Het woord Israël

De oorlog in Gaza en Libanon dreunt na in de pers. In dagblad Trouw kwam een discussie op gang (en wordt door de redactie van Trouw ook gestimuleerd) over de benaming van de Israëlzondag. Is het niet beter om over het jodendom te spreken in plaats van over Israël? Dan raak je niet verstrikt in allerlei politieke vragen. Op 19 september zette ds. Dick Pruiksma, voorheen voorzitter van het overlegorgaan Joden en Christenen (OJEC), de discussie in gang met een ingezonden stuk.

Trouw (1)

Op 6 oktober houdt de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) de jaarlijkse Israëlzondag. Het is een dag die bedoeld is om de betrekkingen tussen de kerk en het jodendom te vieren.

Het is ook een dag die door de politieke situatie in het Midden-Oosten op steeds meer kritiek kan rekenen. Na de brute moorden door Hamas op 7 oktober 2023 is een onvoorstelbare orgie van dood, geweld en vernieling over de inwoners van Gaza gekomen. (...) Het is geen toeval dat Israëlzondag van de PKN op de eerste zondag van oktober valt. Die zondag ligt altijd in de buurt van de hoge feesten die het jodendom in het najaar viert: Joods Nieuwsjaar, Grote Verzoendag, Loofhuttenfeest en Vreugde der Wet. De kerk geeft daarmee, sinds de instelling van deze zondag in 1949, aan zich met het jodendom verbonden te weten als geloofsgemeenschap.

Het gaat niet om de Onafhankelijkheidsdag van de staat Israël. Het gaat zelfs in principe niet, zoals in de rooms-katholieke kerk, om de herinnering aan de Holocaust. De rooms-katholieke dag van het jodendom wordt immers gehouden in januari. Dat is vanwege de 27ste januari, de dag van de bevrijding van het vernietigingskamp Auschwitz. Maar die dag is in roomse kring wél een dag van het jodendom. (...) Ook het Overlegorgaan van Joden en Christenen in Nederland (OJEC) gebruikt in de naam niet het woord Israël. Dat geldt ook voor het internationale samenwerkingsverband: de International Council of Christians and Jews (ICCJ). Elk misverstand dat de joods-christelijke dialoog zou bestaan om het belang van de staat Israël te dienen, is daarmee voorkomen. Die dialoog heeft geen doel. Zij is het doel.

Het is begrijpelijk dat in 1949 gekozen werd voor het woord Israël om de betrekkingen met het jodendom te benoemen. Het ging immers om relaties met religieuze organisaties zoals het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap en het Portugees-Israëlitisch Kerkgenootschap. Maar de tijd heeft ons ingehaald. Ik roep daarom de PKN op om over te gaan tot een naamsverandering. Want woorden doen ertoe.

Laten we voortaan niet meer spreken over ‘Kerk en Israël’. Dat roept het voortdurende misverstand op dat de kerk de staat Israël zou kunnen steunen. Ook in het alsmaar voortdurende geweld in Gaza en de bezette gebieden. Wat niet het geval is.

Laten we ons voortaan bewegen op het taalveld van kerk/jodendom/dialoog. De Protestantse Raad Kerk en Israël bijvoorbeeld, waarvan ik met plezier voorzitter ben geweest, zou kunnen gaan heten: Protestantse Raad voor het Jodendom. En de afdeling Kerk en Israël van de Dienstenorganisatie zou kunnen heten: afdeling joods-christelijke dialoog.

Vanuit met name de rechterflank van de PKN zal hiertegen ernstig bezwaar worden gemaakt. Ik ken de bezwaren. Christenen voor Israël zullen zich roeren. Terecht. Want zij zijn een politieke organisatie. Maar een naamsverandering is nodig om in deze tijden van geweld nog íets van de joods-christelijke dialoog te redden. PKN, de tijd is daar.

Trouw (2)

Op bovenstaand stuk kwam op 30 september een reactie van ds. Koos Snaterse, voorzitter van de Protestantse Raad voor Kerk en Israël. Hij maakt duidelijk dat het voorstel van Pruiksma een principiële koerswijziging betekent. Ik geef de kern van zijn stuk weer.

Allereerst is Israël een naam. Deze naam is door God gegeven. Als je iemand niet meer bij zijn of haar naam wilt noemen, dan is er iets mis in de relatie. Vervolgens gaat het de kerk om het volk Israël en maakt ze geen onderscheid in wie hiertoe behoort.

Overigens gaat het niet om een relatie van (gespreks)- partners; de onopgeefbare verbondenheid is in het geding. Indirect pleit collega Pruiksma ervoor om artikel 1.7 van onze kerkorde te wijzigen. Als gevolg gaat de onderliggende reden van deze verbondenheid verschuiven. Van Gods verkiezing en trouw aan Zijn gehele volk Israël gaat het naar een kerk die haar eigen partner kiest.

Stel dat we ons zouden beperken tot het jodendom. Dan zijn we niet meer verbonden met alle Joden die niet religieus zijn. Niet meer verbonden met alle Joden die wel religieus zijn, maar in onze ogen te fanatiek zijn. Niet meer verbonden met Joden die wel religieus zijn, niet fanatiek zijn, maar wel aanhangers zijn van de huidige regering en strijd. Enzovoort. Met wie gaat de kerk dan nog in dialoog? Alleen nog met Joden met wie wij het (bijna) eens zijn? Dit lijkt mij niet zo spannend. Sterker, als we een groot deel van het volk Israël de rug toekeren, komt deze dialoog juist op het spel te staan, want ook Joden die betrokken zijn bij de dialoog ervaren de band met het land Israël. Het hoort bij het DNA van de kerk om de dialoog vol te houden, te midden van de complexiteit van de strijd tegen het terrorisme. En volhouden doen we in goede en in kwade dagen. Juist van het volk Israël heeft de kerk geleerd mensen van hun gedrag te onderscheiden.

Trouw (3)

Daarna verscheen op 4 oktober in Trouw een artikel waarin gepeild werd hoe predikanten over de aanduiding Israëlzondag denken. Ze denken nogal kritisch, volgens Trouw. De kerk moet het woord Israël ‘lozen’.

De term ‘Israël’ is volgens veel predikanten politiek geladen. Sinds de terreuraanval van Hamas op 7 oktober, waarbij 1200 Israëlische doden vielen, zijn er in Gaza meer dan 40.000 Palestijnse burgers gedood door Israëlische bommen. Verschillende predikanten zien daarom liever dat de PKN, het overkoepelende protestantse kerkgenootschap, het woord ‘Israël’ loost. Denk eerder aan een naam die de ‘joods-christelijke dialoog’ symboliseert, schreef predikant Dick Pruiksma vorige maand in Trouw.

Dat gebeurt dit jaar niet, zegt dr. René de Reuver, scriba (het gezicht van het dagelijks bestuur) van de Protestantse Kerk in een reactie.

Zo’n beslissing kun je niet maken in oorlogstijd. Door de huidige situatie verwar je de staat Israël sneller met het volk Israël, omdat het in Gaza zo geëscaleerd is. Ik denk dat we deze discussie beter kunnen voeren als de situatie politiek stabieler is, dan zien we die nuances weer. (...)

Het gaat hier om het bijbelse volk Israël, benadrukt De Reuver. En, niet onbelangrijk: het grootste deel van de protestantse kerken is voorstander van de huidige naam, zegt hij.

Voor mijn gevoel is dit een verwarrende reactie. In de kerkorde lees ik dat de kerk onopgeefbaar verbonden is met het volk Israël. En nu wordt de deur open gezet naar een discussie daarover. Dat roept vragen op. Ten eerste: wat wordt bedoeld met ‘het grootste deel van de protestantse kerken’? Het gaat hier toch niet om kerken in het meervoud maar om onze Protestantse Kerk? Ten tweede: belijdend spreken is iets van de Heilige Geest en niet van de meerderheid van stemmen (‘het grootste deel’). Hoe betrouwbaar is het spreken van de kerk over ‘onopgeefbaar verbonden met het volk Israël’? Wat stelt die verbondenheid voor als die tachtig jaar na de Holocaust weer zomaar ter discussie staat... Als we niet oppassen, gaan we weer verder waar we voor de Tweede Wereldoorlog gebleven waren.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen