Onuitwisbre herinneringen

Lewietje verkocht kleding en had zijn zaak annex woonhuis op het Boven Zandpad, enige tientallen meters vanaf de oude, histonsche grens Holland-Zeeland dat in de laatste twee voorbijgegane jaren is veinietigd

Levi Polak was gehuwd met Margaretha Gazan uit Sommelsdijk Ook zij was maar klein Het echtpaar Polak-Gazan had geen kinderen Met een hit en een kar trok Lewietje er dagelijks op uit Soms dacht ik wel eens dat hij hoofdzakelijk grote gezinnen met opgroeiende kinderen bezocht Dat zou alleen maar op slimheid van de man hebben gewezen Persoonlijk was ik erg blij toen ik begin 1942 in de langen moest en mijn ouders bij hem mijn eerste pakje kochten Vanwaar die blijheid'' Omdat Lewietje een Joodse burger was en dat juist bij hem gekocht werd of omdat hij altijd zo aardig was' Vermoedelijk was het een kwestie van herinneringen aan die man als ik dat pak droeg Lewietje kwam op ongeregelde tijden aan de

Lewietje kwam op ongeregelde tijden aan de deur maar daartegen bestond bij ons weinig bezwaar Als er bij de deur volk geroepen werd was het antwoord steevast "Kom er maar in"

Kwam Lewietje aan de deur en mijn vader was thuis dan volgden onmiddellijk de gesprekken die alleen maar een vervolg waren van het vorige gesprek waarin de positie van de Joden ter sprake was geweest Vooral sinds de verschnkkelijke gebeurte nissen die plaatsvonden tijdens de 'Reichskristallnacht' begin november 1938 in Nazi-Duitsland hielden zich de gemoederen tussen Lewietje en mijn vader ernstig bezig Aan het eind van het gespiek trok mijn vadei

Aan het eind van het gespiek trok mijn vadei de conclusie "Ga toch naar Stellendam en laat je voor goed geld door een van de vis sers overzetten naar Engeland Als je hier blijft, ga je er onherroepelijk aan' Zo stelde mijn vadei dit zonder enige twijfel en met de beste bedoelingen De berichten m de krant, WIJ lazen de 'Voorwaarts', logen er met om en naai mate de oorlog vorderde werd de ene maatregel na de andere aangekondigd die het leven van de Joden steeds meer vei zwaarden en verzuurden

Dat soort gesprekken werd thuis ook gevoerd als Izaak Gazan, een zwager van Levi Polak, de bestelling kwam opnemen Gazan was slager Izaak vroeg altijd om een lucifer om zijn pijp te kunnen aansteken Zodoende spaarde hij /ijn eigen lucifers Ook Izaak werd geadviseeid om te gaan vertrekken want de grond, ook de grond van een betrekkelijk geïsoleerd liggend eiland, werd vooi Joden veel te heet onder de voeten

Op 2 mei 1942 moesten alle Joden de Jodenstei of Davidsstei gaan dragen Lewietje het 'dat ding met zogenaamde trots aan mijn vader zien Die haalde zijn schoudeis op en ergerde zich aan het getreiter Op dat moment kon mijn vader met meer zeggen "Ga toch naar Stellendam want we waren inmiddels al twee jaar dooi de Duitsers bezet Maar voordat het gespiek nog ernstiger van aard zou worden grapte Lewietje Misschien Arie, kom ik wel met een Poolse hit terug"

Hij lachte daarbij zonder echt vrolijk te zijn Mogelijk IS dit wel het laatste gespiek geweest dat tussen die twee mannen is gevoerd Wat zal er toen nog door mijn moeder bij Lewietje zijn gekocht, een werkbroek' Lewietje en Izaak zijn dus, toen het nog mogeljik was, met naar Stellendam gegaan Eigenlijk hadden alle Joden Duitsland en de bezette gebieden op tijd moeten verlaten Velen hebben dat gedaan maar de wereldgemeenschap heeft door de eeuwen heen zich met van de beste kant laten zien als het over de positie van Joden ging Daarover is onlangs uitvoerig m Eilanden Nieuws geschreven door v H

Misschien was het van mijn vader met reëel om de ons bekend zijnde Joden dat advies te geven Was het idee wel uitvoerbaai en zou een visser zich daar voor hebben 'geleend'' Het zijn vragen achteraf maar een tienjarige jongen die het toen aanhoorde kon toch met anders doen dan zijn vader gelijk geven

Het vertrek

Levi Polak werd op 3 oktober vanuit Middel harnis weggevoerd Volgens de heer Th de Waal oud-redacteur van Eilanden Nieuws, die 'Het lot van de Flakkeese Joden' na veel en grondig onderzoek op schrift heeft gesteld en dat in extento is opgenomen in het boek 'Blijvend Gedenken van ondergetekende, IS Levi Polak reeds veertien dagen later, dus op 19 oktober 1942 vanuit kamp Westerbork weggevoerd Levi is m het concentratiekamp Auschwitz op 28 febiuan 1943 om het leven gebracht Die kleine man heeft het te midden van zoveel ellende nog vier maanden weten uit te houden Zijn arme vrouw, Margaretha Gazan, die tijdens de arrestatie van haar man alleen werd achtergelaten, zou precies een maand alter op 3 november 1942 uit Middelharnis worden weggevoerd Ook zij moest via Westerbork de verschrikkelijke, onbeschrij felijke, totaal onmenselijke leis maken naar het kamp Auschwitz Drie dagen later is daar een eind aan haar leven gemaakt Dezelfde reis die ook haar man heeft moeten afleggen en dat nog zonder bij elkaar te mogen zijn

In de dagen dat de ene na de andere Joodse dorpsgenoot op het RTM-station van Middelharnis op transport werd gesteld, waren daar honderden burgers van Middelharnis en Sommelsdijk getuige van Niemand wist wat hun dorpsgenoten zou overkomen Ook al werd het ergste gevreesd, er bestond helaas nog een vorm van de vergrotende trap van het woordje ergste, namelijk het allerergste Maar daar kon door niemand aan gedacht worden om de eenvoudige reden dat het in de gedachtengang van een normaal mens niet kon opkomen wat er zou gaan gebeuren met deze Joodse medeburgers Pas toen na de bevrijding op 5 mei 1945 de gruwelijkheden algemeen bekend raakten hoorde men zeggen 'Hoe kunnen mensen dat elkaar aan doen' of' zoiets mag nooit meer gebeuien"

Als ik teiugdenk aan de families Polak en Gazan die van wat detailhandel moesten bestaan en altijd in de weer waren, valt het nooit te begrijpen dat niemand m staat is gebleken die enorme volkscatasliofe te vooikomen

Ook nu weer zoveel jaren later bestaat een zelfde machteloosheid, want het Joodse volk staat opnieuw vooi hete vuren In het klem zijn daar voorbeelden van te over Een familielid van ondergetekende woont m een Europese stad Hij draagt een baaid en heett wat daar dan ook onder mag worden verstaan, een Joods uiterlijk Als hij over straat loopt wordt hij vaak bespuwd en wordt er 'rot Jood' aan hem geroepen Ei zijn mensen die hun Joodse voornaam zoals David, Izaak of Jacob tijdens een vakantietrip door een islamitisch land verborgen houden Deigelijke symptomen worden zoveel mogelijk buiten het nieuws gehouden

Eén van de laatste herinneringen aan Levi Polak IS nog altijd de op hoop gevestigde uitspraak 'Misschien kom ik wel met een Poolse hit terug naai Flakkee' Levi met zijn vrouw Margaretha zijn indeidaad naar Polen gebracht want zoals u wel zult weten, Auschwitz IS Duits en Oswieczim is Pools voor de plaats waar zoveel mensen zijn vermoord

P.S. Over de familie Gazan schreef ik een paginagroot artikel m Eilanden Nieuws d d 21 augustus 1992

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen