Maak blauwe envelop een beetje groener

De Club van Rome liet integrale modelberekeningen maken, dat was mogelijk omdat voor het eerst gebruik kon worden gemaakt van een (voor die tijd) ‘supercomputer’. In 1972 verscheen het rapport ‘Grenzen aan de groei’. Het sloeg wereldwijd in als een bom. Door de groei van de bevolking en de welvaart zou de wereld op afzienbare termijn onleefbaar worden door uitputting van grondstoffen, milieuvervuiling en voedseltekorten. Sindsdien staat milieubeleid hoog op de agenda.

Een belangrijke systeemwijziging waartoe de Club van Rome de aanzet gaf, is het verdisconteren van negatieve milieueffecten in de prijzen van producten en grondstoffen. Wat is hiervan in Nederland terecht gekomen? Wat is er nog mogelijk?

Aandeel milieubelastingen daalt

Maar er is wel iets vreemds aan de hand. Al jaren wordt geroepen dat verdere vergroening van het belastingstelsel nodig is. Er zijn lang geleden accijnzen op brandstoffen gekomen en energiebelastingen, maar nu lijkt de wagen stil te staan. Onder aan de streep is van verdere vergroening nog weinig te zien. Het aandeel milieubelastingen in de totale belastinginkomsten is vanaf 2010 juist gedaald.¹ Daar moet bij gezegd worden dat de BTW op consumptiegoederen en diensten vijf jaar geleden van 19 naar 21% is gegaan. Het lage BTW-tarief gaat per 1 januari 2019 van 6 naar 9%. Deze BTW-miljarden vallen niet onder de noemer ‘milieubelastingen’, omdat het een generieke heffing is. Het is echter wel een vorm van belasting van consumptie. Niettemin blijft het merkwaardig dat de met de mond beleden vergroening in de cijfers niet is terug te zien.

Vergroening belastingstelsel nodig

Moet er een nieuwe vergroeningsslag plaatsvinden, of is het wel mooi geweest? Mijn antwoord is: ja, er is een nieuwe vergroeningsslag nodig. En dat om twee redenen. Eén is dat milieuproblemen nog onverminderd groot zijn. Is het niet door productie in eigen land, dan wel door import uit en bijbehorende productie in het buitenland. Ook de schaarste van bepaalde categorieën grondstoffen neemt toe. De tweede reden is dat vanuit het rentmeesterschapsprincipe een (verdere) verschuiving van lasten op arbeid naar lasten op consumptie en grondstoffengebruik wenselijk is. In verschillende nota’s van het WISGP wordt hierop gewezen. ‘Op moderne markten zijn prijsvorming en waardetoekenning vrij, zodat men kan vragen ‘wat een gek ervoor geeft’. In de Bijbel wordt echter op een geheel andere manier over de prijsstelling gesproken. De prijs dient afgestemd te zijn op de intrinsieke waarde van dingen. De prijs moet billijk en rechtvaardig zijn.’ Niet alleen de productiekosten moeten bepalend zijn, maar ook de (negatieve) effecten op het milieu. Als dat laatste niet het geval is, kan de overheid kiezen voor een systeem van verhandelbare emissierechten of heffingen. 2 In de nota over het energiebeleid ‘Verbruiken of doorgeven’ komen ook enkele relevante noties naar voren. 3 We moeten terughoudend zijn met het gebruik van bodemschatten c.q. grondstoffen en rekening houden met voldoende mogelijkheden voor toekomstige generaties en met een rechtvaardige wereldwijde welvaartsverdeling. Beleid moet veel meer gericht zijn op vermindering van energiegebruik, matiging van het consumptieniveau en preventie van verspilling. Bij prijsvorming in de energievoorziening dienen overheden en andere marktpartijen te rekenen met onder meer milieueffecten en energieverlies. De nota pleit voor herziening van het belastingstelsel met een hogere belasting op grondstoffen en niet-duurzaam energiegebruik in combinatie met een lagere belasting op arbeid, op installaties voor energiebesparing en duurzame energie, en op werkzaamheden rond energiebesparing. De nota pleit ook voor een zwaardere belasting van CO2-emissie door hervorming van het Europese emissiehandelssysteem voor industrie en energiebedrijven.

In dit artikel wil ik een paar mogelijkheden voor verdere vergroening van het belastingstelsel noemen.

Grondstoffen

De milieubelastingen betreffen nu vooral het gebruik van brandstoffen in het wegverkeer (accijns) en het gebruik van stroom en gas (energiebelasting). Waarom niet meer belasten van het gebruik van grondstoffen en materialen? Het Planbureau voor de Leefomgeving wijst in een rapport⁴ op het feit dat grondstoffengebruik in veel gevallen vroeg of laat gepaard gaat met milieuvervuiling. Dat geldt de hele keten: van winning tot afval. Voor ijzer en staal en voor de productie van stikstof voor de kunstmestindustrie is de berekende milieuschade jaarlijks zelfs groter dan de productiewaarde. Het Planbureau tekent verder aan dat milieuschade door luchtverontreiniging vaak groter is dan de schade door de uitstoot van broeikasgassen.

De onderzoekers laten eventuele schaarste van grondstoffen bewust buiten beschouwing. Ze vinden dat vooral een probleem van het bedrijfsleven zelf. Dat vind ik echter te kort door de bocht. Zoals in eerdere SGP-nota’s is aangegeven, moeten we oog houden voor voldoende mogelijkheden voor toekomstige generaties en een rechtvaardige welvaartsverdeling wereldwijd. Dat betekent dat ook (toekomstige) schaarste een reden kan zijn voor beprijzing.

In het rapport wordt voorgesteld om het totale verbruik van fossiele brandstoffen te belasten, dus niet alleen het gebruik als energiebron, maar ook het gebruik als grondstof, zoals aardolie voor de productie van plastic. En ook andere grondstoffen, zoals metaalertsen en kalksteen voor de productie van cement. Op dit vlak is nog een slag te maken. Om weglekeffecten naar het buitenland te voorkomen, kunnen de opbrengsten van de heffing teruggesluisd worden naar de betreffende sectoren. Ook kan werk gemaakt worden van Europese afspraken. Eventueel kan ook gekozen worden voor een steviger verpakkingenbelasting. Zo’n belastingheffing is lastiger in de uitvoering en grijpt verderop in de keten aan, maar is wel een prikkel voor vermindering van materiaalgebruik.

Luchtvaart

Een sector die tot nu toe ontzien wordt, is de luchtvaart. Door internationale afspraken wordt op de vliegtuigbrandstof kerosine geen accijns geheven. Zelfs geen BTW. De voorgestelde klimaatwet⁵ is zo opgesteld dat de luchtvaart niet aangepakt hoeft te worden. En waarom ook? De CO ₂ -emissie van vliegreizen vanuit Nederland hoeft volgens internationale regels niet meegeteld te worden bij de nationale optelsom van CO ₂ -emissies. Maar, het gaat wel om ongeveer 12 megaton CO ₂ (2017), vergelijkbaar met een derde van de emissie van binnenlands verkeer en vervoer.⁶ Daar komt bij dat er ook andere emissies zijn, zoals roetdeeltjes, ozon en waterdamp, die op grote hoogte een ‘aanzienlijke’ impact kunnen hebben op het broeikaseffect. En de vele startende en landende vliegtuigen zorgen voor steeds meer geluidsoverlast.

Het is dan onbestaanbaar dat je voor slechts 100 euro naar Barcelona kunt vliegen. Als je met de auto gaat, betaal je alleen al aan accijns 50 euro. Niet voor niks is het aantal vakantiegangers dat het vliegtuig neemt, de afgelopen jaren sterk toegenomen. Dat geldt ook voor de CO ₂ -emissie van de luchtvaart. De accijnsinkomsten van brandstofgebruik in het wegverkeer komen jaarlijks uit op ongeveer acht miljard euro. Terwijl de luchtvaart nauwelijks belasting hoeft te betalen. Het is daarom tijd voor een stevige vliegbelasting. Wat mij betreft hoeven we daarvoor niet te wachten op internationale afspraken. Dat duurt te lang.

Wegverkeer

Een heet hangijzer is de eventuele invoering van een vorm van kilometerheffing of rekeningrijden voor automobilisten. Voor vrachtwagens gaat het er binnenkort van komen. Voor auto’s nog niet. Ondanks dat verschillende maatschappelijke organisaties, waaronder zelfs de ANWB, hiervoor pleiten, houdt het huidige kabinet de boot af. Dat is onverstandig. Hiervoor zijn meer redenen dan puur de CO ₂ -emissie. In de eerste plaats is sprake van een enorme toename van de filedruk met bijbehorende maatschappelijke kosten.⁷ Verbreding van wegen en andere investeringen in het wegennet kunnen het autogebruik niet bijbenen. Terwijl files zorgen voor extra uitstoot van schadelijke stoffen en veel tijdverlies. Het reistijdverlies zal de komende vijf jaar naar verwachting met meer dan een derde toenemen. In de tweede plaats komen er steeds meer elektrische auto’s op de weg. Bij het gebruik van deze auto’s hoeft relatief veel minder belasting betaald te worden dan bij gebruik van dieselen benzineauto’s. Op zichzelf is dat een stimulans voor het rijden in een elektrische auto, maar het slaat wel een gat in de overheidsbegroting. Al met al is het dus tijd om echt stappen te gaan zetten richting een vorm van ‘betalen naar gebruik’.

CO 2

In de Tweede Kamer wordt regelmatig gesproken over CO ₂ -beprijzing voor de energiesector en de industrie. Deze sectoren vallen onder het Europese CO ₂ -emissiehandelssysteem. Op basis van een afnemend Europees plafond voor de CO ₂ -emissie worden CO ₂ -rechten uitgegeven. De markt bepaalt verder de prijs voor deze rechten. In 2008 zat deze prijs op 30 euro per ton CO ₂ . Maar daarna zijn de prijzen omlaag gegaan, tot onder de 10 euro. Dit jaar zijn de prijzen weer gestegen en naderen ze de 20 euro. Om een effectieve prikkel tot verduurzaming te zijn moeten de rechten zeker een paar tientjes kosten. Het kabinet kijkt naar een CO ₂ -heffing om een te lage prijs voor de rechten op te plussen, liefst in samenwerking met andere Europese landen. Eenzijdig zo een heffing invoeren heeft weinig zin. Dan verkopen Nederlandse energiebedrijven hun rechten aan buitenlandse energiebedrijven en wordt bruinkolenstroom geïmporteerd. Onder aan de streep levert dat niks op. Integendeel. Een eenzijdige heffing is alleen zinvol als er ook rechten uit de markt gehaald worden. Hoe dan ook, het is van belang dat het emissiehandelssysteem beter gaat functioneren en dat de prijs voor CO ₂ -emissierechten omhoog gaat.

Stroom

Door de klimaattafel voor verduurzaming van de gebouwde omgeving is voorgesteld om de belasting op gas te verhogen en die op stroom te verlagen.⁸ Het kabinet heeft hiervoor in het Belastingplan al een kleine stap gezet. Verhoging van de gasbelasting is bedoeld om woningisolatie te stimuleren. Verlaging van de stroombelasting is bedoeld om warmtepompen als alternatieve warmtevoorziening aantrekkelijker te maken en om de energierekening onder aan de streep betaalbaar te houden. Ik vraag me echter af of verlaging van de stroombelasting de goede weg is. Huishoudens moeten ook gestimuleerd worden om minder stroom te gebruiken, zoals de aanschaf van een energiezuinige wasmachine. En niet andersom. Vergeet niet dat de warmtepomp in de zomer als airco ingezet kan worden. Het stimuleren van elektrificatie van de energievoorziening kan beter gericht gebeuren, bijvoorbeeld door verlaging van de aanschafkosten van warmtepompen. De energierekening kun je betaalbaar houden door verhoging van de bestaande belastingkorting op de energiebelasting. Dat helpt huishoudens met lagere inkomens volgens mij meer dan verlaging van de kWh-tarieven.

Vlees

Een regelmatig terugkerende wens van linkse partijen en dierenbeschermingsen milieuorganisaties is de invoering van een vleestaks of een BTW-verhoging op vlees(producten). Het is een op zichzelf begrijpelijke wens, gelet op de negatieve effecten die de veehouderij kan hebben. De hamvraag is echter of een dergelijke heffing de verduurzaming van de veehouderij stimuleert. Een BTW-verhoging geldt alleen voor vlees dat in Nederland geconsumeerd wordt, terwijl ook veel vlees geëxporteerd wordt. Een vleestaks geldt voor vlees van Nederlandse bodem, ongeacht of het bestemd is voor nationale consumptie of export, maar kan niet opgelegd worden bij import van vlees. Waarbij je bepaald niet kunt zeggen dat de veehouderij in het buitenland milieuen diervriendelijker is dan die in Nederland. Integendeel. Verder zorgt een generieke heffing ervoor dat vlees met een of meerdere sterren van de Dierenbescherming of een ander milieukeurmerk nog duurder wordt dan het al is. Consumenten zullen dan nog eerder voor het goedkopere vlees kiezen. Verder zet zo’n heffing druk op de prijs. Het zal voor veehouders, gelet op hun relatief zwakke positie in de keten, dan nog lastiger zijn om investeringen in dierenwelzijn en vermindering van de milieubelasting terug te verdienen. Er kan tegelijkertijd gekozen worden voor benutting van de opbrengst voor ondersteuning van veehouders bij verduurzaming of voor differentiatie in belastingheffing ten faveure van een meer duurzame veehouderij. Maar, waar trek je dan de streep? Wat is meer of minder duurzaam? De biologische veehouderij kan door een lagere efficiëntie een hogere emissie per kilogram vlees opleveren dan de niet-biologische veehouderij. Op andere aspecten scoort de biologische veehouderij weer beter. Al met al zijn er bij invoering van een vleestaks of een BTW-verhoging nog veel vraagtekens te zetten.

Twee vliegen in één klap

Het consequent verdisconteren van de waarde van rentmeesterschap in het belastingstelsel is wenselijk en nodig. Dit artikel schetst een aantal mogelijkheden. Er zijn er meer. Een knaller is bijvoorbeeld een heffing op vuurwerk. De overlast, gezondheidsschade, vervuiling en maatschappelijke kosten als gevolg van het afsteken van vuurwerk lopen in de tientallen miljoenen euro’s. Daar mag minimaal een stevige heffing tegenover staan. Het zou een mooi eindejaarsgeschenk zijn. Hoe dan ook, is het van belang om het aandeel milieuheffingen in de belastingopbrengsten te laten stijgen. Dan kunnen de lasten op arbeid voor werknemers en ondernemers omlaag. Twee vliegen in een klap!

Noten

1 Website CBS: https://www.cbs.nl/nl-nl/maatschappij/natuur-en-milieu/groene-groei/groene-beleidsinstrumenten/indicatoren/milieubelastingen

2 Drs. J.J. Polder e.a.; Tussen beginsel en belang; normatieve gedachten over economie, markt en samenleving; Guido de Brès-Stichting; Den Hertog, Houten; 1998

3 Drs. J.A. Schippers (red.); Verbruiken of doorgeven; de noodzaak van een duurzaam energiebeleid; ReflectorReeks nr. 3 (i.s.m. Guido de Brès-Stichting); uitgeverij De Banier, Apeldoorn; 2015

4 Herman Vollebergh e.a.; Planbureau voor de Leefomgeving; Fiscale vergroening: belastingverschuiving van arbeid naar grondstoffen, materialen en afval; verkenning van belastingen voor het stimuleren van de circulaire economie; 2017

5 Kamerstuk 34 534. Initiatiefvoorstel van de Kamerleden Klaver (GroenLinks), Asscher (PvdA), Beckerman (SP), Jetten (D66), Dik-Faber (CU), Yesilgöz-Zegerius (VVD) en Agnes Mulder (CDA).

6 Gabrielle Uitbeijerse en Hans Hilbers; Planbureau voor de Leefomgeving; Ontwikkeling luchtvaart en CO2-emissies in Nederland; oktober 2018

7 Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid; Kerncijfers Mobiliteit 2018; oktober 2018

8 Website Klimaatberaad: https://www.klimaatakkoord.nl/gebouwde-omgeving/documenten/publicaties/2018/07/10/hoofdlijnen-gebouwde-omgeving

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen