Boekbesprekingen

De voorplaat is een spotprent waarop premier Cort van der Linden als sinterklaas cadeautjes uitdeelt: Troelstra krijgt kiesrecht, Kuyper de christelijke school, maar liberalen verliezen. Over 100 jaar pacificatie hielden drie historische instituten een congres. Hans Krabbendam, directeur van het Documentatie-Centrum in Nijmegen, leidt in: grondwetswijziging maakte een eind aan twee slepende kwesties. ‘Bijna unaniem werd een combi-oplossing omarmd.’ Maar was het achteraf gezien niet een te grote overwinning voor de christelijke partijen?

Friso Wielenga, historicus in Munster, corrigeert de verzuilingsthese van politicoloog Lijphart, die stelt dat sinds de pacificatie de elites van de ‘zuilen’ het land regeerden. Die aloude spelregels waren er in het interbellum juist nauwelijks. In 1967 ging Den Uyl wel polariseren, maar de stabiliteit bleef. Na 1982 kwam pragmatisme in een heel andere context toch weer terug. Het overleefde zelfs de ‘implosie’ van paars en de ‘cesuur’ van 2002.

Alexander van Kessel, onderzoeker aan de Radboud Universiteit, schrijft over roomskatholieken: zij liepen in de schoolstrijd niet voorop, maar haalden de protestanten in, en profiteerden het meest van de pacificatie. Het coalitiekabinet Heemskerk stelde een bevredigings-commissie in met huismanskiesrecht. Maar toen de coalitie in 1913 verloor, nam Cort van der Linden dat over.

Waren liberalen de verliezers? Patrick van Schie, directeur van de Telders Stichting, zegt: Historici zien drie emancipaties: van kleyne luyden; katholieken en arbeiders. Werkten de liberalen mee aan hun eigen

Had Kuyper als minister niet gezegd: ‘We hebben nu een derde van de schooljeugd op onze scholen; in het diepst Uwer ziel moet heel Uw volk U te lief zijn, om in de uiterste consequentie niet op te eischen drie derden van ons vaderland voor den eere en de naam van Christus’. Na hem had ook de gematigde AR-premier Heemskerk in de Kamer verklaard dat hij de tijd zou zegenen ‘waarop de laatste openbare school zou verdwijnen’. De christelijke school moest regel worden! Na de pacificatie halveerde de openbare school!

Was de liberale nederlaag onvermijdelijk, nu ook de ‘min gegoeden’ mochten stemmen?

‘Rechts’ was tegen vrouwenkiesrecht, maar profiteerde er het meest van: van 50 naar 60 zetels! ‘Kennelijk gingen principes voor de Nederlandse liberalen boven berekening’.

‘Het is nu eenmaal het tragische lot van de ware vrijzinnigheid’ zei P. Scholten, ‘dat zij krachtens haar beginsel verplicht is anderen vrijheid te verleenen die, door dezen misbruikt, ten slotte tot haar eigen ondergang kan leiden.’ En waar bleven andere liberale wensen: staatspensioen en handelsvrijheid?

‘De conclusie moet luiden dat de liberale politici zich [...] onvoldoende hard hebben gemaakt voor de thema’s die hen en hun kiezers na aan het hart lagen.’

Harm Kaai schrijft over de Confessionelen en het kiesrecht. ‘Zonder vrouwenstem zouden wij ‘t verliezen’ . Bij de verkiezingen van 1922 ging het aantal kiezers van 1,5 naar 3 miljoen! Margit van der Steen, docent in Leiden, beschrijft de emancipatie van de vrouw... Kors Visscher van het Huygens Instituut bespreekt de rol van Troelstra. Hij kreeg zijn wens: kiesrecht.

Was hij daarom ook voor gelijkstelling van het onderwijs7 Dat werd hem wel verweten.

Maar hij was principieel voor. Hij weersprak ook dat zijn partij onchristelijk zou zijn.

VU-historicus Harinck zegt: In wisse lende samenstelling regeerden de confessionele partijen wel twintig jaar: een unicum. Zouden de christenen hun meerderheid nu gebruiken voor hun agenda? Nee, de ‘antithese’ werd bijna niet meer genoemd. J. Tyssens, hoogleraar in Brussel, schrijft over België: daar verboden de bisschoppen een pacificatie. Volgens Hirsch Ballin, hoogleraar in Tilburg en Amsterdam, zouden we 100 jaar burgerschap hebben kunnen vieren.

Deze knappe bundel is goed voor een nieuw ‘venster’ in onze ‘canon’ over ‘verzuiling’. Pacificatie blijkt zowaar een confessioneel initiatief! Hirsch Ballin citeert Cort van der Linden over de oorlog, maar had de nood verbroederd? Waarom geen kerkhistoricus, terwijl theologen een grote rol speelden? Na Kuyper de hervormde dr. J.Th. de Visser met zijn beroemde schoolwet van 1920. De NHK komt in de bundel alleen op een prent voor, maar alle christelijke partijen waren ondenkbaar zonder de kerken. Uit welke kerk kwam de groei van de christelijke school? Waarom was ds. Kersten niet blij met de pacificatie, die hij gebruikte? In 1917 leidde democratisering nog tot een christelijke meerderheid. De ontkerkelijking zou juist het meest toeslaan bij de RK ‘winnaars’. Wordt nu de christelijke school bedreigd? Rutte noemde gelijkstelling geen concessie, net als Troelstra.

Hopelijk blijft ‘links’ bij dat principe.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen