hem vertrouwen, tenzij wij geheel en al onszelf wantrouwen; nooit zullen wij in Hem voldoende onze harten opheffen, tenzij zij eerst terneer geworpen zijn in onszelf; nooit zullen zij in Hem voldoende ons troosten, tenzij wij in onszelf mistroostig zijn. Wij zijn dus geschikt om de genade Gods aan te grijpen en te behouden, wanneer wij het vertrouwen op onszelf geheel en al weggeworpen hebben, en alleen vertrouwen op de gewisheid Zijner goedheid.’ Daarbij gaat de waarachtige kennis van schuld niet vooraf aan het geloof en het is geen voorwaarde om tot Christus te komen, maar het maakt deel uit van het geloof en laat zien hoe wij tot Christus komen en wat het karakter is van de ware kennis van Gods beloften. Onze zonden belijden we juist door tot Gods barmhartigheid te vluchten.

De Heidelbergse Catechismus Over Kennis Als Element Van Het Geloof

Calvijn schuift kennis en vertrouwen helemaal in elkaar omdat hij bij kennis niet aan puur theoretische kennis denkt, een kil voor waar houden van de Bijbelse boodschap, maar aan een existentiële kennis waarin we telkens weer versterkt moeten worden.

Op een iets andere wijze verwoord komen we dezelfde noties tegen in de Heidelbergse Catechismus. Dan spreekt de Heidelbergse Catechismus de Catechismus van Genève niet tegen maar vult die wel aan. In de Heidelbergse Catechismus worden kennis en vertrouwen nadrukkelijk van elkaar onderscheiden. Pas als het gaat om vertrouwen wordt over de werking van Heilige Geest gesproken en als het gaat over kennis wordt ook naar Jac. 2:19 verwezen: ‘Gij gelooft, dat God een enig God is; gij doet wel; de duivelen geloven het ook, en zij sidderen.’

Het feit dat wij de inhoud van de Bijbel kennen en aan de waarheid ervan niet twijfelen is nog geen bewijs dat wij deel hebben aan Gods genade. We kunnen iets met tegenzin toestemmen of zonder dat het ons raakt toestemmen. Zo kan dat ook met de Bijbelse boodschap, maar het gaat erom dat wij de Bijbelse boodschap van harte toestemmen en dan gaat toestemmen gepaard met vertrouwen en dit geloof hebben we niet van onszelf maar wordt door de Heilige Geest in ons gewerkt.

In het volgende nummer wordt dit punt verder uitgewerkt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen