IJspret op de Wildemanskreek

Wanneer de najaarsstormen uit het noordwesten over onze streken loeiden en de neerslag daarbij van regen in hagel overging, dan werd dit weertype als een eerste teken van een komende winter beschouwd. Ging daarna de wind verder ruimen naar noord of noordoost, dan kon het welhaast niet anders of er brak een vorstperiode aan.

Krantefoto's maakten snel duidelijk dat het in Groningen en Friesland al „raak" was. Niet lang daarna stonden ook bij ons in het zuidwesten van Nederland in de vroege morgen de wonderlijk gevormde ijsbloemen op de ramen. Winter; we schrijven 1939.

Verkenning

Voordat de kinderen in Sommelsdijk naar school gingen werd door velen van hen in de haast een kijkje genomen bij de Wildemanskreek. De kinderen kwamen om te zien of de kreek al dicht gevroren lag. Langs de oevers hadden zich al spoedig twee partijen gevormd. Het ene deel van de kinderen gooide niets op de nog dunne ijslaag met de pertinente bedoeling een gladde ijsbaan te laten ontstaan, maar het andere deel wilde de draagkracht reeds na een eerste vriesnacht testen. Stukken hout, grindkeien, losse stenen, koolstronken en was niet meer, werden op het gladde laagje neer gesmeten. Een ruïneus gezicht was dat. Gelukkig brak op die morgen normaal de schooltijd aan en de kinderen holden in groepjes weg van de kreek om toch maar op tijd te zijn voor de les.

Doorzetten

Koning Winter hield intussen stand. De eerste jongens, veelal waaghalzen, waren al op het krakende ijs gegaan, maar de meeste bleven toch aan de kant staan. Immers, hadden hun ouders niet wat onbegrijpelijk gezegd dat er eerst „balken" onder het ijs moesten liggen vóór men er op mocht gaan?

Echter na drie dagen met de toen voorkomende temperaturen, kon iedereen zonder gevaar voor doorzakken, op het ijs gaan. De rommel die op het ijs was gesmeten werd opgeruimd. Loopplanken werden van de oever op het ijs aangebracht; de driekleur werd gehesen. Deze werkzaamheden werden door de ijsclub verricht. De sierlijke Wildemanskreek werd, zonder verdere aankondiging, het grote verzamelpunt van Sommelsdijk.

In elke plaats trof men in de winter wel schaatsgelegenheid aan. Zeker in de meren­ en plassengebieden. Doch in onze streek moesten we het hoofdzakelijk stellen met de aanwezige kreken en verder met de havens en zwaaikommen. Wat de havens betreft had nogal eens een laatst binnengekomen of afgevaren schip de oppervlakte van het nauwelijks gevormde ijs, grondig bedorven. Met de kreken lag dit anders.

Volle aandacht

In Sommelsdijk waar in 1939 de heer P. Wielaard het watergemaal (nu nog) staande langs de Spui dichtbij de Kaai, bediende, daar werd met het intreden van de vorst rekening gehouden met de belangen van het toekomstig ijsplezier, door geen water uit de polder meer af te tappen. Oog voor elkaar, noem ik dat

Het was in deze winter op de Wildemanskreek een zwierige massa. Jong en oud vond zijn weg op de schaats of op de slee. Op priksleetjes zaten meest de jongens, en meisjes zag men meer met de bakslee, die soms volgeladen was met de kleintjes uit het gezin en door de grotere kinderen werd voortgeduwd.

Schaatsen deed vrijwel iedereen. Het materiaal was in die tijd zeker niet wat het nu is. Bovendien had destijds niet iedereen het benodigde materiaal. Maar.... op één of andere manier gloeide (ondanks de koude) het hart van menig familielid of buurtbewoner en werd voor degene die er geen had, een paar schaatsen „boven water" gehaald. Dikwijls brak het leerwerk spoedig en moest dan worden hersteld. Soms moesten de schaatsbanden door touwtjes worden vervangen, geen gezeur, geschaatst werd er! Of de schoenmaker toen over ijspret kon spreken valt te betwijfelen, maar wel zie ik in gedachten de bergen schaatsen nog liggen bij de dorpsschoenmakers Breur, van Donge en V. d. Sluis.

Baanactiviteiten

Er werd geschaatst en de IJsclub zorgde voor een goede baan. Overdag werd er telkens geveegd en 's avonds werden met warm water de ontstane scheuren vol gegoten om op die manier na bevriezing weer een effen ijsvloer te krijgen.

Dat alles gebeurde met vrijwillige krachten. De IJsclub had er zelfs voor gezorgd dat de Wildemanskreek werd verlicht. Was er ooit een mooier schouwspel te zien dan juist daar op die kreek, zo dicht bij het dorp?

Iedereen die gezond was deed spontaan mee en degene die niet kon schaatsen, kwam dan toch wel „een kijkje" nemen! Er werden wedstrijden georganiseerd voor alle categorieën. Niet alleen op de korte baan afstanden maar ook het z.g.n. beentje over voor paren kreeg de aandacht. Waren er geen wedstrijden, dan zocht ieder zijn eigen weg. Het was een gewriemel van jewelste. Botsingen en valpartijen kwamen nogal eens voor, maar de schade viel over het algemeen mee. Vaak werden ook slingers gevormd.

Men pakte dan elkaar op de rug aan de kleding vast en in gebukte houding werd dan koUektief vaart gemaakt om tenslotte op het eind van de kreek plotseling om te keren. De kopman, degene die vooraan reed, moest daarvoor een geschikt moment uitkiezen. De hele slinger draaide dan met de reuzezwaai over het ijs. Als de keten in tact bleef, maakte de laatste rijder een pracht van een draai en belandde met een behoorlijke snelheid op de berm van het ijsveegsel dat langs de kant van de kreek was verzameld. Het bleef vriezen. Als de kinderen naar school gingen keken ze op de thermometer. Er hing een prachtige thermometer buiten aan de woning van de fam. A. C. van Driel in de Oranjestraat. Versierd en wel met het overbekende en duidelijke embleem van een man en vrouw met opgestoken parapluie ener verzekeringsmij. Min 15 graden C!

Versnaperingen

Natuurlijk was er een consumptietent. Ter hoogte van de 2e Dijkdwarsstraat was deze door de fam. P. Mackloet op het ijs geplaatst. De hoofddrank bestond uit chocolademelk, toendertijd nog zo van de koe. Faam en King rollen en de Kwattareepjes werden goed verkocht. Ook was er een chinees met zijn goed gevulde trommel. Dat was Chinaka met een gouden tand in zijn mond. Men kon bij hem hoofdzakelijk pindarepen kopen. Sommige mensen probeerden in die barre winter een extra centje te verdienen met het bakken en uitventen van stroopbrokken, 1 cent per stuk....

Ijsvrij

Naar school gaan viel in die dagen niet mee. Niet dat het op school koud was, nee, daar zorgde de knetterende cokes in de grote kachel wel voor, maar de gedachten van de meeste leerlingen waren veelal bij de kreek op het ijs.

„Meester, wanneer krijgen we nu ijsvrij?" was een veel gestelde vraag. Het onderwijzend personeel nam deze vraag gelaten op. Het hoorde er allemaal bij. Ijsvrij hoorde er dus ook bij en dat werd in zo'n lange vorstperiode zelfs meer dan een keer gegeven. Dan was het helemaal feest, dan had men werkelijk vrij baan!

Tochten

Groepjes jongeren gingen ook wel schaatstochten maken en reden dan naar Niewue Tonge. Volgens afspraak startte men bij de Lange Sluis en volgde de ligging van de kreek het Oudeland van Sommelsdijk in. Langs de Kreekstraat, de W. Achterweg en verder langs de westzijde van de Ringstraat tot aan het punt van de woning van de fam. F. Luijendijk aan de Dorpsweg. Vervolgens maakte de Wildemanskreek een zeer sierlijke bocht naar het punt waar thans ongeveer de ingang van „de Samaritaan" te vinden is. De kreek liep verder zuidwaarts waar thans de sierkreek, als een dierbare herinnering, tot aan de Staverseweg is gelegen. Daarna reed men langs de boerderijen van de families Vis van Heemst, de Wit, Kastelein (nu Wesdorp) en Tanis richting Nieuwe Tonge en dan weer terug.

Bij thuiskomst smaakte de boerenkool met worst wel dubbel zo lekker....

Aan de strenge winter van 1939 kwam maar langzaam een einde. De belangstelling voor het ijsvermaak nam af, hoewel nog volop kon worden gereden. Alleen de taaie volhouders of meest enthousiaste schaatsliefhebbers bleven doorzetten doch deze liefhebbers moesten tenslotte toch ook de ijzers in het vet zetten, want de dooi trad onvermijdelijk in.

Ander vermaak

Nog was het niet gedaan met de ijspret! Niettegenstaande dat er weer water werd getapt — de ontwatering van de polder „het Oudeland" stond toen weer centraal — gingen nog tientallen jongeren het ijs op. In het begin kon dat nog wel want de gemeten ijsdikte was wel over de 40 cm! De ijsvloer brak in grote stukken, er was aanvankelijk nog geen beweging in te krijgen. Maar grote stukken ijs braken op hun beurt in kleinere stukken. Dat werden de schotsen.

Nu begon de jeugd zich daarvan meester te maken. Het schotsje lopen begon. Een waar volks

Het schotsje lopen begon. Een waar volksvermaakt dat met het ontdooien van een kunstmatig aangelegde ijsbaan niet kan plaats vinden. Schotsje lopen — en naarmate er stukken

Schotsje lopen — en naarmate er stukken open water ontstonden — schotsje varen, heeft heel wat natte voeten bezorgd. Standjes en vermaningen van de ouders hielpeji weinig. Het was een leuk gezicht iemand van schots op schots de kreek te zien oversteken. Voorts was het een fraai gezicht de jongens op een grote schots met de stroom mee te zien varen. Met stokken en takken probeerde men dan de ijsboot te sturen in de richting van de Lange Sluis. Door deze sluis immers stroomde al het water dat door de kreek werd aangevoerd. Ook het water waarin de laatste, steeds kleiner wordende stukjes ijs werden meegevoerd. Dat zo'n prachtige kreek in 1945­1946 toch zo maar voor het grootste gedeelte kon worden gedempt!

Met dank aan de redaktie, D. Hoogzand

D. Hoogzand

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen