Luisteren vergt inspanning

Intro

Het kabinet is gevallen. Er was een directe aanleiding. Sommigen beweren zelfs een gezochte aanleiding. Hoe het ook zij, de diepere oorzaak is dat er fundamentele verschillen waren in de opvattingen van de deelnemende partijen. Dat noodzaakt tot compromissen waar niemand blij mee is.

De Bijbelse wijsheid dat een huis dat tegen zichzelf verdeeld is, niet kan bestaan, werd bewaarheid. Men was zo druk met zichzelf dat men aan luisteren naar de samenleving niet voldoende toekwam. Zo kwamen in maart drie adviesraden van de overheid¹ met een vernietigend rapport, met als titel: Elke regio telt. Inwoners in verschillende regio’s voelen zich niet gezien, laat staan gehoord. Mensen vinden dat er te vaak over hen en te weinig met hen wordt gepraat. Een paar maanden later (23 juni jl.) kwam het SCP² met een rapport over het wantrouwen in de overheidsinformatie rond de coronamaatregelen.

Dit rapport, Sceptische visies in het coronadebat, gaf ook een advies aan de overheid, namelijk om nieuwsgierig te zijn naar de argumenten van mensen die een sterk afwijkende mening hebben, met andere woorden: om goed te luisteren en door te vragen. Het gaat mij in dit artikel niet zozeer om de betreffende rapporten, ik wil met name inzoomen op de adviezen uit die rapporten om mensen daadwerkelijk te horen en om nieuwsgierig te zijn. Dat betekent dat een overheid, maar evengoed een ambtsdrager en iedere andere persoon, belangstelling moet hebben en betrokkenheid moet uitstralen ten opzichte van degene waar hij mee te maken heeft. Luisteren is daarvoor essentieel. Luisteren lijkt zo gemakkelijk, maar is dat niet. Praten gaat veelal makkelijker. Het belang van goed te luisteren wordt in het eerstgenoemde rapport in een enkele zin als volgt onder woorden gebracht: Op den duur kan een gebrek aan vertrouwen en betrokkenheid van grote groepen burgers de democratische gemeenschap en het gezag van de Nederlandse overheid ondermijnen. Tegelijkertijd kan het de realisatie van allerlei nationale doelstellingen bemoeilijken. Dit gaat uiteraard specifiek over de relatie overheid-burger, maar het gaat ook eenieder aan; in alle relaties zijn er negatieve gevolgen van het niet naar elkaar luisteren.

Betekenis

Ik las de volgende definitie van luisteren: Actief luisteren is niet alleen horen wat de ander zegt, maar ook proberen te begrijpen wat die zegt. Het gaat met name om dat laatste, begrijpen wat de ander je wil vertellen. Daarvoor moet soms ‘tussen de regels door’ begrepen worden wat de echte boodschap is die de ander wil doorgeven. Dat vereist aandacht en betrokkenheid op die persoon en interesse in zijn of haar drijfveren en achtergronden. Op dit punt ging het bij de overheid mis. De kans is groot dat het ook bij ons vaak niet goed gaat. Wat gebeurt er als je goed luistert? Dan probeer je te ontdekken wat je gesprekspartner je wil vertellen, je zoekt een verklaring voor de woorden en zinnen die gebruikt worden.

Hoe?

De maatschappelijke omgeving waarin we leven wordt gekenmerkt door snelheid en oppervlakkigheid. Men wil een eigen visie of mening delen. Liefst zo snel mogelijk, voordat een ander de gelegenheid heeft om dat te doen. Dat doortrekt de hele samenleving en ook de communicatie tussen mensen. Veel wordt gedeeld via sociale media. Zelfs bewindspersonen haasten zich om na een gebeurtenis snel hun mening aan alle volgers te laten weten. Het zal duidelijk zijn dat dit een eenzijdige manier van communiceren is. Je deelt boodschappen, ideeën en meningen.

Luisteren is het tegenovergestelde hiervan. Het vraagt om belangstelling voor de ander. Als dat ontbreekt hoor je vast wel wat er gezegd wordt, maar gaat het, zoals we dat noemen, het ene oor in en het andere weer uit. Het beklijft niet. Luisteren vergt dan ook inspanning. Actief luisteren noemen we dat. Dat betekent dat je jezelf helemaal op de ander richt, hem of haar laat uitpraten. Dus hem niet halverwege onderbreekt en zegt: dat ken ik ook, en dan met je eigen verhaal komt. Het is ook niet bevorderlijk om bij het begin van een gesprek al te komen met een mening. We zijn daar erg toe geneigd: vanuit een eigen referentiekader oordelen; in plaats van te wachten tot je het hele verhaal hebt gehoord en dan pas je mening of advies te geven. Tijdens een gesprek kan het erg helpen om tussendoor vragen te stellen. Het geeft de gesprekspartner het gevoel dat je betrokken bent en het geeft ook de gelegenheid om voor jezelf duidelijk te krijgen of je het goed hebt begrepen.

Het zijn zomaar wat aandachtspunten. Elk van ons heeft dagelijks wel gesprekjes. Bij de meeste daarvan ben je geneigd om te zeggen dat dit allemaal niet zo belangrijk is. Dat is, denk ik, een onderschatting van de werkelijkheid. Juist door niet goed te luisteren, ook in ‘gesprekken onder de koffie’ mis je heel veel en voelt de ander zich minder serieus genomen.

Voor Wie?

Goed luisteren is altijd belangrijk. Het geldt in elk geval voor politici. Zij zijn immers onze vertegenwoordigers en dat kun je alleen goed doen als je luistert naar je kiezers. Zoals uit de intro naar voren komt is er daar nog wel wat te verbeteren. Maar goed luisteren is ook van belang voor hen die werkzaam zijn in de zorg of het onderwijs en zeker ook voor ambtsdragers in de kerk. Hierbij moeten we de communicatie in de gezinnen niet ver geten. Ook daar gaat het helaas vaak niet goed. Kortom, het is voor ons allen en in alle relaties van belang. Er wordt in onze tijd veel geklaagd over miscommunicatie, elkaar niet begrijpen, langs elkaar heen leven. Het heeft grote gevolgen. Het is te eenvoudig om hiervan te zeggen dat dit alles een gevolg is van niet goed luisteren. Ook degene die een boodschap zendt heeft ervoor te zorgen dat het helder is wat hij of zij zegt. Zoals voor zoveel dingen geldt, is ook communicatie een medaille met twee kanten. Communicatie komt alleen dan op een goede manier tot stand als de zender van een boodschap zich inspant om duidelijk te zijn en de ontvanger om echt te doorgronden wat wordt gezegd. Net zo goed als de luisteraar zich moet inspannen om de gedachten van de spreker te doorgronden, moet de spreker zich inspannen om de belangstelling van de luisteraar op te wekken. We zijn allen van tijd tot tijd spreker en ook luisteraar. Voor ons allen geldt dat we ons moeten inspannen om zo helder mogelijk te communiceren.

In De Kerk

Als het over luisteren gaat wil ik nog een specifiek punt aanroeren. Dat is het luisteren naar de preek. De meeste lezers zullen twee of drie keer per week een preek beluisteren. Hier spreken we over een bijzondere wijze van communicatie. Vooraf moet duidelijk zijn dat de Heere Zijn dienstknechten zendt om Zijn Woord te verkondigen. De Dordtse Leerregels leren ons: Opdat mensen tot het geloof gebracht worden, zendt God goedertierenlijk verkondigers van deze zeer blijde boodschap, tot wie Hij wil en wanneer Hij wil. Vanuit die achtergrond moeten we luisteren. Dat kan alleen al om die reden niet anders dan met een actieve luisterhouding. We moeten ons inspannen om verstandelijk te doorgronden wat er wordt gezegd, tegelijk met een biddend hart dat de Heere het door Zijn Geest wil verklaren en toepassen, zoals de Heidelberger Catechismus in Zondag 25 zegt: Aangezien alleen het geloof ons Christus en al Zijn weldaden deelachtig maakt, vanwaar komt zulk een geloof? Van de Heilige Geest die het geloof in onze harten werkt door de verkondiging van het heilig Evangelie …

1 RLi (Raad voor de leefomgeving en infrastructuur), RVS (Raad voor Volksgezondheid en Samenleving), ROB (Raad voor het Openbaar Bestuur)

2 Het Sociaal en Cultureel Planbureau

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen