De Schrift onder kritiek

Schriftkritiek is een term die vandaag meestal alleen nog gebruikt wordt door tegenstanders van de Schriftkritiek. Schriftkritiek verwijst naar een manier van Bijbellezen en Bijbeluitleg waarin rekening gehouden wordt met het feit dat de Bijbelschrijvers ook fouten maakten of hun beperkingen hadden als gevolg van de cultuur waarin ze leefden. Op deze manier wordt de Schrift dus onder kritiek gesteld.

Voorstanders hiervan spreken liever van historisch-kritisch Bijbelonderzoek. Je moet de Bijbel toch kritisch lezen, zo zeggen ze. Inderdaad, we moeten met onderscheid lezen: wat staat er precies? Maar het historisch-kritische Bijbelonderzoek wil de Schrift ook beoordelen op haar inhoud.

Historische tekst

Is historisch-kritisch onderzoek van de Bijbel hetzelfde als Schriftkritiek? Niet helemaal. Historisch-kritisch wil allereerst zeggen dat de Bijbel bestudeerd wordt als een historische tekst en dat men in de uitleg zorgvuldig te werk wil gaan. Niet wat de lezer denkt dat er bedoeld is, maar wat de auteur bedoeld heeft, is het uitgangspunt.

Dit is een goed streven. Het gaat echter mis als dit het enige is en het Goddelijke gezag genegeerd wordt. In het historisch-kritische onderzoek wordt de Bijbel vaak gezien als een boek net als alle andere boeken. Men meent bijvoorbeeld in de Bijbel allerlei oneffenheden, onjuistheden en eenzijdigheden te vinden. In zulke gevallen is de historisch-kritische methode tot Schriftkritiek geworden. We erkennen graag de schat aan historische kennis die het historisch-kritisch onderzoek heeft opgeleverd, maar bij kritiek op de Schrift wordt er een grens overschreden.

Verkeerd vertrekpunt

Hoe erg is dat? Schriftkritiek is niets minder dan kritiek op Gods Woord en dus kritiek op God. Schriftkritiek is niet los verkrijgbaar. Wie ermee in zee gaat, betaalt een hoge prijs. Twee dingen zijn daarbij vooral van belang: het vertrekpunt en de ontijdigheid. Wat bedoelen we daarmee?

Als eerste: Schriftkritiek gaat uit van een verkeerd vertrekpunt. In een eerdere serie artikelen is duidelijk gemaakt dat Schriftverstaan en zelfverstaan nauw met elkaar samenhangen. Dit blijkt ook uit de Nederlandse Geloofsbelijdenis, artikel 7. Omdat mensen uit zichzelf leugenachtig zijn, hebben ze een betrouwbaar Woord van God nodig om de weg naar het Vaderhuis te vinden. Zondaren hebben de kritiek van de Bijbel op hun eigen leven nodig. Maar wie nu de Bijbel bekritiseert, draait de rollen om. Wie kritiek op de Bijbel heeft, heeft vertrouwen in zichzelf. Wie de Bijbel bekritiseert, is niet langer overtuigd van zijn eigen leugenachtigheid. Schriftkritiek gaat uit van een optimistische mensvisie en geeft blijk van een modern zelfverstaan.

Zucht naar waarheid

Maar zijn die woorden uit artikel 7 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis niet te stellig? Kun je zeggen dat alle mensen leugenaars zijn? Onze belijdenis is niet te stellig, maar het is wel belangrijk om deze zin goed uit te leggen. De betekenis is niet dat mensen alleen maar liegen, maar dat ze, als God het niet verhoedt, altijd neigen tot de leugen (vergelijk Dordtse Leerregels, hoofdstuk 3 en 4, par. 3). Dankzij Gods goedheid is er in de mens nog wel een zucht naar waarheid overgebleven, maar daar komt tegelijk ook heel veel tegenop. Herman Bavinck verwoordde de situatie van de mens als volgt: ‘Hij dorst naar waarheid en is leugenachtig van nature. Hij snakt naar rust en werpt zich van de ene verstrooiing in de andere. Hij jaagt naar een duurzaam, eeuwig geluk, en grijpt de genietingen van het ogenblik aan’ (“Magnalia Dei”, blz. 14). Een halve waarheid is dikwijls een hele leugen en daarom heeft de mens een onfeilbaar Woord van God nodig om de weg naar het Vaderhuis te vinden.

Ontijdig

Als tweede: Schriftkritiek is ontijdig en komt te vroeg. Gods Woord mag niet losgemaakt worden van Gods Geest. God maakt Zijn Woord waar. Dat heeft Hij gedaan, dat doet Hij en dat zal Hij doen. Wie meent nu al Gods Woord te kunnen bekritiseren, houdt geen rekening met het feit dat geen woord bij God onmogelijk is (zie Luk. 1:37). De hele heilsgeschiedenis door heeft God laten zien dat Hij Zijn Woord waarmaakt op een soevereine manier. Gebeurtenissen bleken ook profetieën te zijn: de uittocht uit Egypte was een profetie van Christus’ komst uit Egypte (Matth. 2:15). Profetieën werden op ongedachte wijze vervuld: de Messias ging door lijden tot heerlijkheid.

De kerkgeschiedenis laat zien dat God nederige Schriftstudie wil zegenen. Moeilijke knopen konden enigermate ontbonden worden: het citaat op naam van Jeremia in plaats van Zacharia (Matth. 27:9) bleek een gecombineerd citaat uit beide profeten te zijn. Hoogmoedige kritiek op historische aspecten van de Bijbel bleek onjuist te zijn: het bestaan van de Hethieten was wel historisch. Hier geldt: God weet alles al, maar wij kennen ten dele.

Dienst aan God

Het is belangrijk om te zien dat Schriftonderzoek in nauw verband staat met de hele dienst aan God. De Schrift moet onderzocht worden door al onze vermogens te gebruiken, ook ons verstand (Matth. 22:37), maar deze vermogens moeten wel onderworpen zijn aan de sprekende God. Calvijn zei daarover: ‘Als we erkennen dat de Schrift van God is uitgegaan, hoeven we ons er niet over te verwonderen dat er vele dingen in staan die onze pet te boven gaan’ (“Calvijn Verzameld”, deel 2, blz. 690). Daarom past ons de houding: ‘Spreek, want Uw knecht hoort’ (1 Sam. 3:10).

wordt vervolgd

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen