Klokkeklanken bij de jaarwisseling

Nooit spreekt dat geluid ons zo toe als op de oudejaarsavond. Weer wordt een jaar afgesloten, weer worden wij herinnerd aan de vergankelijkheid van het Itven en weer staan wij stil bij die maleloze eeuwigheid, waarin geen aanwijjag van dagen en uren meer nodig is, a waarin de eredienst geen aankondiging meer behoeft omdat het eeuwige leven een onafgebroken eredienst is.

Klokken zijn het, die ons op de oudejaarsdag wijzen op de zegeningen en de genadegaven, welke door de Hemelse Vader aan ons werden verleend. Klok- 1 zijn het ook, die ons vermanen om te wandelen in de wegen des Heeren. Midden in de radiostad Hilversum staat jog de oude kerktoren uit de Middeleeuwen, die eertijds met zijn klok de mensen na het dagelijks werk thuisriep van de akkers. Deze klok, de kleinste 1 een tweetal, hangt er nog en draagt U opschrift:

O, volk van Hilversom.

verlaat uw boze sonden,

eer dat uw sterfdag kom

en wy uw dood verkonden.

Al ben ik kleynder als myn maat

en minder in gewicht,

nogthans wek ik het volk en roep

ze tot hun pligt.

Des avonds op syn tyt

word ik ook weer geluit,

twelk aan het werkvolk zyt:

iees dag is om., schey uit.

In dit opschrift zijn dus allerlei wetenswaardigheden vervat. Het begint Diet een vermaning, het gaat voort met uige bijzonderheden die de klok over schzelf vertelt, en het eindigt met het .tegprogramma" van de klok.

Klaarblijkelijk werd deze klok vroeger geluid bij begrafenissen en voor de jagelijkse tijdaankondiging. Te Steen- ; hangt in de toren der Grote Kerk een klok, die kennelijk alleen bedoeld iJ om kerkgangers op te roepen. Wij leien op de rand:

Op myn geluit

komt haastig uyt;

hoort Gods Woort

met goed accoord.

De klok te Veldhoven (N.-Br.) heeft mer een dubbele functie. Daarom staat er op: „Door myn geluyd maak ik bemt den godsdienst en het levensent". Een aardige aanduiding van de bestem- «ing der klokken ziet men bij de Prin- 'ekerk in Blijdorp, Rotterdam. De drie lokken heten hier de Roeper, de Troos- !r, de Juicher.

De stadhuistoren te Rotterdam bezit ook drie luidklokken. Haar namen zijn: Vrede, Arbeid, Welvaart, een naamgeïlng die bij een niet-kerkelijk gebouw past Want kerkklokken zullen toch bij Voorkeur de naam van bijbelse personen •f (zoals bij de Prinsekerk) bijbelse begrippen dragen. De Grote Kerk te 'peldoom die na de laatste oorlog vier leuwe klokken in de toren kreeg, gaf m de namen der evangelisten: 'attheus, Marcus, Lucas, Johannes. Hier is dus vastgehouden aan de mideleeuwse rooms-katholieke traditie, die 'M klokken vaak namen van Jezus, 'aria, Johannes de Doper e.d. gaf. aar juist de keuze van enkel evangellstennamen geeft duidelijk weer, dat we hier met een protestantse kerk te ten hebben.

Intussen is natuurlijk het gebruik van terkklokken een overblijfsel uit de tijd yan vóór de reformatie. In oude Nederdse torens hangen, over heel het land Sfflomen, nog honderden klokken uit de ^•lideleeuwen. Vaak staan er latijnse "•scripties op. De bekendste is:

Vivos voce

Mortuos plango

Fulgura frango

(De levenden roep ik, de doden befen ik, de bliksems breek ik). Op tal 1 klokken, bestemd voor r.k. kerken, ^ndhaaft men tot vandaag het gebruik •J) het klokopschriftt soms in het Late vermelden. Protestantse kerken "•60 dat maar zelden doen. to de naoorlogse jaren is er op het

to de naoorlogse jaren is er op het " van klokopschriften veel te doen 'weest. Er waren talloze klokken geten en het goede gebruik om die okken met een motto of een naam in ' torens te hangen, werd in ere ge- -Men. Uiteraard herinnert zo'n op- ' ift dikwijls aan de oorzaak van het "kgieten: de oude klok werd geroofd, •Woest een nieuwe komen. Op de klok "i de Wilhelminakerk te Bussum "at;

Door roof verloren,

In vree herboren, Nodigt tot Hem

Nodigt tot Hem Mijn roepende stem.

Mijn roepende stem.

^^ mooi woord maakte de predikant Stolwijk voor de nieuwe torenklok ^'hervormde kerk: „De oude viel door ;^ bozen macht. Ik houde stand door Jistus' kracht".,

•Treffend is ook het opschrift, ge- •ireven op de klok van de Theresia- '*K te Maarn. Zij werd voor het eerst *id in de kerstnacht 1947. De roof van de vorige klok door de Duitsers wordt er niet nadrukkelijk op vemeld, maar toch kan men het uit het opschrift makkelijk lezen. Een bijbelwoord ontleend aan de lofzang van Maria en dus toepasselijk op het kerstfeest, bevat eigenlijk het hele ,,verhaal" van de klokgeschiedenis:

Mijn ziel prijst groot de Heer,

De machtigen haalt Hij neer!

Nu moet D dit opschrift eens een paar keer achter tlkaar lezen; er zit namelijk een prachtig ritme in, zodat het lijkt of U die Maarnse klok hoort luiden.

In Maarn duurde het tot 1947 eer de nieuwe klok weer hing. Te Maarssen bij Utrecht was men eerder klaar. De klok van de hervormde kerk werd namelijk niet gegoten van brons in een klokgieterij, maar zij is van staal vervaardigd op de staalfabriek Demka te Zuilen. Dit is dan ook vermeld op de klok, die in zijn opschrift tegelijk iets zegt over de ligging van het dorp Maarssen:

Demka goot me en ik luid blijde over Vecht en over weide;

over Vecht en over weide; klanken golven plechtig voort,

klanken golven plechtig voort,

'k roep het kerkvolk rond Gods [Woord.

Stalen klokken hebben echter niet de volle, sonore klank als bronzen klokken. Op veel plaatsen zijn na de oorlog veel nmooiere klokken opgehangen dan men vroeger bezat. Maar hoeveel voortreffelijke kwaliteiten de nieuwe klok mag hebben, zij bezit geen historische waarde. De vroegere klok, die misschien eeuwen in de toren had gehangen, die de levensgang van tientallen geslachten begeleidde, verdween. Dat gemis kan niet vergoed worden. Daarom bespeuren we naast alle blijdschap over het feit, dat de torens weer een stem kregen, een tikje heimwee naar de vroegere klok, als we op de nieuwe kerkklok van Ovezande bij Goes lezen:

Gestolen door Duitse hand,

verstomde sedert het galmend lied.

Nu de vrede is in het land,

luid ik, schoner, maar ik ben de [oude niet!

Ja, die oude klokken. Wat heeft men ze liefgehad en hoe bleek dat, toen ze op last van de Duitse bezetters uit de torens gehaald moesten worden voor omsmelting tot oorlogsmateriaal. Er hebben heel wat mensen bij gehuild als de reeds jaren zwijgende klok (in de oorlog mocht niet geluid worden) nog eenmaal haar stem verhief, zij het illegaal, om de zwanenzang te zingen. En zo zijn er opnieuw tranen te voorschijn gekomen, maar nu van blijdschap, als jaren later een nieuwe klok in de toren was gehesen, en zij voor het eerst door het klokketouw op gang gebracht werd. Er waren plaatsen, waar het te hoop gelopen volk eerbiedig en zwijgend naar het gebeier stond te luisteren. Mannen namen hun hoed af. En iedereen dacht, op het horen van de klokketonen: ,,Nu besef ik pas goed, dat God ons land met vrede zegent''.

De klokken z\jn een bijgeluid van het christendom geworden. De bronzen galm uit de toren is namelijk niet maar een levenloos geluid,. Als het goed is, mengt ook onze stem zich In het klokkenkoor, en alles tot lof van God, in Wiens hand alle tyden zijn.

De klokken zijn tevens een bijgeluid van dorp of stad geworden. De N.C.R.V. heeft een jaar of vijf zes geleden een reeks uitzendingen in het middaguur verzorgd, waarbij men een bepaalde klok enkele minuten hoorde luiden. Van honderden klokken uit het hele land heeft men destijds het gebeier op de band opgenomen. Er werd naar deze uitzendingen zeer druk geluisterd, gelijk bleek uit brieven, bij de N.C.R.V. binnengekomen. Mensen, die al lang verhuisd waren, hoorden weer eens de oude dorpsklok, en zij zeiden, wanneer ze even geluisterd hadden: „Ja, dat is zij precies".

Vroeger werden alle klokken met de hand geluid, maar tegenwoordig ziet men het jammer genoeg op veel plaatsen elektrisch gebeuren. Het nadeel daarvan is dat elke persoonlijke nuance uit het gebeier verdwijnt. Wie het vroeger zo geliefde boek „Oostloom" van ds. S. Ulfers heeft gelezen, zal zich herinneren, dat over de klokkenluider van Oostloorn (het Overijsselse dorp Hemse) verteld wordt, hoe deze zijn eigen stemmingen iij het klokgelui wist te leggen. Zij die hem goed kenden, hoorden prcies of de man aan het klokketouw in blijde of droeve stemming was. Ook had het luiden met de hand voor dat er mankracht aan te pas moest komen. Nu is het voldoende wanneer een knopje wordt omgedraaid. Br is geen kunst meer aan.

In Friesland bestaat de gewoonte van het Thomasluiden. Op 21 december (Thomasdag) beginnen op enkele plaatsen in het zuidoosten van de provincie de klokken te luiden en dit duurt voort tot nieuwjaar, twaalf nachten achtereen. Ploegen mannen uit 't dorp wisselen elkaar bij het luiden af. Het lijkt ons toe, dat men op die manier wat teveel van het goede krijgt. De diepere zin van het luiden gaat verloren. Trouwens, het Thomasluiden is meer een folkloristische bijzonderheid dan een christelijk gebruik. Er wordt beweerd, dat het uit overblijfsel van de heidense gewoonte is om gedurende de twaalf nachten na de zonnewende-datum 21 december met veel lawaai de duisternis te verdrijven. De duisternis wordt immers vaak gezien als een boze macht.

Zonder «en dergelijk gebruik is de klok op oudejaarsavond al indrukwekkend genoeg. En het is goed om — wanneer wij anders maar met een half oor naar de klok luisteren — nu «ens rustig op ons te laten inwerken de boodschap, die de klok komt brengen. Wö vinden deze boodschap o.a. venneld op de klokken der hervormde kerk te Oldenzaal: „W«lzalig is het volk dat naar Uw klanken hoort" en „Jezus Christus is gisteren en heden dezelfde en tot in der eeuwigheid".

U. H. de J.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen