Coronacrisis: Kansen Voor Verdieping En Verinnerlijking

Het missen van de publieke godsdienstoefeningen is een gelegenheid om geestelijk de diepte in te duiken en zich de wezenlijke vragen over geloof en leven te stellen. Dat stelt de Tjechische priester Thomás Halík in zijn recente boek Die Zeit der leeren Kirchen. Von der Krise zur Vertiefung des Glaubens (Verlag Herder, Freiburg im Breisgau). In de lijdenstijd blikt hij terug op één jaar corona. Een jaar geleden preekte hij nog in een volle kerk in Praag, nu houdt hij zijn preek elke zondag voor lege banken.

De coronacrisis dwingt Halík en ons tot het stellen van de vraag: wat maakt een christen tot een christen wanneer het traditionele “kerkelijk bedrijf” plotseling ophoudt te functioneren? Zijn antwoord: de waarachtigheid van ons christen-zijn blijkt uit de plaats die wij aan Christus in ons leven geven.

De coronacrisis is voor Halík een wake-up call voor de kerken. Hij vreest dat de gesloten kerken een profetische waarschuwing zijn voor de toekomst als we – zoals hij zegt in aansluiting aan paus Franciscus – geen werk maken van innerlijke hervorming, een radicale wending tot het Evangelie en verdieping van theologie en spiritualiteit. Als dat niet gebeurt, zullen spoedig vele kerken leeg en gesloten blijven. Hij denkt aan de tijd dat hij lid was van de ondergrondse kerk in Tsjecho-Slowakije en ’s nachts de eucharistie moest vieren.

Halík spreekt van de verborgenheid van God, waarin de kerk een “vastentijd” moet beleven. Maar niet zonder perspectief. De gesloten kerken wijzen op een toekomst waarin een bepaalde vorm van christendom ondergaat, zoals de tempel en Jeruzalem ten onder zijn gegaan, maar het geloof richt zich des te meer op de eschatologische toekomst.

Dorre hout

Het feit dat kerkgangers maandenlang weinig diensten hebben bijgewoond, heeft een impact op de kerken waarvan de gevolgen op dit moment niet te overzien zijn. Wie slechts randkerkelijk meeleefde, verdwijnt geruisloos. Er zijn parallellen met het verleden. In zijn recent verschenen autobiografie zegt Halík dat de tijd van de communistische vervolging zelfs nut heeft gehad voor de kerk in Tsjechië. “Alles wat nog slechts formeel was, is weggevallen.” De kerk groeide vanwege het getuigenis van de vervolgden.

Theoloog Adrian Verbree spreekt over de huidige tijd als “een scheiding der geesten.” “Wie is er te lui en te beroerd om op zondag digitaal mee te leven? Wie las toch al amper meer in de Bijbel? Wie hield kinderen ten doop, zwoer voor God en Zijn gemeente hen bij Jezus Christus te zullen brengen, maar laat ze geestelijk verkommeren?” Hij verwijst naar Mattheüs 13: 21, waar het zaad geen wortel schiet, maar verstikt als er tijden van verdrukking en vervolging komen. „Hoeveel gevallen worden in deze maanden zichtbaar: geen wortels?”

Ds. Paul Visser had deze bevinding ook in Amsterdam, net voordat hij van standplaats veranderde naar Rotterdam. In de grote steden heeft de coronacrisis volgens hem wellicht minder impact, omdat stedelingen de kerk niet uit gewoonte of traditie bezoeken, maar bewust voor de gemeente kiezen. Maar ook in Amsterdam blijven mensen die de gelegenheid hebben om te komen, weg. “Niet iedereen die de gelegenheid heeft meldt zich aan. Achter de schermen vinden ontwikkelingen plaats die zorgen baren.”

Het dorre hout is in de crisis afgevallen, zo moet de predikant vaststellen. Hij constateert dat mensen hetniet meer kunnen opbrengen hun oude gewoonte op te pakken of dat zij via andere kanalen een alternatief hebben gevonden dat meer rust geeft en tot meer geloofsgesprekken met het gezin leidt. Hij benadrukt dat de gemeente een oefenplek is, waar de vruchten van de Geest kunnen rijpen. Een plek waar het niet altijd gaat zoals ik het wil, maar we leren om met elkaar vol te houden. Op de lange termijn is dat zegenrijker.

De coronacrisis houdt volgens Visser ook voorgangers een spiegel voor. “Er wordt wel eens gezegd: de mensen willen niet meer. Maar misschien richten we onze diensten zo in dat we aan de beleving van mensen niet tegemoetkomen. Nu is de tijd om onder ogen te zien wat er in het kerkelijk leven niet goed ging en hoe we op zo’n manier met elkaar kunnen omgaan dat we het geloof niet kwijtraken. Soms vraagt dat om een andere vorm. Een crisis kan op die manier een zegen zijn en is niet bedoeld om ons af te serveren, maar op te scherpen.”

Opnieuw beginnen

De journalist-programmamaker Leo Fijen schrok toen zijn parochie in Maartensdijk na de eerste coronagolf slechts voor een gedeelte weer gevuld was, zo schrijft hij in de bundel Kerk in tijden van corona. “We stonden er zo goed voor, we waren zo vitaal. En ik besef dat dit allemaal voorbij is. Niets is meer vanzelfsprekend, niets is meer normaal. We zullen opnieuw moeten beginnen. En ook daar is niets mis mee.” Opvallend ook de laatste woorden. De schifting tussen rand en kern heeft ook zijn positieve kanten. Het blijft voor Fijen maar de vraag of alle kerkbezoekers weer terugkomen. “In ieder geval is het zeker dat de kerken kleiner zullen worden. Maar die gemeenschappen zullen naar mijn verwachting intenser op elkaar betrokken zijn en zullen er dus weer sterker van worden. In elke crisis worden de dingen omgedraaid. De dingen die vanzelfsprekend waren, worden minder vanzelfsprekend, en wat vroeger minder belangrijk was, komt meer in het centrum te staan. Het komt er nu vooral op aan om ons opnieuw op creatieve wijze te verbinden aan God en aan elkaar.

René de Reuver, scriba van de Protestantse Kerk in Nederland, stelt in genoemde bundel dat de coronacrisis de samenleving doet schudden op haar grondvesten. We worden teruggeworpen op onszelf en juist nu blijkt wat écht van waarde is. Volgens medescribent Nynke Dijkstra nodigt de crisis uit tot bezinning op de kern van ons kerk-zijn. Het is dus ook een kans om diepgaand in gesprek te gaan over onze bronnen. “Waarom en waartoe zijn we kerk, wat inspireert ons en draagt ons? Dat gesprek is kostbaar en de moeite waard.”

Mirjam Spruit, weer een andere scribent uit de bundel, zegt dat juist parochies met een duidelijke missie en visie zichtbaarder worden. Zij hebben veel sneller de omslag hebben gemaakt naar de nieuwe werkelijkheid waarin wij nu leven. “Zij waren al missionair en konden deze missionaire lijn voortzetten. Hun ‘waarom’ was al duidelijk. En daardoor konden ze in de coronatijd ook beter het ‘hoe’ invullen.”

Kleine kringen

Nu grootschalige fysieke bijeenkomsten onmogelijk zijn, zijn er kansen voor kleine kringen en (gebeds) groepen, ook al zijn deze voorlopig nog onderworpen aan beperkende maatregelen. Maar juist in coronatijd wordt deze kant van kerk-zijn nieuw of opnieuw ontdekt. Volgens Jan van Doleweerd en ds. Bram Kunz biedt de coronacrisis een kans om te oefenen in Bijbels denken over geestelijke groei en “klein leren denken”, zo stelden zij in een opinieartikel. Kerkdiensten veronderstellen kleinere verbanden. Allereerst de huisgodsdienst, maar ook verbindingen tussen gemeenteleden onderling.

Een crisis als de huidige legt volgens hen de zwakte van organisaties bloot; dat geldt ook voor kerkelijke gemeentes. “Wie als kerkganger in de praktijk toehoorder was –en nu dus toeschouwer is– zit er fundamenteel naast. Wie in de kerk komt, is geroepen om hoorder en dader van het Woord te zijn. Om met zijn hele leven de Heere te dienen en niet alleen een paar uur op zondag.

Kerken moeten daarom niet te snel hopen dat alles spoedig weer ‘gewoon’ is. “Ze moeten de huidige situatie accepteren en in deze crisis niet in hun schulp kruipen, maar juist een stap vooruitzetten: door toenadering te zoeken tot gezinnen, kleine kernen van vrienden en geloofsgenoten, groepen van jongeren en ouderen. Als God het kleine niet veracht, mogen wij het ook niet doen.”

Digitale Reformatie

Er is veel gedebatteerd over de tekorten van online kerkdiensten en het gebrek aan fysieke ontmoeting. Daar willen we niets van afdoen. We missen enorm veel door het gebrek aan onderlinge bijeenkomsten. De kerkdienst is veel meer dan een preek. Het is de ontmoeting met God in een liturgische setting waarin de sacramenten en samenzang ook een wezenlijke plaats innemen.

Toch is er niet alleen reden voor klacht. In een speciaal nummer van de Wereldraad van Kerken over het digitale tijdperk wordt onderstreept dat de digitale communicatie van het Evangelie in deze tijd onontkoombaar en kansrijk is. Zoals Luther de drukpers gebruikte, zo zal de verkondiging in deze tijd via digitale middelen geschieden, aldus diverse auteurs. De kerk en de theologie moeten de geestelijke en theologische gaven van de “digitale Reformatie” benutten.

Dat heeft ook gevolgen voor kerkelijke structuren. In de tijd van de Reformatie werd door de drukpers de beoefening van de theologie niet meer het exclusieve voorrecht van de geïnstitutionaliseerde kerk en de clerus, maar van de gehele samenleving, ook de ‘gewone’ gelovigen, zo stellen de auteurs. Dankzij de digitale revolutie kunnen mensen via platforms en websites vrij en met elkaar over het geloof discussiëren. Dat betekent dat de kerken hun monopolie verliezen als vrijplaats voor hun theologische opvattingen. De “medialisering” van religie is een bedreiging voor de geïnstitutionaliseerde religie en kerken, maar biedt ook nieuwe mogelijkheden. Er groeit een generatie op voor wie de online gemeenschap niet slechts virtueel, fictief en onwerkelijk is. Het is voor hen een werkelijkheid die voor hen net zo reëel is als voor mensen, die niet met deze digitale werkelijkheid vertrouwd zijn.

Kansen

Thomas Halík stelt in zijn boek dat de lege kerken een beproeving voor hem zijn, maar tegelijkertijd constateert hij ook een enorme groei van tienduizenden (!) hoorders van lezingen in zijn (academische getoonzette) gemeente. We kunnen nog steeds in verbinding met de buitenwereld blijven, zegt hij, ook live door middel van sociale media. Een geloof dat levend is, rijpt en verandert, neemt nieuwe vormen aan en bewaart ondanks dit alles zijn identiteit.

Wanneer de kerk kleiner wordt in een geseculariseerde wereld, houden we een kerk over die steeds meer bestaat uit overtuigde gelovigen. Wie slechts weinig meeleefde met de kerk (om welke redenen ook: innerlijke vervreemding of openlijke kritiek), komt naar alle waarschijnlijkheid niet meer terug. Dat is reden tot pastorale zorg. Deze mensen moeten ook opgezocht en pastoraal bearbeid worden. Maar het kan natuurlijk ook zijn dat deze leden inmiddels via digitale kanalen met andere voorgangers hebben kennisgemaakt die hen meer aanspreken en waarin zij meer geestelijk voedsel denken te krijgen. Dan gaat het niet om kerkverlaters, maar om leden die naar andere kerken verhuizen en vervolgens daar lid worden.

De coronacrisis doet een aanslag op kerkverbanden, met name omdat fysieke bijeenkomsten niet meer mogelijk zijn. Maar zoals elke crisis, biedt zij ook kansen en mogelijkheden om elkaar op creatieve wijze te vinden. De Geest is creatief genoeg om wegen te wijzen, desnoods in de woestijn van het leven. Geen reden tot wanhoop dus. Een crisis biedt ook nieuwe kansen. Alleen vergt het wel geestelijke alertheid om die te zien én te benutten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen