De intolerantie van liet moderne pluralisme

De term pluralisme

We komen het woord vaak tegen. U leest het in de krant, hoort het in discussies via de media. Ministers gaan er prat op dat Nederland een pluralistische samenleving is. Met pluralisme wordt bedoeld dat allerlei levensovertuigingen naast elkaar staan. Ze hebben gelijk recht van spreken. De ene overtuiging respecteert de andere. Zo houd je vrede met elkaar. Dat moet eigenlijk ook wel, want anders zou het in Nederland een onleefbare situatie worden. Dus leve het moderne pluralisme. Deze leus wil ik graag aan een nader onderzoek onderwerpen. Wat wordt ermee gezegd? Wat ligt erachter? Veel meer dan velen op het eerste gezicht verwachten.

Pluriformiteit

Het zij direct en voluit toegegeven. We leven in een samenleving waarin mensen heel verschillend denken. De verscheidenheid van opvatting raakt de godsdienst, de moraal, de levensstijl, de toekomstverwachting, enzovoorts. Nu er zo veel allochtonen deel van de Nederlandse samenleving uitmaken is er een palet van pluraliteit ontstaan. Een grote verscheidenheid van inzichten, standpunten en na te streven doeleinden. Ieder die zich van buiten Nederland in ons land vestigt, brengt zijn of haar eigen traditie mee. Soms is er een vergelijk tussen die verschillen te treffen. Vaker overheersen de verschillen, die dan gemakkelijk tot tegenstellingen worden. Wat ik zojuist beschreef is het portret van een pluriforme samenleving. Een verscheidenheid van godsdienstige, geestelijke en morele inzichten. Gedragingen zijn vaak dienovereenkomstig. In de titel gebruik ik het woord pluralisme. Dat is niet hetzelfde als pluriform. De woorden lijken wel op elkaar maar verschillen toch wezenlijk van elkaar. Het verschil mag ons niet ontgaan. Met pluriform duiden we een feitelijke situatie aan. We doelen op het feit dat er op allerlei terreinen grove verschillen zijn tussen leden of groepen van onze bevolking. Met pluralisme gaan we een stap verder. Dan wordt niet slechts het feit van de verschillen geconstateerd. Dan worden de verschillen als gelijkwaardig naast elkaar gezet. Wie voor het pluralisme kiest, verdedigt in de grond van de zaak de gelijkheid van elke levensovertuiging. Men bedenke welke strekking in deze stelling ligt opgesloten. Het komt erop neer dat iedere levensovertuiging gelijkheeft. Het pluralisme verzet zich furieus tegen de gedachte dat een bepaalde overtuiging waar is, terwijl de tegenovergestelde overtuiging dan onwaar moet zijn.

Relativistisch

Het moderne pluralisme is in wezen relativistisch. Er is geen absolute waarheid. Ieder heeft - zijn eigen - gelijk. Niemand kan tegen een ander zeggen: Jij dwaalt. Immers ook de ander heeft niet slechts recht van spreken. Dat zal aan bestrijder van het pluralisme niet ontkennen. Neen, de pluralist zegt: Ook de ander heeft op zijn wijze en naar zijn inzichten de waarheid, of op zijn minst een wezenlijk deel van de waarheid. Men lette op deze afzwakking. De waarheid kan zich bij stukjes en beetjes in tegenovergestelde voorstellingen voordoen. Pluralisme gaat uit van relativisme. Niemand kan of mag zeggen: Ik heb de waarheid, met uitsluiting van anderen. Nu moet men altijd voorzichtig zijn met zulke forse uitspraken. Men bedenke wel, welke pretenties men heeft als men zegt: Ik heb de waarheid. Toch zal een christen die de woorden van Jezus Christus ernstig meent, er niet aan kunnen en willen ontkomen Hem na te spreken als Hij zegt: Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven (Johannes 14:6). Dat naspreken noemen we ook wel belijden. Op deze absolute uitspraak van Jezus Christus breekt het moderne pluralisme stuk. Het zegt: Dat kan niet, dat mag niet. Niemand mag zeggen: Ik ben de weg, de waarheid en het leven. Nu zegt een orthodoxe christen dat niet van zichzelf. Hij belijdt het echter wel van Jezus Christus. Hiertegen verzet het pluralisme zich. Het wijst deze absoluutheidaanspraak af. Ja, het gaat hier en daar zelfs nog verder. Het beschuldigt degene die Jezus naspreekt en Zijn geboden als bindend beschouwt, als iemand die discrimineert. Met zulke woorden wordt immers de waarheid in het religieuze en ethische spreken van de ander ontkend.

Niet pas van deze tijd

Hier staan we voor een probleem dat zich niet nu pas voordoet. Het is niet pas het probleem van de moderne, pluriforme samenleving. Het is een probleem van alle eeuwen. Het gaat ten diepste om de vraag of er een absolute waarheid is. Waar deze vanuit een relativerend pluralisme wordt ontkend, komen we niet verder dan: ieder heeft zijn eigen waarheid en mag het daarmee doen. Pluralisme is dus niet zo onschuldig als we denken. Het echte pluralisme trekt niet het waarheidskarakter van eens anders mening in twijfel. Het beperkt de reikwijdte van die waarheid tot het privé-leven van de ander. Dat wil zeggen: ieder mens heeft zo zijn eigen waarheid. De lezer voelt dat dit relativerende pluralisme helemaal past bij het in onze tijd zo hoog geprezen individualisme. Ieder mens heeft recht op zijn eigen waarheid. Daarmee heeft ieder mens zijn eigen waarheid. Wie dit pluralisme beslissend acht voor de moderne samenleving, spreekt daarmee een waardeoordeel uit. Hij spreekt eigenlijk een waarheidsoordeel uit, namelijk dat er geen absolute waarheid is. Ieder heeft zijn eigen waarheid. Het is geen wonder dat orthodoxe christenen door de moderne samenleving aan de kant geschoven worden. Ze gaan immers niet mee in de relativering van de waarheid. De vooronderstelling van het moderne pluralisme kunnen zij niet delen. Daarom passen zij niet binnen het patroon van het pluralisme.

Intolerantie - bij wie?

Betekent dit dat orthodoxe christenen daarom intolerant zijn? Er zullen onder hen wel intoleranten zijn. Ze zijn het echter niet per definitie. Zij maken onderscheid tussen mensen en hun overtuiging. Men kan het met iemands overtuiging niet eens zijn; ja die zelfs afwijzen. Daarom hoeft men de mens achter die overtuiging niet af te wijzen. Het moderne pluralisme doet dat ten diepste wel. Dat sluit hen buiten de pluralistische samenleving, die getuigenis afleggen van hun algemeen, ongetwijfeld christelijk geloof. Dan rijst de vraag: wie is er nu intolerant? Een pluralist verdraagt in elk geval geen absolute waarheid; van niemand. Op dit punt is hij intolerant.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen