Vertrouwen op goede gronden

De overheid heeft dan ook geen onbegrensde macht. Zij moet die macht zó gebruiken dat het recht en de vrede in de samenleving ermee is gediend, willekeur wordt tegengegaan en het goede bevorderd. Iedere overheid valt onder de hoogste Autoriteit: Jezus Christus is de Koning der koningen. Het gezag van de overheid staat niet op zichzelf, maar is haar door God gegeven.

Geen macht is te vertrouwen

Deze Bijbelse uitgangspunten zijn van belang voor een overheid die betrouwbaar wil zijn en het vertrouwen van burgers wil versterken of herwinnen. Daarbij moet wel worden bedacht dat een wezenlijk kenmerk van vertrouwen is dat het gaat om een verhouding tussen mensen. Een macht is principieel niet te vertrouwen. Omdat een macht niet betrouwbaar kán zijn. Ook overheidsmacht niet. Machten wedijveren namelijk altijd met andere machten, ze meten hun krachten. En de sterkste wint het pleit. Vertrouwen in een (overheids)macht is alleen mogelijk wanneer het voor ons een persoonlijke macht is.

Voor de relatie tussen overheid en burger betekent dit dat de rol van mensen die optreden namens een overheidsorganisatie cruciaal is voor het versterken of het ondermijnen van het vertrouwen dat burgers stellen in de overheid. Goede, integere bestuurders en ambtenaren zijn daarom een zegen voor het land.

Bij vertrouwen gaat het dus om een persoonlijke houding die tot stand komt in een relatie met een ander en altijd gepaard gaat met wederkerigheid. Vertrouwen is gebaseerd op de verwachting dat regels en afspraken helder zijn en dat ze door de ander worden nageleefd. Op dit punt gaat er veel mis. Politici doen beloften voorafgaand aan de verkiezingen die ze, zodra de stemmen zijn geteld en de zetels behaald, weer lichtvaardig vergeten. En als het gaat om de wederkerigheid is een groot euvel van deze tijd dat veel burgers nogal wat moeite ondervinden als zij een bestuurder of een verantwoordelijk ambtenaar te spreken willen krijgen.

Vrijheid en verantwoordelijkheid

Naast wederkerigheid zijn vrijheid en verantwoordelijkheid onmisbare ingrediënten voor vertrouwen. In onze samenleving is echter het evenwicht, de balans tussen vrijheid en verantwoordelijkheid zoek. Individuele rechten gaan voor plichten. De overheid heeft veel taken naar zich toegetrokken die ook prima door burgers en hun organisaties behartigd kunnen worden.

Stel gerechtigheid centraal

Hoe kunnen we het tij keren? Hoe kan het vertrouwen tussen burgers en overheid worden hersteld? In figuur 1 hebben we onze benadering visueel weergegeven. Niet voor niets staat de waarde van gerechtigheid hierin centraal. Want die normeert de vrijheid, de verantwoordelijkheid en schraagt het wederzijds vertrouwen. De blauwe cirkel met drie pijlen geeft een positieve spiraalwerking weer. Hoe sterker het vertrouwen, hoe minder regels nodig zijn om de vrijheid van burgers aan banden te leggen. Burgers handelen vanuit goede principes en waarden en pakken zo hun verantwoordelijkheid op. Ze laten niet alleen hun rechten gelden, maar vervullen ook hun plichten tegenover de samenleving (bijv. vrijwilligerswerk) en de overheid (bijv. belasting betalen). Ze zijn er niet op uit om zoveel mogelijk te profiteren van allerlei regelingen, maar leveren vooral hun bijdrage aan de samenleving. En dat versterkt weer het onderlinge vertrouwen. Daarmee is de cirkel rond.

Wat kan een overheid doen om het vertrouwen te versterken? Eigenlijk niet meer dan haar uiterste best doen om betrouwbaar te zijn. Ook door

Gebroken belofte?

Voor de camera van EenVandaag verzekerde minister Hugo de Jonge op 22 april 2020 dat hij er wettelijk gezien alles aan zou doen om ervoor te zorgen dat de app CoronaMelder niet verplicht zou worden. “Vrijwillig is vrijwillig. Dus vrijwillig is niet stiekem alsnog verplicht via een andere route…”. Inmiddels speelt De Jonge met de gedachte om in de horeca wel degelijk met coronatoegangsbewijzen te gaan werken. Over betrouwbaarheid gesproken…

Ingrediënten voor vertrouwen

Om vertrouwen te verkrijgen heb je nodig:

Vrijheid – ruimte om te handelen, afwegingen te maken, ruimte om te kunnen doen wat je behoort te doen (bijvoorbeeld: als je mantelzorger wordt voor een familielid en daarvoor je betaalde baan (deels) opzegt, neemt de belastingdruk op je gezin onevenredig toe. Dit kan en moet anders.)

Verantwoordelijkheid – Een alleenstaande bijstandsmoeder gaat (parttime) werken, maar daardoor daalt haar netto-inkomen. Een eenverdienersgezin zorgt zelf voor de opvoeding van de kinderen, maar moet wel tot zes keer zo veel belasting betalen als een tweeverdienersgezin met in totaal hetzelfde inkomen. Dit kan en moet anders.

Wederkerigheid – wanneer de overheid vraagt om een uitgebreid aanvraagformulier in te vullen ter verkrijging van een vergunning, subsidie of uitkering en vervolgens alle gegevens minutieus gaat controleren, omdat zij ervan uitgaat dat de aanvrager een fraudeur is, schiet zij tekort in vertrouwen. Het is beter om de aanvrager persoonlijk te spreken en wat (check-)vragen te stellen. Pas als onraad wordt geroken, is er reden om dieper te gaan graven.

Meer lezen?

Medio oktober verschijnt het Zicht magazine over ‘de (on) betrouwbare overheid’. Binnenkort is dit nummer te bestellen op onze website wi.sgp.nl/zicht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen