Plagiaat door predikanten?

Een vraagteken

Men heeft mij wel eens gezegd: je moet nooit een titel kiezen waarachter je een vraagteken zet. Want je zou de boodschap die je wilt doorgeven verzwakken. Daarom gebruik ik ook zelden een vraagteken in de titel. Toch doe ik het ditmaal wel. Waarom? Er is een discussie op gang gekomen over de vraag of predikanten in hun preken soms geen plagiaat plegen.

Van Dale omschrijft plagiaat als het overnemen van stukken, gedachten, redeneringen van anderen en deze laten doorgaan voor eigen werk. Het laat zich moeilijk indenken dat een predikant een preek houdt, die door een andere dominee is geschreven of gehouden. Als dat al gebeurt, dan zal de dominee daarbij geen rustig geweten hebben. Hij geeft als eigen werk uit, wat hij van anderen heeft overgeschreven. Om het wat scherp te zeggen: zonder vermelding van de naam van de desbetreffende dominee, is dit een vorm van diefstal. Als u wilt: spirituele diefstal.

Plagiaat

Ook zonder overname van een hele preek kan een dominee plagiaat plegen. Dat gebeurt als hij opvallende gedachten over een tekst aan een ander ontleent, hetzij dat het om een geschreven of uitgesproken passage gaat. Ook dan zou ik van plagiaat willen spreken. De lezer herinnert zich misschien nog

De lezer herinnert zich misschien nog hoe een Leids hoogleraar van plagiaat werd beschuldigd. Hij zou enkele passages in een van zijn boeken aan een andere auteur ontleend hebben. Hoe dat ook in zijn werk is gegaan, het komt hierop neer dat hij bepaalde interessante en opvallende gedachten als zijn eigen vinding heeft voorgedragen, terwijl ze (bijna) letterlijk door een andere auteur zijn geschreven. De hoogleraar gaf als eigen werk uit, wat eerst door een collega was geschreven. Het geschrevene had iets van een vondst. Die was echter niet door hem zelf gedaan. Hij had de vondst bij een ander gevonden en als zijn product gepubliceerd. Dus, ook al ging het niet om een heel boek, doch 'slechts' om een essentiële passage uit het boek van een ander, de auteur maakte zich schuldig aan plagiaat. Dit kostte hem zijn positie als hoogleraar aan de universiteit van Leiden.

En predikanten?

Nu naar de predikanten. Het trof mij dat het probleem door de predikanten zelf aan de orde is gesteld. Voorzover ik weet, is het niet door gemeenteleden onderwerp van gesprek geworden. Integendeel, predikanten zitten er zelf mee. Althans dat is een mogelijkheid.

Waar ligt de grens tussen het gebruik maken van studiemateriaal en het overnemen van opvallende gedachten van een ander bij de uitleg van de tekst, of bij de toepassing daarvan''

Het laat zich nauwelijks denken dat een dominee een preek maakt zonder het werk van en ander te raadplegen. Ik denk aan commentaren, aan meditatieve geschriften of aan kanttekeningen, in verschillende vorm.

Zelf maak ik zelden een preek zonder de kanttekeningen op de Statenvertaling te raadplegen. Ik sta er versteld van en ben er dankbaar voor, dat deze na meer dan driehonderd vijftig jaar zo terzake zijn. Of wilt u: goed bruikbaar. Laat ik er aan toe mogen voegen dat de kanttekenaren consciëntieus te werk zijn gegaan. Soms schrijven ze: de tekst kan ook zo verstaan worden. Ook al doen ze zelf een keus, een andere uitleg wordt als mogelijkheid vermeld. Juist zulke opmerbngen vergroten voor mij het vertrouwen in de kanttekeningen. Men gaat eerlijk te werk.

De bron vermelden

In voorkomende gevallen vermeld ik dit ook in een preek. Dan heb ik niet het gevoel dat ik plagiaat pleeg. Ik verwijs irraners naar de bron, en dat met genoegen en met erkentelijkheid. Hiermee laat ik aan de gemeente weten dat je als predikant keuzes moet maken. Een opdracht waarvoor de kanttekenaren zich ook gesteld zagen en waarvoor ze de gebruikers van hun kanttekeningen plaatsen.

Wie zijn bronnen noemt, pleegt geen plagiaat. Hij schrijft immers niet op eigen naam, wat hij aan een ander ontleent. Een dominee kan in zijn preek niet al bronnen noemen. Soms zijn dat er wel vijf of nog meer. Dat zou voor de gemeente te vermoeiend zijn.

De lezer zal begrijpen dat een predikant, waaronder ook ik zelf, nog wel eens met name naar Calvijn verwijst. Dat doe ik vanwege diens diepe inzicht in de Schrift en vanuit dankbaarheid voor wat God zijn kerk in hem heeft gegeven.

Hoe verder?

Maar hoe nu verder? Commentaren worden gepubliceerd om gebruikt te worden. Dat geldt ook van meditatieve lectuur en van postilles. Deze laatste bieden als een soort preekstudies exegetisch en praktisch materiaal voor de prediking. Ze worden gepubliceerd om gebruikt te worden.

Een dominee maakt zijn preek met behulp van door anderen gepubliceerd materiaal: commentaren en meditatieve teksten. Deze zijn gepubliceerd om gebruikt te worden. De gemeente verwacht in zekere zin niet anders. Maakt de dominee van al dat materiaal geen gebruik, dan zal de preek daaronder lijden.

Ik hoor wel eens een kerkganger zegen: wij hebben een dominee die studeert. Dus die werk maakt van zijn preken. Dat is alleen mogelijk als hij de noodzakelijke literatuur gebruikt en die in zijn preken verwerkt. Doet de dominee dat, dan zou ik hem niet van plagiaat willen beschuldigen.

Er is voor mij één uitzondering, als de dominee een opvallende uitleg of toelichting op de tekst aan een ander ontleent, moet dat gezegd worden. Al was het - zonder naam te noemen - alleen maar met de toevoeging: ik las ergens. Dan weet de gemeente dat de dominee deze opmerking niet zelf heeft bedacht, maar aan een ander ontleend heeft. Ik zou in plaats van over plagiaat te spreken, willen zeggen: de dominee gebruikt de bronnen, naar ik hoop met de toevoeging: hij doet dat goed.

Vondsten of opvallende verklaringen die hij aan een ander ontleent, moet hij ook aan een ander toeschrijven, overigens zonder dat de naam persé vermeld behoefte worden. Doet de dominee dit niet, dan pleegt hij plagiaat. Ieder oordele zelf over het al of niet noodzakelijk zijn van het vraagteken in de titel.

dr. W.H. Velema

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen