“Meer aandacht voor gemeenschappen en gezinnen is echt nodig”

Hoe betrouwbaar was onze overheid de afgelopen jaren? Wat ging er volgens u goed en wat ging er mis?

Chris Stoffer: Over het algemeen kunnen we zeggen dat de overheid in Nederland erg betrouwbaar is. Ook in internationale rapportages doet Nederland het vaak goed. Denk bijvoorbeeld aan onafhankelijke buitenlandse waarnemers die de betrouwbaarheid van onze verkiezingen volgen. We hebben in Nederland ook hoge verwachtingen van de overheid. De mentaliteit van ambtenaren is dat zij die verwachting zoveel mogelijk willen waarmaken. Kijk bijvoorbeeld naar het coronabeleid. De overheid trof niet alleen beperkende maatregelen voor bedrijven, maar voelde zich verplicht om ook veel fi-nanciele steun te geven. Het was bijzonder om te zien hoe snel organisaties als het UWV die steun vervolgens hebben uitgekeerd. Tegelijk is de les van het toeslagenverhaal dat het ook in Nederland flink mis kan gaan met onderdelen van het overheidsapparaat en dat het systeem daar eigenlijk niet goed op berekend is. Er was in de politiek en de rechtspraak veel vertrouwen in het handelen van overheidsinstanties, maar die hoop bleek toch niet gegrond. Het schadelijke van zulke situaties is dat het wantrouwen over de overheid veel breder kan toeslaan.

Wat zijn de oorzaken van een onbetrouwbare overheid, zoals bijvoorbeeld in de kinderopvangtoeslagaffaire?

Om te beginnen moeten we denk ik erkennen dat we erg veel van onze overheid verwachten, bijvoorbeeld als het gaat om financiele ondersteuning voor kinderopvang en gastouderopvang, en dat we daarvoor erg ingewikkelde systemen optuigen die eenvoudig vatbaar zijn voor misbruik. Daar ligt allereerst een verantwoordelijkheid voor de politiek om realistische doelen te stellen. In plaats van vroegtijdig het systeem te bekritiseren, werden ouders ten onrechte als fraudeurs aangemerkt. Met alle gevolgen van dien. In de uitvoering zien we dat het vaak erg lastig is om fouten eerlijk aan de orde te kunnen stellen om ze te herstellen, omdat de belangen te groot zijn. Dat leidt tot onfrisse bestuurlijke praktijken.

Heeft de covid-pandemie bijgedragen aan meer wantrouwen tussen overheid en burgers?

Die vraag is moeilijk eenvoudig te beantwoorden. In verschillende fases van de crisis bleek het vertrouwen in de overheid juist gestegen. Er was behoefte aan daadkracht. Politieke scheidslijnen werden daarbij vaak overstegen. Op polarisatie zaten weinig burgers te wachten. Tegelijk zien we dat het beleid geregeld ook wantrouwen oproept, bijvoorbeeld als maatregelen niet logisch in elkaar zitten of bepaalde perspectieven te lang buiten beeld lijken te zijn bij politici. Denk aan de maatschappelijke schade als gevolg van de maatregelen. Het vertrouwen kan dan ook weer heel snel verdfwijnen.

Wat is er nodig om de situatie wezenlijk en structureel te verbeteren? Moet het parlement meer haar tanden laten zien? Of moet het komen van een ‘nieuw sociaal contract’, zoals pieter omtzigt suggereerde?

In de eerste plaats moeten we het denk ik niet verwachten van allerlei nieuwe maatregelen, maar is het vooral belangrijk dat bestaande en regels en systemen naar behoren gaan werken. Bijvoorbeeld: als de rechter te weinig kritisch heeft getoetst of de overheid zich houdt aan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, leert de toeslagenzaak dat dat echt beter moet gaan gebeuren. En natuurlijk is het goed om te kijken hoe we meer tegenwicht kunnen creeren. Als het in het buitenland bijvoorbeeld gebruikelijk is om burgers veel meer te ondersteunen tegenover de Belastingdienst, moeten we dat serieus onderzoeken. De SGP is vanouds geen aanhanger van het sociaal contract, maar de gedachte van Pieter Omtzigt erachter is wel sympathiek. Bij een nieuw sociaal contract moet het overigens niet alleen gaan om verwachtingen van de overheid, maar ook een kritische blik op de inbreng van burgers. De burger kan tegenover de overheid geen consument zijn. Een nieuw sociaal contract zou volgens de SGP in ieder geval moeten betekenen dat we afstappen van het individualistische overheidsbeleid dat alleen maar gericht is op arbeidsmarkt en betaald werk en dat we veel meer aandacht hebben voor gemeenschappen en gezinnen.

Wat kan de SGP zelf concreet bijdragen aan die verbetering?

Een van de lessen uit de toeslagenaffaire is dat de politiek signalen van inviduele burgers serieus moet nemen, omdat je daarmee nogal eens serieuze problemen en zinvolle oplossingen op het spoor komt. De SGP probeert mails, berichten en verhalen van burgers zoveel mogelijk aandacht te geven, maar het is vervolgens ook van belang om door te bijten als dat nodig is. Je kunt niet alleen vertrouwen op beleidsdocumenten en –rapportages, maar het is belangrijk om gewoon een aantal verhalen uit de echte praktijk te horen.

Merkt de SGP zelf ook veranderingen in haar manier van politiek bedrijven? Hoe verhouden snelle oneliners zich tot degelijk handwerk?

Er is op zich niets mis met de uitdaging om te kijken of je je verhaal kunt samenballen in een compacte slogan. Dat stelt je namelijk telkens voor de vraag: wat wil ik nu eigenlijk echt zeggen? Ook de SGP heeft daaraan door de jaren heen meer aandacht besteed. De snelle slogans mogen het inhoudelijke werk echter niet onder druk zetten. Gelukkig kan ik zeggen dat de SGP ook nog steeds relatief veel investeert in praktische voorstellen om bijvoorbeeld wetgeving aan te passen. En het is belangrijk om ook teksten te blijven uitspreken waarvan je weet dat ze noodzakelijk zijn om uit te spreken, ook als je daarmee geen punten scoort in de pers.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen