Boekbesprekingen

Het is een bekend feit dat in Jeremia ruimschoots meer dan bij andere profeten wordt gerefereerd aan de activiteit van schrijven en de betekenis van het geschrevene. In een talmoedisch traktaat (Baba Bathra) waarin het gaat over het auteurschap van bijbelboeken, wordt als enige profeet Jeremia genoemd: hij schreef zijn eigen boek, Klaagliederen en Koningen. Met een mooie studie (oorspronkelijk zijn dissertatie uit 2009, Duke University) brengt Eggleston de significante momenten in kaart die licht kunnen werpen op het proces van productie en compilatie van het bijbelboek Jeremia. Focussend op het fenomeen ‘schrijven’ ontwerpt hij een schets van de jeremiaanse theologie van het schrijven en het geschrevene.

Dit doet hij in vier stappen. Eerst gaat hij in op de geschiedenis van de interpretatie en de theorie van ‘het geschreven woord’ in de religieuze context van oud-Israël, in gesprek met vier verschillende visies: a) het schrift leidt tot de verstarring/degeneratie (Wellhausen), b) het schrift leidt tot vernieuwing (Schniedewind), c) het schrift vormt een dictaat en dient als aide-mémoire in de mondelinge voordracht in cultische setting, en d) het schrift creëert een ensemble van meningen afhankelijk van de keuze van de lezer (deconstructiemodel). Egglestons eigen mening benadert de derde optie nog het meest. Vooral benadrukt hij echter het feit dat er tussen mondelinge en schriftelijke overdracht niet een soort boedelscheiding is geweest, een idee dat in de wetenschappelijke literatuur veel voorkomt: een culturele ‘break’ tussen de orale en de schriftelijke periode. Het laatste is er nooit onafhankelijk

In de drie daaropvolgende hoofdstukken belicht hij achtereenvolgens schrijver, tekst en geadresseerde (het ontvangend publiek).

Eggleston analyseert Jeremia’s narratief van de tekstualisering, en toont aan hoe er lijnen van schriftwording en -traditie lopen: de profeet dicteert aan de schrijver, maar zelf heeft hij de woorden van God ontvangen.

Zowel schrijver, profeet als God is auteur – voor het laatste zie bijvoorbeeld Jeremia 1:9, 17:1,13, 22:30; 31:31 (en cf. Ex. 31:18, 32:16; Ps. 69:29; Jes. 34:16-17). Vervolgens beschrijft Eggleston hoe in het boek Jeremia zelf over het geschrevene gesproken wordt (‘deze boekrol’, ‘deze woorden’, e.d.). Tegenover de visie dat een bijbelboek aanvankelijk als ‘neutrale tekst’ wordt overgeleverd en pas later canoniek gezag ontving, verdedigt hij de stelling dat er vanaf het begin bij de schrijvers het bewustzijn is geweest dat het om heilige tekst ging: de tekst autoriseert zichzelf. Hiermee is het beginsel van canonisering in de aanvang al aanwezig. Het ging de schrijvers om theologie, niet om ideologie. Ten slotte onderzoekt Eggleston passages waarin de ‘audience’ van het geschrevene een rol speelt, de vraag naar de Sitz im Leben. Uiteindelijk gaat het niet zozeer om lezers maar om ‘individuals at worship and conscious of their nature as an audience hearing an inscribed word’ – een liturgische context dus.

Egglestons beschouwingen zijn verrijkend voor ons beeld van de aard, waarde, gezag en functie van het geschreven woord in het boek Jeremia, terecht benadrukt hij de theologische lading van het schrift. Of de tradenten in de eerste fase van het boek Jeremia nog enigszins aarzelend waren ten opzichte van het geschreven woord (cf. Jer. 8:8), zoals we op pagina 41 lezen, betwijfel ik.

Ook komt het mij voor dat de auteur soms uit zijn tekstanalyses te veel wil oogsten, zoals in zijn reconstructie van de veronderstelde audience. Dit neemt niet weg dat dit een waardevolle studie is, van belang niet alleen voor het Jeremiaonderzoek maar ook voor de visie op schriftgezag en het canoniseringsproces.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen