Smartphone - Een Slimme Zet…? -2-

De verzuchting die een vader slaakte op een opvoedingsavond wordt door velen herkend: ‘O, die smartphone, die smartphone, die smartphone.’ Maar terwijl vrijwel alle opvoeders in de gereformeerde gezindte erkennen dat hier een groot zorgpunt ligt, peilen in mijn waarneming maar weinigen het diep genoeg en gaan maar weinigen er radicaal genoeg mee om. Nee, daarmee wil ik niet zeggen dat ik het dan zo zuiver peilen en praktiseren kan. Ik herken de verlegenheid ook in mijzelf. Toch ben ik er diep van overtuigd te moeten oproepen tot een radicalere houding tegenover het internet, de smartphone en nieuwe ontwikkelingen in dat spoor.

Oproep

In mijn vorige artikel heb ik aangegeven dat volgens mij het internet een belangrijke rol speelt in de laatste fase van de wereldgeschiedenis. De duivel en de antichrist kunnen en zullen er gebruik van maken om - als het mogelijk zou zijn - heel de wereld in hun greep te krijgen. Wij kunnen nu nog niet bevroeden hoe ver dit zal gaan en welke technische mogelijkheden er nog komen. Maar wij zien er al wel heel indringende tekenen van juist in de smartphone. Als wij niet afwijzender staan tegenover de smartphone, leveren wij ons en onze jongeren naar mijn stellige overtuiging nog sterker uit aan de verleidende kracht van de antichrist en zijn helpers. Daarom wil ik met nadruk alle opvoeders oproepen: geef uw kind(eren) niet over aan het bezit van een smartphone. Deze op- roep staat in dit artikel centraal. Waarbij wij als volwassenen natuurlijk met ons eigen gedrag niet buiten schot kunnen blijven.

Daarvoor wil ik eerst enkele van de grootste gevaren van de smartphone voor het voetlicht halen (1). Daarna zal ik mijn oproep onderbouwen en enkele praktische handreikingen doen (2). Ten slotte geef ik mee dat het volgen van deze oproep geen verarming maar een verrijking kan betekenen (3).

1. De smartphone en de antichrist

Laat ik vooraf stellen: ik zeg niet dat de smartphone een apparaat van de antichrist is (net zomin als dat de tv op zich een duivelskast is). Ik zeg alleen dat hij hier uitmuntend gebruik van kan maken en dat wij hem vaak daar ook de kans voor geven. Sterker nog, op dit moment is de smartphone hét apparaat dat hij benutten kan. Vandaar mijn ernstige waarschuwing. Daarbij is er natuurlijk wel het risico dat we de smartphone zó negatief afschilderen dat we de positieve kanten ervan niet meer zien en dus oneerlijk handelen tegenover voorzichtige gebruikers ervan. Of dat we juist blind zijn voor de gevaren van andere apparaten en media; we moeten de invloed van tele-visie, radio, tablet en pc niet onderschatten. Maar als wij eerlijk worden over de gevaren van de smartphone, dan leert dat ons ook veel over hoe wij met die andere zaken moeten handelen. Dat geldt trouwens ook voor de toekomst, als er - als de Heere het niet verhoedt - ongetwijfeld ontwikkelingen komen met een nóg verdergaande invloed.

Wat maakt nu de smartphone dan zo’n ultiem middel voor de duivel en antichrist om onze kinderen (en onszelf) in de greep te krijgen? Ik raad u aan om bij wat ik hieronder schrijf nogmaals Openbaring 13 ernaast te houden.

a. De smartphone haalt jongeren uit hun sociale inbedding

Hoeveel gebruik jongeren ook maken van ‘sociale media’, hun gedrag wordt minder sociaal. Vrijwel altijd zijn de nieuwe contacten overvloediger, oppervlakkiger en zelfgekozener. De verbanden waarin jongeren door Gods voorzienigheid terecht gekomen zijn, komen juist onder druk te staan. Dit betreft kerk, buren, familie en vooral ouders. Natuurlijk zijn er mogelijkheden om juist directer met bijvoorbeeld jeugdleiders contact te hebben (en er zijn zeker goede voorbeelden van mooie effecten), maar die positieve effecten zijn relatief beperkt, en zulk contact blijft toch veelal op vrijwillige basis. Kortom, jongeren worden losgeweekt van die verbanden waarin zij gevormd behoren te worden. Dit betrekkelijke isolement maakt het voor de duivel gemakkelijker om hen in de greep te krijgen, zoals bij een schaap dat los van de kudde loopt (1 Petr. 5:8).

b. De smartphone stuurt het gedrag

De ontwikkeling van technische apparaten in de laatste decennia kan beschouwd worden als een steeds toenemende verschuiving van ‘bestuurd worden’ naar ‘besturen’. De smartphone is hierin een voorlopig hoogtepunt: velen beheersen die niet, maar worden erdoor beheerst. Bijvoorbeeld YouTube heeft de functie (die je weliswaar kunt uitschakelen, maar dat moet je dan wel doen) om steeds weer een nieuw filmpje aan te reiken die je bekijken kunt. Google bepaalt welke zoekresultaten voor jou relevant kunnen zijn en welke advertenties je krijgt te zien. Door de gps-functie zul je steeds meer advertenties ontvangen op locatie. Het interactieve karakter van de smartphone maakt dit alles extra intens. Kortom, de smartphone wordt een verlengstuk van jezelf - maar dan één die je niet zelf onder controle hebt. En bij wie ligt die controle wél? Bij de breinen achter grote ICTbedrijven. En wat zal het betekenen als de antichrist zich van hen bedient?

c. De smartphone betrekt alle zinnen erbij

Zo’n apparaat is een uitgekiende combinatie van tekst, beeld en geluid; door het touchscreen (‘veegmachine’) worden zelfs je tastzintuigen erbij betrokken. Deze zaken samen appelleren heel krachtig op allerlei begeerten, verlangens en behoeften (zoals waardering, instant-vermaak, spanning, schoonheid). Zo krijgt het de gebruiker al gauw intensief in zijn greep.

d. De smartphone geeft een eenvoudige toegang tot de zonde

Het grootste deel van wat jongeren via de smartphone tot zich krijgen, is door en door werelds. En ook al is dat echt niet altijd expliciet tegen Gods geboden in, er is veel oppervlakkig tijdverdrijf (dat woord alleen al…). Jongeren wennen aan een wereld waarin Gods Naam en werk niet genoemd wordt. En ten slotte wordt het hun wel heel gemakkelijk gemaakt om zonde te zien en daarvan te genieten (Rom. 1:32). Als voorbeeld noem ik popmuziek. Vroeger moesten jongeren nog de drempel over om daarvoor een afzonderlijk apparaat aan te schaffen (radio, walkman of discman). Nu hebben zij zulke muziek vrijwel onzichtbaar op zak. Uit een klein onderzoekje onder mijn catechisanten (12 tot 22 jaar) bleek dat zij die de smartphone gebruikten om muziek te luisteren (en dat gold voor bijna allen), nagenoeg zonder uitzondering (ook) popmuziek luisterden. Op een smartphone heb je dan vaak ook beeld (clips) erbij. Het naluisteren, -lezen en -kijken van enkele door de jongeren aangedragen nummers maakte me bijna letterlijk ziek (vergelijk Dan. 10:2). Een lievelingsnummer dat één van hen noemde, schokte mij wel in het bijzonder. ‘Unleash the Beast’ (‘Ontketen het beest’) heette het. Een duidelijke toespeling op Openbaring 13. De tekst maakte duidelijk dat dit beest de muziekfans zag als zijn leger. Dáár luisteren onze jongeren naar - om nog maar niet te spreken van wat zij (kunnen) zien. Zijn zij het dan gelijk met alles eens? Nee, gelukkig niet, maar hun weerstand tegen de zonde verdwijnt zienderogen en maakt hen een gemakkelijke prooi voor de zielsverwoestende leer van de antichrist en zijn helpers.

e. De smartphone staat wijsheid in de weg

In de reeks ‘wijsheid-kennis-informatie-bezigheid’ staat wijsheid bovenaan. In vroegere tijden werd deze ook het meest gewaardeerd. Door de toename van boeken kwam het accent te liggen op kennis. Sinds het internet en zéker de smartphone ligt de nadruk op informatie (of erger nog: bezigheid/entertainment). Je hoeft niets meer uit je hoofd te weten, je kunt alles opzoeken. De informatie staat dus het verkrijgen van kennis in de weg, en het verkrijgen van wijsheid raakt nóg meer uit beeld. Dit wordt nog versterkt door het feit dat alle informatie broksgewijs tot ons komt en vanuit allerlei verschillende perspectieven. Er is geen eenheid tussen alle brokjes informatie. Steeds meer ontbreekt een kader om alles te duiden (vergelijk het verschil tussen het lezen van een krant of scrollen door nieuwssites). En juist dat kader heeft te maken met de zo nodige wijsheid. Het allerbeste kader is de ‘vreze des Heeren’; die is immers het beginsel der wijsheid (Spr. 9:10a)! Die is zo onmisbaar om bewaard te worden te midden van de verleidingen: De vreze des HEEREN is te haten het kwade, de hovaardigheid, en den hoogmoed, en den kwaden weg (Spr. 8:13a). Waar deze wijsheid ontbreekt, heeft de duivel c.q. antichrist vrij spel om zijn giftige ideeën te verspreiden; ze worden dan immers nauwelijks onderkend…

Deze punten zouden nog met vele aan te vullen zijn, maar ik meen nu voldoende aangewezen te hebben hoe de duivel en de antichrist de smartphone (kunnen) gebruiken om ons en onze kinderen los te weken van God en Zijn dienst en rijp te maken voor het verderf. Ik wil hier nog één ding aan toevoegen. Toen tot 50 jaar geleden Nederland vanuit de doop én het uitwendige leven een Christelijk land was, waarschuwden onze (groot)ouders ernstig om ons niet uit te leveren aan de wereld. Nu de wereld in onze samenleving nog veel en veel meer doordrenkt is van een antichristelijke geest, is het meer geboden dan ooit om hiervoor beducht te zijn. Waarbij we niet moeten vergeten, dat dit geen eeuwigheidswaarde heeft als het ons niet uitdrijft om in Christus gevonden te worden. Tegen het ongeloof het Evangelie!

2. De smartphone in de praktijk

Het voorgaande zou genoeg moeten zijn om ons met grote zorg te bezetten over het gemak waarmee velen in de reformatorische wereld zich laven aan wat de techniek ons te bieden heeft. Maar wat moeten we hier nu zelf mee? Ik wil enkele aanwijzingen geven, in het bijzonder gericht op hen die (bijna-)pubers hebben op te voeden.

a. Geef jongeren zolang zij niet volwassen zijn niet over aan het bezit van een smartphone

Dat lijkt wellicht een vreemd, onhaalbaar standpunt. In de praktijk echter:

- is er voor een jongere in feite geen enkele functie van de smartphone die echt nodig (laat staan onmisbaar) is, afgezien van de functie ‘bellen’, maar daarvoor is een gewone gsm voldoende;

- is een smartphone een apparaat met zulke ongekende mogelijkheden dat een puber, die nog moet leren waar hij/zij in de wereld staat, niet bij machte is om de vele keuzemogelijkheden hiervan te overzien, zodat hij/zij niet het apparaat beheerst, maar het apparaat hem/haar beheerst;

- zijn veel ouders er niet innerlijk van overtuigd dat hun kind aan een smartphone toe is, maar zij nemen deze beslissing noodgedwongen, omdat ze denken niet anders te kunnen;

- denken ouders dat ze door deze beslissing moeilijkheden met hun kind hebben voorkomen, terwijl zij hierdoor juist grote opvoedingsmoeilijkheden hun gezin binnenhalen;

- zijn er heel wat ouders die achteraf zeggen dat deze beslissing een van de grootste vergissingen is geweest die zij in de opvoeding gemaakt hebben.

Wanneer uw kind volwassen is, zou het zelf de afweging kunnen maken of het nodig en verantwoord is om tot aanschaf over te gaan. In de tussentijd hebt u uw kind en uw gezin in dit opzicht voor veel ellende kunnen bewaren en uw kind de mogelijkheid gegeven om de beslissing weloverwogen te nemen in plaats van ‘noodgedwongen’.

b. Laat deze onthouding gepaard gaan met een inhoudelijk gesprek over gevaren en gebruik van (moderne) media

U bent er niet als u duidelijke regels hebt over de smartphone: er zijn nog veel andere media. Belangrijker nog is dat regels nooit op zichzelf kunnen staan. Wie alleen maar ‘hard’ grenzen stelt, ja die loopt het gevaar dat jongeren op een gegeven moment uitbreken en nog erger worden dan anderen (vergelijk Matth. 12:45). Maar dit veelgehoorde bezwaar geldt zo niet voor wie deze grenzen stelt in liefde en onderlinge betrokkenheid. Opvoeden is veel meer dan grenzen stellen alleen. Leer jongeren er iets van in te zien hoe de wereld om hen heen in elkaar zit. Zorg dat ze begrijpen waarom in uw gezin andere regels gelden dan bij veel anderen. Probeer hen voor te bereiden op het moment waarop zij zelf keuzes moeten maken en wellicht voor werk of studie wel een smartphone of iets dergelijks moeten aanschaffen. Blijf er echter van doordrongen: voor die voorbereiding is een smartphone werkelijk niet nodig. Vergelijk het met autorijden. Rond hun 18 e levensjaar doen ze rijexamen, maar al jaren eerder worden ze daar in zekere zin op voorbereid. Niet door hen achter het stuur te zetten, maar door hen inzicht te laten krijgen in het verkeer. Neem uw kind zo mee om de gevaren en mogelijkheden van moderne media te leren doorzien.

c. Beoefen ook als volwassenen meer onthouding ten opzichte van moderne media

Zoals overal geldt ook hier dat wij met ons gedrag kapot kunnen maken wat wij met onze mond zeggen. Leer en leven dienen één te zijn. Het is ongeloofwaardig en onvruchtbaar als wij tegenover onze kinderen een praktijk van onthouding hanteren terwijl we zelf opgaan in het gebruik van de media. Welke houding is daarbij nodig?

In de eerste plaats eerlijkheid. Wees tegenover uw kinderen, de Heere en uzelf eerlijk over waar voor u de gevaren liggen. We zijn zo goed in het bedenken van excuses om bepaalde apparaten toch wel te kunnen gebruiken. Onderken echter wat de invloed is van digitale media op uw gedrag en gedachten. Dat kan niet anders dan tot concrete maatregelen leiden (vergelijk Matth. 5:30).

En daarom is als tweede matigheid belangrijk. Niet altijd verleiden media ons tot opzienbarende zonden, maar vrijwel altijd is er sprake van overdaad: in geld, glitter, informatie en tijdsbesteding. Zeker in deze tijd van weelde zouden Christenen moeten uitblin-ken in matigheid. Een waar Christen is een vreemdeling hier op aarde; daarom kan die niet meelopen tot dezelfde uitgieting der overdadigheid (1 Petr. 4:4). Dit is bovendien tot steun voor de kinderen, die zien dat zij niet de enigen zijn die bepaalde ‘offers’ moeten brengen.

d. Wees steeds gericht op vernieuwing van het hart

Onder punt c kwamen twee deugden aan de orde die bepalend zijn voor de praktijk van onze omgang met de media: eerlijkheid en matigheid. Die hebben alles te maken met wat we lezen in Hebreeën 12 vers 1: laat ons afleggen allen last (matigheid!) en de zonde die ons lichtelijk omringt (eerlijkheid!). Deze tekst gaat verder als volgt: en laat ons met lijdzaamheid lopen de loopbaan die ons voorgesteld is; ziende op den oversten Leidsman en Voleinder des geloofs, Jezus. Met minder kan het niet toe. Of andersom gesteld: zó krijgen alle maatregelen en moeiten hun waarde. ‘Ziende op Jezus’ - wat gaat het zicht op Hem alles wat de ogen in deze wereld zien kunnen, ver te boven!

e. Laten opvoeders elkaar in deze dingen opzoeken en vasthouden

Voor jongeren zijn hun leeftijdsgenoten ontzettend belangrijk en zij communiceren - op wat voor manier dan ook - veel met elkaar. Daarom kunnen zij elkaar versterken in hun eigen leefwijze en hun opvoeders tegen elkaar uitspelen. ‘Verdeel en heers’, dat is een praktijk die meer dan eens wordt gevolgd en die het opvoeders moeilijk maakt om de door henzelf gewenste lijn uit te zetten. Denk aan die brugklasser die thuis zegt: ‘Maar bij hem thuis mogen ze dat ook!’ Dit is een belangrijke reden waarom het nodig is dat opvoeders elkaar opzoeken en vasthouden.

Een tweede belangrijke reden ligt daarin dat Nederland steeds meer ontkerstent. Degenen die weten wat het Christelijk geloof inhoudt, worden steeds minder. Als buitenstaanders dan onder Christenen ook nog eens volstrekt tegengestelde praktijken waarnemen, dan wordt het Christelijk geluid nog meer verzwakt. Daar maakt de duivel graag gebruik van. Hij gaat immers rond als een briesende leeuw (1 Petr. 5:8), speurend naar de plaats waar de kudde uiteenwaaiert en waar hij gemakkelijk een schaap kan verslinden. Wat zou het daarom waardevol zijn als ouders, scholen en kerken elkaar werkelijk steunen om niet mee te gaan in de neiging om alle nieuwste snufjes aan te schaffen en onze kinderen eraan over te geven. Een duidelijke boodschap in de kerk, heldere maatregelen op school en het gesprek tussen ouders (zoals oudercollectieven) zijn van groot belang.

3. De zegen van het smartphonegemis

Ieder weet in theorie dat het goed is om de Heere te dienen en dat geen mens ‘erop achteruit gaat’ als hij/zij leeft in gehoorzaamheid aan Hem. Toch is er vaak - op vele terreinen - aarzeling om daadwerkelijk ons dingen te ontzeggen. Komt het door gebrek aan waarachtige bekering…? Of komt het althans door gebrek aan een nabij leven en overdaad aan wereldse geneugten? Ook ten aanzien van de smartphone is er deze aarzeling. Veel jongeren hebben het gevoel dat hun ouders hun vreugde ontzeggen als zij geen smartphone mogen. Van jongeren is het te begrijpen. Het is echter niet te begrijpen dat bij veel ouders ditzelfde gevoel ook leeft. Er is met de smartphone voor een jongere nauwelijks iets goeds gewonnen en er staat veel op het spel. Daartegenover staat dat het dienen van de Heere in alle gevallen verkieslijk is. Dat voelen jongeren vanuit zichzelf niet aan. Wijzelf evenmin, maar wij zijn wel geroe-pen om het hun voor te houden en voor te leven. Dan komt het erop aan of wij dit zelf ook ervaren hebben. Herkennen wij ons in de taal van Psalm 19 vers 12: in het houden van die is grote loon? En in Psalm 119 vers 84 (berijmd): Uw Woord kan mij, ofschoon ik alles miss’, door zijnen smaak, én hart én zinnen strelen?

a. Jongeren leren de waarde van het zich ontzeggen van (aantrekkelijke) zaken

In zekere zin heeft het ‘nee’-zeggen al een waarde in zichzelf. Althans als het gaat om ‘nee’-zeggen tegen iets waarvan we voelen dat het geestelijk schadelijk is. Zeker ook voor jongeren. Zij zullen zo leren dat er in de dienst van de Heere keuzes gemaakt zullen moeten worden. Het eindeloze toegeven aan onze verlangens is schadelijk - en bevoorrecht is die jongere die hier al iets van geleerd heeft. Het zal ook, net als bij Daniël en zijn vrienden, een middel kunnen zijn tot afhankelijkheid. Immers, we hebben ons vlees niet mee. Het besef komt er dan des te meer dat we de kracht en genade van de Heere nodig hebben om staande te blijven.

b. Er komt ruimte voor andere waardevolle zaken

Bovenop de algemene zegen die hierboven benoemd is, biedt juist het zich ontzeggen van de smartphone (en andere digitale aandachttrekkers) concrete zegeningen. Ik noem er een aantal:

- Het bespaart geld. Want hoe goedkoop technische producten ook gemaakt worden (trouwens: altijd ten koste van het milieu of de naaste…) en welke aanbiedingen er ook zijn, er gaat altijd geld aan kwijt - zeker als we er vatbaar voor zijn om weer de nieuwste iPhone te willen hebben.

- Het bespaart tijd. Vrijwel iedereen (zeker onder de jongeren) besteedt meer tijd aan dergelijke apparaten dan nuttig en nodig is. Als deze tijdvreter wegvalt, blijft er meer tijd over om nuttige dingen te doen.

- Het geeft ruimte voor echte contacten. Wie minder tijd doorbrengt op sociale media, zal doorgaans meer behoefte voelen om mensen daadwerkelijk te spreken. Die wordt tijdens een gesprek ook minder gestoord door allerlei bliepjes en andere aandachttrekkers. Dit kan de band in familie en gezin geweldig bevorderen.

- Er komt meer oog voor de natuur. Als onze aandacht niet getrokken wordt door een menselijk scherm, maar door het Goddelijke ‘scherm’, wat zullen we dan een rijkdom kunnen ontdekken!

- Het geeft rust. Zelfs wie vrij goed met dergelijke apparaten om kan gaan, wordt er toch voortdurend door gestoord en van de ene naar de andere app gestuurd. Functioneren los van media geeft een stuk rust in hoofd en leven.

- Het geeft vrijheid. Niet langer hoeven we bepaald te worden door wat Google, YouTube en onze ‘vrienden’ vinden dat we nodig zien moeten, maar we kunnen onze keuzes maken op grond van wat we zelf belangrijk vinden en vooral waartoe Christus ons roept (Gal. 6:1).

Kortom, de smartphone en dergelijke media houden ons weg bij de zaken van het ‘echte leven’, waar we meer aandacht voor krijgen als we zo’n apparaat verwijderen. Dit is niet slechts iets voor volwassenen, maar we kunnen jongeren ook leren om hier oog voor te krijgen. En dan ook andersom: het geldt niet alleen voor onze jeugd, maar ook voor ons als volwassenen. Wat een zegen als jongeren het ook zullen ervaren dat hun ouders hun niet iets hebben afgenomen, maar dat zij hen verrijken! Daarvoor is, opnieuw, wel nodig dat we de ware rijkdom zien van Gods Woord, Zijn scheppingswerk en het werk van Zijn verlossing. Daarvoor is ook nodig dat we het gebed van Sálomo herkennen: Geef dan Uw knecht een verstandig hart om Uw volk te richten, verstandiglijk onderscheidende tussen goed en kwaad (1 Kon. 3:9a).

Ten slotte

Dit gebed van Sálomo is in alle tijden onmisbaar geweest, maar in onze tijd extra dringend nodig. De duivel gaat om als een briesende leeuw. De antichristelijke machten dringen zich op. Alle geesten worden rijp gemaakt voor hun goddeloze en dodelijke gedachten. Laten we daarom denken aan de woorden van Paulus: Ziet dan hoe gij voorzichtiglijk wandelt, niet als onwijzen, maar als wijzen, den tijd uitkopende, dewijl de dagen boos zijn. Daarom, zijt niet onverstandig, maar verstaat welke de wil des Heeren is (Ef. 5:15-17). Daar zullen we nooit beschaamd mee uitkomen!

Wellicht voelt de lezer veel bezwaren opkomen, omdat het afwijzen van de smartphone zo onmogelijk lijkt. Daar wil ik Deo volente mijn laatste bijdrage in deze serie aan wijden.

Fotoverantwoording:

a-e) Depositphotos

f) By Marco Verch [CC BY 2.0] via Wikimedia Commons

g) Depositphotos

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen