Herontdekte Bijbel In Reformatie Vergt Steeds Toe-Eigening

De christelijke gereformeerde theoloog Arnold Huijgen kiest in zijn boek Lezen en laten lezen voor een bevindelijke en gelovige lezing van de Bijbel. Niet om daarmee het historische karakter te ondergraven, integendeel, het gaat hem om de diepere laag in de Bijbel. Het is het geloof dat de kern van de Schrift ontsluit, niet de rationaliteit maar de vroomheid. Het christelijk geloof is geen ‘boekgodsdienst’, maar het gaat erom dat je je overgeeft aan de stem van de levende God.

Er is sprake van een wederkerige liefdesrelatie. Als ik gelovig met de Schrift omga, gaat God allereerst met mij om. Het is niet zozeer dat ik de Schrift uitleg, maar dat de Schrift mij uitlegt en door dat te doen ook zichzelf uitlegt. Huijgen bepleit een herwaardering van de ziel, die openstaat voor de geestelijke boodschap van de Schrift. Gelovigen zijn in de omgang met de Schrift principieel ontvangers. Waarheid is een zaak van het hart dat afgestemd is op Gods Woord. En het gaat allereerst om waarheid in het binnenste, die bevinding en ervaring tot stand brengt. De Schriften willen ons niet droog informeren over namen en feiten, maar zijn bedoeld opdat wij de levende God zouden dienen.

Huijgen bepleit een bewogen omgang met de Bijbel en die draait om Gods bewogenheid en de bewogenheid van onze ziel, waardoor wij afgestemd raken op Gods Woord. Juist de existentiële, bevindelijke toegang tot de Schrift zorgt ervoor dat het gezag van de Schrift functioneert. Ook voor de Schrift geldt dat wie haar niet ervaren heeft, uiteindelijk niet verstaat. “Dat is geen simpele ervaringstheologie die cirkelt om het eigen gevoel; integendeel. Het gaat om een ontvankelijkheid die voorafgaat aan gevoel en weten.”

Het gevaar blijft wel dat deze ‘gelovige’ omgang met de Schrift -hoe waar en belangrijk ook- door anderen gebruikt wordt om de ‘harde’ Schriftgegevens te relativeren, zoals we zien bij Rudolf Bultmann en diens nadruk op de existentiële boodschap (kerygma) van het Nieuwe Testament, en zeer recent het ‘vrijzinnig-bevindelijk’ Bijbellezen bij de Groninger hoogleraar Wouter Slob.

Lectio divina

Interessant is dat Huijgens benadering overeenkomt met de eeuwenoude lectio divina, een biddende manier van Bijbellezen waarin God persoonlijk nabij gebracht wordt. Jos de Heer beschrijft deze methode aan de hand van het beroemde geschrift De ladder van de kloosterlingen van de twaalfde-eeuwse kartuizer monnik Guigo II, dat hij vertaalde en van toelichtingen voorzag. Het gaat hier om een toegang tot de Bijbel volgens de vierslag: lezing, meditatie, gebed, contemplatie.

Christus is de leeswijzer van de Bijbel, dat wil zeggen de persoonlijke relatie van navolging van Christus als het ‘frame’ waarin de gehele Schrift geplaatst is, aldus De Heer. Het unieke van de Bijbel is dat de eeuwige God Zich tot mensen wendt en hen aanspreekt in hun persoonlijke situatie. Niet de mens als lezend en horend subject van dat boek staat centraal maar de mens in relatie tot God. De Heer beschrijft hoe belangrijk deze biddende omgang met de kern van de Schrift is, al keert hij zich in zijn commentaar op Guigo II te expliciet tegen het al te letterlijk nemen van de Bijbel en focust hij te veel op de symbolische betekenis van het Woord van God. Maar dat de kern van de Bijbel zich op geestelijke, gelovige wijze ontsluit, is maar al te waar.

Wie de lectio divina op het spoor wil komen, moet de Kloosterbijbel lezen. Het is de Bijbel in de Willibrord vertaling, met daarin verschillende katernen over de verschillende monastieke ordes waarin het spiritueel lezen van de Bijbel wordt bepleit. Het gaat om het begrijpen van de Bijbel vanuit de innerlijke dynamiek van de tekst. “Begrijpen niet in de zin van verklaren, maar van ‘verstaan’. De tekst moet zélf zijn betekenis prijsgeven aan de lezer”, aldus abt Bernardus Peeters, voorzitter van de Konferentie Nederlandse Religieuzen. De augustijn Martijn Schrama zegt dat de Schrift een tekst is die door ons lezen opnieuw tot leven moet komen. De Schrift moet tot liefde wekken, zo leerde Augustinus, en niet tot vrijblijvende kennis waar geen liefde mee gemoeid is.

Thomas Quartier en Henry Vesseur stellen in hun bijdrage over de Benedictijnse spiritualiteit het liturgische leven vanuit de Schrift aan de orde. De Schrift wordt op een meditatieve, biddende en contemplatieve manier gelezen. Liturgie is wezenlijk, zoals het getijdengebed, dat geen tijdsindeling is maar een manier om het Woord van God zo te verinnerlijken dat het in de lezer vlees en bloed wordt. Het doel van de geestelijke lezing is niet in de eerste plaats om de tekst beter te begrijpen, maar om echt tot de kern ervan door te dringen.

Statenvertaling

De Reformatie heeft de Heilige Schrift ontdekt, maar in welke vorm komt de Schrift tot ons? Dat had Luther al goed in de gaten: in de taal van de gewone man op straat en de huismoeder. Dr. Pieter Rouwendal keert zich in zijn boek Statenvertaling A.D. 2019 tegen het handhaven van de Statenvertaling als 17-de-eeuwse vertaling die zijns inziens voor een huidige generatie onverstaanbaar is geworden.

Het Nederlands is de afgelopen eeuwen echter enorm veranderd en talloze woorden geven hedendaagse lezers een verkeerde indruk omdat ze gebaseerd zijn op een vertaling van enkele eeuwen terug. Wie ijvert voor het ongewijzigd laten van woorden, ook al hebben ze een andere betekenis gekregen, “strijdt ten diepste tégen een zuivere vertaling van de Schrift, ook al denkt hij of zij te ijveren voor een zuivere vertaling”. Het was volgens Rouwendal nooit de bedoeling geweest een Nederlands te produceren dat zó dicht bij de grondtaal bleef dat het voor Nederlanders moeilijk te volgen zou zijn. Aan de hand van een eigen revisie van het boek Genesis wordt bewezen dat een revisie niet alleen noodzakelijk, maar ook mogelijk is.

We spraken in het bovenstaande van een bevindelijke of geestelijke omgang met de Bijbel. Arie van der Knijff onderzocht in zijn proefschrift hoe een bevindelijke lezing van de Bijbel in de prediking van de Gereformeerde Gemeenten functioneert. De voorganger leest de tekst vanuit de visie op de geloofsweg. Er is sprake van ‘lezen met het hart’.

Maar komt de Schrift dan zelf tot leven? Van der Knijffs conclusie is dat de geloofsweg als een raster over de Schrift gelegd wordt en dat daarom geen recht gedaan wordt aan het eigene van de tekst. De geloofsweg wordt ingevuld aan de hand van de heilsfeiten die geleid hebben tot een sterk chronologisch karakter van de beleving ervan. Van der Knijff spreekt van “een verinnerlijking van de heilsfeiten, waarbij de objectiviteit (het extra nos) daarvan vrijwel helemaal opgezogen lijkt te worden.” “Het gaat uiteindelijk niet om het objectieve verzoeningswerk, maar om de subjectieve doorleving ervan.”

Hart van Reformatie

De kerkhistoricus W. Balke is een kenner van de Reformatie. Hij ziet de Reformatie als een beweging waarin Woord en Geest nauw verbonden zijn. Zijn nieuwe bundel bevat veel belangrijk werk van hem, soms (on)gepubliceerd of bewerkt. Onderwerpen zijn onder meer de hermeneutiek van Calvijn, Luther en Kohlbrugge, Calvijns visie op kerk, verkiezing en doop. Balke toont zich ook een kenner van de negentiende eeuw, zoals van Willem de Clercq en Allard Pierson.

Balke wijst erop dat de wedergeboorte ook een eschatologisch begrip is: zij omvat de hele vernieuwing van de wereld. Kuyper maakte er een veronderstelling van in prediking en sacrament, maar in bevindelijke kring wordt de wedergeboorte een punt van angstvallige vermoedens voor het geloof en leidend tot “een hopeloze en trieste introspectie”. Wie Jan Siebelink leest, “schaamt zich diep dat wij zo ver van het hart van de Reformatie afgeraakt zijn”. Een bevindelijk wettisch systeem heeft zich als een deksel op de Heilige Schrift gelegd. Mensen kunnen wel zeggen: dit zijn uitwassen, maar daar is Balke niet zo zeker van. Ook onder reformatorischen is er sprake van heiligenverering. De gereformeerde gezindte is in de houdgreep van “de evangelicale en reformatorische schibboleths met hun nadruk op de vrome mens.” “Wat zijn we angstvallig bezig om het vrome vlees te sparen. De enige weg om uit deze houdgreep te geraken is een herbronning op de Reformatie en op de Heilige Schrift.” Waarvan akte!

- Willem Balke, Via vitae. Opstellen over kerk en theologie in het perspectief van de Reformatie; uitg. De Banier, Apeldoorn, 2019; 440 blz.; € 24,95.

- Arie van der Knijff, Bevindelijk preken. Een empirisch-homiletisch onderzoek naar bevinding binnen de Gereformeerde Gemeenten; uitg. De Banier, Apeldoorn, 2019; 439 blz.; 34,95.

- Arnold Huijgen, Lezen en laten lezen. Gelovig omgaan met de Bijbel; uitg. KokBoekencentrum, Utrecht, 2019; 230 blz.; € 19,99.

- Guigo II de Kartuizer en Jos de Heer, De ladder van de kloosterlingen. Spiritualiteit van de lectio divina; uitg. Skandalon Middelburg, 2019; 240 blz.; € 22,95.

- Pieter Rouwendal, Statenvertaling A.D. 2019. Behouden naar de letter of de geest?; uitg. Brevier, Kampen, 2019; 190 blz.; € 19,50.

- Kloosterbijbel; uitg. Jongbloed, Heerenveen, 2019; 1992 + 175 blz. (katernen); € 49.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen