Anselmus als leermeester

Anselmus is onder ons veel minder bekend dan vader Smijtegelt of Hellenbroek. Toch moeten wij zijn invloed niet onderschatten. De Zondagen 4-6 van de Heidelbergse Catechismus komen voor een belangrijk gedeelte bij Anselmus vandaan. In het bijzonder vraag 11, ‘Is dan God ook niet barmhartig?’ Het is goed om deze middeleeuwse bron van onze Catechismus te kennen.

Anselmus is geboren in 1033 in Noord- Italië. Na de dood van zijn moeder trok hij zich terug in het klooster van Bec in Normandië. Hier kon hij de Schrift en de kerk- vaders bestuderen. Met name Augustinus kreeg grote invloed op zijn denken.

In 1093 werd Anselmus naar Engeland geroepen om leiding te geven aan het aartsbisdom van Canterbury. Hij schreef hier zijn bekendste boekje ”Waarom God mens werd”. Anselmus was een vroom man. In het boekje komen we meerdere gebeden tegen, waarin hij zijn onbekwaamheid beleed en vroeg om de voor- lichting des Geestes. In 1109 overleed Anselmus en werd begraven in de kathe- draal van Canterbury.

Waarom God mens werd

De aanleiding tot het schrijven van dit boekje was een geschil met Joodse en moslimgeleerden. Zij vonden het een oneer dat God mens moest worden om te lijden en te sterven. Anselmus vond de menswording juist een verhoging van Gods eer.

Anselmus’ verzoeningsleer komt op het volgende neer: Adam heeft door onge- hoorzaamheid Gods eer geschonden. Hij heeft aan God de gehoorzaamheid geweigerd die Hem toekomt. Voor het herstel van Gods eer is genoegdoening (satis- factie) aan Gods recht nodig. De mens is niet in staat om die te geven. God is in Christus mens geworden om deze genoeg- doening te kunnen schenken.

Moderne theologen begrijpen niet waar- om God niet enkel uit barmhartigheid vergeeft maar Zijn veelgeliefde Zoon in de dood overgaf. Voor Anselmus was dat geen vraag, hij leefde immers uit de Schrift. De grootste zonde van de mens is dat hij God van Zijn eer heeft beroofd. Hier kijken we Anselmus in zijn hart als hij uitroept: ‘O, hoe groot is de zonde!’

In feite ziet Anselmus maar twee moge- lijkheden, de ene is dat de zondaar wordt gestraft en de andere is dat aan God vol- doening wordt gegeven. Maar wie zal die voldoening ooit kunnen geven? De zondige mens is echter niet in staat voldoening te geven of voor de zonde te betalen. Er is maar Eén Die betalen kan en dat is God Zelf. De mens moet betalen, maar alleen God kan betalen. Op het hoogtepunt van zijn boek valt het beslissende woord: de voldoening moet door de God-mens volbracht worden. En zo werkt hij verder uit waarom de Middelaar waarachtig God en waarachtig en rechtvaardig mens moest zijn.

Eer en recht

In ons land heeft met name dr. H. Wier- singa veel kritiek gehad op Anselmus’ verzoeningsleer. Hij vond de gedachte dat Christus stierf tot eer van Zijn Vader een vreselijke gedachte. Hij vergeleek het met de middeleeuwse eerwraak. Zijn opvat- ting gaf veel commotie in de zeventiger jaren van de vorige eeuw in de Gerefor- meerde Kerken.

Gelukkig gaat dr. Van Vreeswijk niet zo ver als Wiersinga. Toch ontkomt ook hij niet aan het verwerken van moderne bezwaren. Hij probeert begrip op te brengen voor het offer van Christus, omdat God een eerlijke en mooie wereld wil. Vergeving zondermeer maakt deze wereld nog niet een mooie wereld. Om dat te bereiken, is genoegdoening nodig. Maar dan blijft dr. Van Vreeswijk verder in het vage over deze genoegdoening: ‘Hoe uiteindelijk genoeg- doening tot stand komt, is een vraag voor verder onderzoek’. En verder: ‘Anselmus’ visie op genoegdoening sluit aan op een diep verlangen binnen de wereld naar heelheid’.

Christus zocht inderdaad een koninkrijk van vrede en gerechtigheid, maar Hij zocht dit in de weg van het herstel van Gods eer en deugden. Dat vinden we op vele bladzijden in het boekje ”Cur Deus homo”, maar bovenal in de Bijbel. ‘Geeft de Heere de eer Zijns Naams’ (Ps. 29:2). Heel Christus’ Borgwerk stond in het teken van de verhoging van de eer van Zijn Vader. ‘Wist gij niet dat Ik moet zijn in de dingen Mijns Vaders’. Het is voor eerrovers moei- lijk te aanvaarden, maar vormt de grote inhoud van Christus‘ onderwijs. ‘Niet ons, o HEERE, niet ons, maar Uw Naam geef eer’ (Ps. 115:1).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen