"Door kritische gemeenteraad durven ambtenaren vernieuwingen niet door te voeren"

Aanleiding voor het onderzoek is het veranderende samenspel tussen overheid en inwoners. Inwoners wensen een steeds duidelijkere stem in gemeentelijk beleid, en er komen ook steeds meer initiatieven vanuit inwoners. Dat vraagt iets van de (lokale) overheid, namelijk: wendbaarheid, flexibiliteit en meedenken. Het rapport: "Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet (1 januari 2024, EG) is de tijd voorbij dat de overheid het alleenrecht had op de ruimtelijke ordening. Het betrekken van inwoners bij een project of initiatief in de leefomgeving wordt verplichte kost voor gemeenten. Hoe gemeenten de nieuwe samenwerking met inwoners vorm geven, is aan de gemeenten zelf."

Stoplichtmodel

Hoofdvraag van het onderzoek, dat in mei 2023 begon, luidt: ‘Op welke manier geeft de gemeente Goeree-Overflakkee uitvoering aan participatie en welke lessen zijn te trekken voor de toekomst, ook met het oog op de invoering van de Omgevingswet?’ Voor het onderzoek zijn een tweetal acties ondernomen, namelijk het doen van een documentanalyse en het houden van diverse interviews. Het participatiebeleid van de gemeente is onder de loep genomen en er zijn gesprekken gevoerd met de wethouder, griffier, een aantal ambtenaren en een aantal extern betrokkenen.

Gekeken is daarbij naar drie praktijkvoorbeelden van participatietrajecten. Dat zijn het inwonersinitiatief gebiedsontwikkeling Oude-Tonge, KlimaatKrachtig Goeree-Overflakkee en de reconstructie Bernhardstraat-Pieterstraat/Voorstraat-Plein in Melissant. De onderzoekers hebben daar vanuit vier zaken naar gekeken: effectieve invloed inwoners, inclusiviteit (‘iedereen doet mee’), kwaliteit debat (‘goede afweging visies en belangen’) en legitimiteit (‘steun voor de beslissingen’). Via het stoplichtmodel -groen, oranje, roodworden deze normen bij de drie projecten beoordeeld.

Geen realistische visie

Op basis daarvan wordt een vijftal conclusies getrokken. Allereerst dat beleidsdoelstellingen "abstract én eenzijdig" zijn. "Volgens diverse beleidsnota’s gaat het gemeentebestuur van Goeree-Overflakkee uit van de ‘eigen kracht van het eiland’, met oog voor de passende maat en schaal voor de instandhouding van voorzieningen en een passende sociale structuur. Participatiebeleid dient daarmee niet zozeer democratische doelen, maar vooral sociaal-maatschappelijke doelen. Deze doelen zijn niet geconcretiseerd, net als het onduidelijk is hoe deze zich tot elkaar dienen te verhouden." Dat leidt ertoe dat er te weinig is nagedacht over de rol van inwonersparticipatie in de gemeentelijke besluitvorming. "Het recent vastgestelde Programmaplan Participatie 2023-2025 biedt slechts een aantal concretiseringen van het bestaande participatiebeleid, maar geen realistische visie op de manier waarop inwoners wensen te participeren."

Tweede conclusie is dat de uitvoering verbetering behoeft. "Omdat de bestaande beleidsdoelstellingen nogal breed en abstract zijn, is het onduidelijk hoe deze moeten worden gerealiseerd." Ambtenaren weten niet zo goed hoe ze om moeten gaan met de niet-concrete beleidsstukken. De derde conclusie is dat er de participatie veelal stopt nadat de plannen gemaakt zijn. "Voor inwoners is participatie niet afgerond wanneer een plan er ligt. Het is belangrijk om te beseffen dat een project voor inwoners pas afgerond is, wanneer het project daadwerkelijk is gerealiseerd. Alle drie de onderzochte trajecten werden aan de rekenkamerfunctie gepresenteerd als projecten waarbij de participatie is afgerond, maar geen van de drie projecten bleek daadwerkelijk gerealiseerd."

Onevenredig grote stem

Als vierde wordt geconcludeerd dat het verwachtingsmanagement van inwoners een aandachtspunt is bij participatietrajecten. "Het is belangrijk om belanghebbenden tijdig mee te nemen in beleidsontwikkelingen. Goeree-Overflakkee probeert hierbij haar inwoners in een zo vroeg mogelijk stadium te betrekken. De keerzijde van vroegtijdig informeren is dat het voor inwoners lastig kan zijn om hun mening te geven als er nog weinig concrete plannen liggen of de rolverdeling nog niet helder is. De gemeente Goeree-Overflakkee wil veel vrijheid en ruimte bieden aan initiatieven en ideeën uit de samenleving. Maar ook als de gemeente ruimte geeft, zal zij moeten aangeven hoe deze ruimte is begrensd door te verduidelijken wat beleidsmatige, financiële en juridische kaders zijn. En: op welke manier de inbreng van inwoners is gevraagd. Dit maakt duidelijk wat inwoners mogen verwachten van hun inbreng in participatieprocessen."

De vijfde en laatste conclusie richt zich op de rol van de gemeenteraad. Die is bij veel raadsvoorstellen kritisch op de reeds gedane participatietrajecten. "Hierbij wordt niet getoetst aan vastgestelde participatiedoelstellingen (…) of aan (vastgestelde) politieke opvattingen over de wijze waarop participatie dient te worden vormgeven. In plaats daarvan wordt meestal gereageerd op ontevreden inwoners. Behalve dat dit een onevenredig grote stem geeft aan inwoners die de weg naar het gemeentehuis goed weten te vinden, zet het ook een rem op de verdere ontwikkeling van het participatiebeleid. In meerdere interviews is aangegeven dat kritiek uit de gemeenteraad ertoe leidt dat de organisatie voor 'de voorzichtige modus' kiest en noodzakelijke vernieuwingen van participatietrajecten uit de weg gaat."

Houvast

Op basis van de conclusies volgen een aantal aanbevelingen. Allereerst om het participatiebeleid van de gemeente te herijken en te concretiseren. "Nu wordt hierin houvast en duidelijkheid gemist." Ten tweede is het volgens de onderzoekers raadzaam om doorlopen participatietrajecten stelselmatig te evalueren. "Dit gebeurt weinig of niet volgens een vaste methode, zo blijkt uit interviews. Lessen en leerervaringen uit trajecten worden niet of beperkt met elkaar gedeeld. De vragen die verbeteringen in toekomstige trajecten kunnen opleveren, blijven zo onbeantwoord. (…) Het is dan ook te prijzen dat leren en evalueren een expliciet onderdeel uitmaakt van het programmaplan participatie."

Derde aanbeveling is te zorgen voor heldere beleidskaders en hierover te communiceren. "Het is goed om te blijven beseffen dat inwonersparticipatie vaak gebaat is bij openheid en ruimte voor de inbreng van inwoners." Tegelijkertijd hebben deelnemers aan participatietrajecten juist aan het begin van een traject behoefte aan duidelijkheid in wat hen gevraagd wordt en welke ruimte zij hebben (en welke niet!) om te participeren." Vierde aanbeveling is om de uitvoeringsfase van een plan onderdeel te maken van het participatieplan. "Het is essentieel om juist ook na realisatie terug te koppelen wat gedaan is met de inbreng van inwoners."

Actievere rol

Ten slotte is de aanbeveling om met elkaar in gesprek te gaan over de rol van de gemeenteraad in participatietrajecten. "De drie onderzochte casussen geven weer dat de raad relatief veel vrijheid biedt aan de uitvoering van participatie. Tegelijkertijd concluderen wij dat de raad vooral reactief kritisch is op uitgevoerde participatietrajecten." De aanbeveling is dan ook dat de raad een actievere rol moet nemen waar het gaat om participatie, en kaders mee te geven ten aanzien van participatie(beleid).

Het college van B en W heeft al per brief gereageerd op het rapport en noemt de conclusies en aanbevelingen "herkenbaar". Wel merken ze op dat niet alle ambtelijke reacties vanuit de inzageperiode van het rapport zijn overgenomen, en er daarom "diverse onjuistheden in het rapport zijn blijven staan". Desalniettemin nemen ze de aanbevelingen over en geven aan hiermee aan de slag te gaan. De gemeenteraad bespreekt het stuk volgende week donderdagavond 16 mei tijdens een (openbare) presentatieavond, die om 19.30 uur begint in het Rondeel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen