Invloed van het boek als medium

Deze artikelen gaan over de invloed van moderne media. Het boek is nu niet meer modern, maar het is wel een medium. Het is een middel waardoor informatie wordt overgedragen. Misschien woont de schrijver wel in een ander deel van de wereld dan de lezer. Of is er sprake van eeuwen tijdsverschil. Want het boek is een machtig medium, dat we er toch kennis van kunnen nemen. De informatie kan goed zijn. Maar het medium doet iets met de manier waarop wij met informatie omgaan. Dat geldt ook van het boek.

Persoonlijke communicatie

De mens heeft altijd gecommuniceerd. Vroeger gebeurde dat anders dan nu. Probeer het u eens in te denken: communiceren met alleen de stem of met een blik van verstandhouding. Zonder de middelen van nu was er bij communicatie toen dus altijd grotere persoonlijke betrokkenheid. De mensen konden alleen iets weten als ze het zelf hadden gezien of gehoord. En als ze het van een ander hadden, dan moest die het zelf hebben gezien of gehoord. Deze basale manier van communiceren was dus medebepalend voor het karakter van kennis. Die stond toen altijd in verhouding tot de concrete verbinding tussen mensen.

Laten we twee voorbeelden nagaan. De broers van Jozef gebruikten zijn veelkleurige rok om vader Jakob in te lichten over wat was gebeurd. De oude man werd bedrogen door de indruk die het aangebrachte bloed bij hem wekte. Maar de communicatie was wel heel rechtstreeks. Want de knechten die de rok lieten zien, stonden in dienst van de leugenachtige broers. Dat Jozef als slaaf werd verkocht, hadden ze mogelijk met eigen ogen gezien.

Een integer voorbeeld van deze persoonlijke communicatie zien we rondom de dood van Absalom. Er moest een bericht worden gestuurd naar vader David. Joab kon uit twee boodschappers kiezen: Ahimaäz of Cuschi. Hij koos voor de laatste, want dan zou David aan de persoon al zien dat het om een ernstig bericht ging. We zien hier twee voorbeelden van communiceren volgens de menselijke maat.

Schrijven maakt communicatie abstract

De eerste belangrijke stap in de ontwikkeling van communicatiemiddelen is de ontwikkeling van de schrijfkunst. Iemand kan iets opschrijven en zo informatie vastleggen voor later, of het doorgeven aan iemand anders. Die notitie of die brief is dan communicatiemiddel. De persoon die de brief bewaart of overbrengt, kan niets met de inhoud te maken hebben. Denk maar aan de latere postbodes. Zo is informatie dus meer los komen te staan van tijd en plaats.

De schrijfkunst verspreidde zich erg langzaam. De invloed van dit communicatiemiddel bleef lang beperkt. Dat veranderde met de uitvinding van de boekdrukkunst omstreeks het jaar 1500. Er ontstond een ontvangersbereik van talloze mensen. Van dat geweldige effect is dankbaar gebruikgemaakt. Denk alleen al aan de verspreiding van reformatorische lectuur. Ook nu iedereen kan lezen, heeft iemand die een boek schrijft de lezers op het oog. Maar de lezer zal die band veel minder persoonlijk (meer abstract) ervaren.

Kennis wordt rationeel

De kennis die werd overgedragen was niet alleen losgemaakt van de tijd waarin en de plaats waar schrijver en lezer zich bevonden. Jozefs rok was voor Jakob concreet. En David hoorde Cuschi spreken over Absaloms dood zoals hij dat had waargenomen. De communicatie was concreet en de kennis realistisch. Maar mensen konden nu boeken gaan lezen en zo kennis verzamelen die de praktijk van hun eigen leefwereld vrijwel geheel oversteeg. Onafhankelijk van mensen en omstandigheden kon je het lezen en erover nadenken. Encyclopedieën werden aangelegd en universiteiten gesticht. De communicatie werd niet alleen meer abstract, de kennis ook verstandelijker. En de gewone man vroeg zich af: waar gáát dit nog over?

Boeken en het Rationalisme

We moeten als gevolg van de boekdrukkunst een complex probleem onder ogen zien. Het breed verspreiden en lezen van geschriften heeft de mens gestimuleerd tot denken. Dat is logisch, en op zich ook geen probleem. Maar deze ontwikkeling is in de achttiende eeuw helaas ernstig ontspoord. ‘Denken’ werd ‘veel denken’, daarna ook ‘zelfstandig denken’. Door de vele informatie aangezet, ging de mens zijn kritische verstand verheffen tot norm. ‘Wat ik kan begrijpen is goed en waar, wat ik niet kan begrijpen dus niet.’ Deze moderne, doorgeschoten ontwikkeling van denken noemen we Rationalisme. Probleem van het Rationalisme is dat de mens hier iets scheidde wat God heeft samengevoegd. Namelijk dat de mens niet alleen een verstand heeft maar ook een lichaam en een ziel. Het goede zicht hierop zijn we kwijtgeraakt door het centraal stellen van het verstand. Daar komt nog iets bij. Niet het menselijk verstand is de norm van alle dingen, maar Gods eeuwig Woord. Gestimuleerd door alle kennis is de mens zijn verstand centraal gaan stellen, ten koste van God en Zijn Woord. Dit ingrijpende proces is al eeuwen aan de gang. De zonde zet zich voort in al onze levensverbanden. Over invloed van media gesproken.

wordt vervolgd

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen