De Watersnoodbijbel en het Gereformeerde Oranje- Weeshuis in Huizen (II)

Een Gereformeerd Oranje-Weeshuis in Huizen

Teruggekeerd van het koninklijk paleis, hield de “Commissie voor de aanbieding” een bijeenkomst in een logement. Allen waren het erover eens dat de feiten van 1861 en 1862 waardig waren, door een monument voor de vergetelheid bewaard te blijven en dat het schoonste gedenkteken ter herinnering aan die gebeurtenissen een Oranje-Weeshuis in Huizen zou zijn. De bijzonder strenge winter van 1860-1861 had namelijk niet alleen voor de bewoners van de Bommelerwaard, maar ook voor anderen, inzonderheid voor de vissers van Huizen zeer treurige gevolgen. Bernhardi, die zich in Huizen op de hoogte stelde van de situatie, constateerde dat het meest te beklagen waren: de wezen, die onverzorgd waren achtergebleven. Zo kwam het tot de stichting van een Gereformeerd Oranje-Weeshuis in Huizen. In het eerste nummer van de Zamenspraken van 1868 kon Bernhardi mededelen dat de bouw van het Weeshuis (bij de kerk in Huizen) gereed was. Daarna duurde het nog tot 31 augustus 1869 voordat het Gereformeerd Oranje- Weeshuis plechtig werd ingewijd in de hervormde kerk van Huizen.

De Inwijding van het Weeshuis

Het eerst betrad Ds. J.J. Gobius du Sart, destijds predikant te Raamsdonk de kansel en sprak na het zingen van Psalm 89: 1 en 3 een opwekkend woord over de wonderen van Gods ontferming, betoond aan de wezen, die in het kerkgebouw aanwezig waren. Daarna sprak de heer J.L. Bernhardi een hartelijk woord naar aanleiding van de spreuk, die in hardsteen in de gevel van het Weeshuis was gebeiteld: Gods Woord, dat aard’ en hemel schiep, Is ’t, dat dit huis in ’t aanzijn riep. Vervolgens richtte de heer H. van Heumen een welgemeend woord tot de kinderen. Na hem sprak nog. Ds. P. Beekman (Bennekom), waarna Ds. Gobius du Sart namens de “Commissie voor de oprichting” de aanwezigen dankzegde voor de betoonde belangstelling en na het zingen van Psalm 145: 3 de Apostolische zegen uitsprak. Aanvankelijk verbleven er 10 wezen in het Oranje- Weeshuis. In de tijd dat het bestond, telde het op het hoogtepunt 70 wezen. Bij de sluiting in 1953 waren er nog 4 over. Van 1953 tot 2004 diende het gebouw als tehuis voor moeilijk lerende kinderen: De Oranjehof. Tegenwoordig herinnert de gevelsteen in het pand Oranje Weeshuisstraat 5 nog altijd aan het voormalige Oranje-Weeshuis. We zien twee wezen, staande naast een bijbel op een lessenaar. Het is de aan Koning Willem III aangeboden Statenbijbel, bekend geworden als de Watersnoodbijbel. Daaronder in hoofletters de reeds genoemde spreuk: GODS WOORD DAT AARD’ EN HEMEL SCHIEP IS ’T DAT DIT HUIS IN ’T AANZIJN RIEP

Kohlbrugges reactie 1

Hoe dacht Dr. H.F. Kohlbrugge over de rijk versierde Statenbijbel die de Koning werd aangeboden? Bij de keus van de voorstellingen op de Bijbelband werd immers dankbaar gebruik gemaakt van zijn voorlichting. Dat hij met het resultaat ingenomen zou zijn, lag dan ook min of meer voor de hand. Toen ik met dit onderwerp bezig was, gaf de heer H. Boele mij inzage in correspondentie die een ander licht op de zaak werpt. Daaruit blijkt namelijk dat Kohlbrugge zich juist kritisch erover uitlaat. Op 22 februari 1861 stuurt Kohlbrugge een brief aan zijn trouwe vriend E.H. Kol in Utrecht. In dit schrijven gaat hij in op de watersnoodramp. “Uw lieve vrouw, aldus Kohlbrugge, heeft volkomen gelijk dat het idee om 10.000 francs aan de paus te zenden ‘uit den vleesche’ is. De helft van degenen die van de overstromingen geleden hebben –de bewoners van het Land van Maas en Waal- zijn immers zijn onderdanen.”

Een gift uit Elberfelt

Verder schrijft Kohlbrugge, van harte te hopen dat men met het present geven van de Bijbel niet de goede indruk bederft die is verwekt door de steun van de Elberfeldse Niederländisch-Reformierte Gemeinde. Deze gemeente had namelijk een som van duizend thaler beschikbaar gesteld ten behoeve van de meest behoeftigen onder de noodlijdenden. Dit bedrag werd door de minister van Hervormde Eredienst, J. Bosscha, ontvangen in de vorm van een wissel van de heren Vlaer en Kol ten bedrage van f 1766,78. In een brief aan het Presbyterium van de Elberfeldse gemeente schrijft Bosscha, overleg met zijn ambtgenoot van Binnenlandse Zaken te hebben gepleegd over de meest geschikte wijze waarop het bedrag zou kunnen worden uitgereikt. Hij hoopte dat de aanzienlijke gift geheel overeenkomstig de bedoeling van de gemeente zou worden besteed. Daarbij voegde hij de wens dat deze hulp in tijdelijke behoeften bij velen een hogere waardering in hun eeuwige belangen teweeg mocht brengen. “Dan zal –en God geve het!- een dubbele zegen rusten op dit werk Uwer christelijke barmhartigheid.” In een brief van Kohlbrugge aan mevrouw Kol d.d. 14 maart 1861 uit hij duidelijke kritiek op de aan te bieden Statenbijbel. “Bij mij rees de vraag, is v.K(empen) een waarachtig oranjeman, of een democraat in zijn hart? (dit natuurlijk geheel onder ons). Waarom moet die Bijbel zo duur beslagen en zo zwaar gemaakt worden? Om zo veel geld bijeen te brengen moeten ten minste van 3 tot 4 honderd mille getekend hebben. Zes zulke dingen als ik voorsloeg kunnen hoogstens te zamen ƒ 1.800 kosten – een gouden rand om de rand van de band hoogstens ƒ 200 à ƒ 300 en de Bijbel ƒ 100 boek en band. De hoge kostenaanslag kan de onderneming te niet maken, immers er zijn er pas ƒ 600 of zo er ogenblikkelijk ƒ 1.000 zijn is ’t nog maar de helft. Toen ik de Bijbel van vrienden L(ütge) aan Anna zag, sprongen mij de tranen uit de ogen, niet om alles wat dat geschenk zei, maar ook om de eenvoudige hoge kunst.” In een andere brief, gericht aan “harteljk geliefde vrienden” gaat Kohlbrugge nader in op deze Bijbel, geschonken aan Anna én Eduard Böhl. Hij spreekt van “het geactiveerdste kunstgewrocht wat ik ooit in dit genre zag: het zegel van onze gemeente aan de ene zijde, Neerlands wapen aan de andere, mijn zegel in het midden als slot.” Voor een bijbel in klein folio kon iets dergelijks worden gemaakt, b.v. in Brussel de Nederlandse Maagd: de overwinning bij Nieuwpoort , de gedenkpenning van de Dordtse Synode en de maagd met wat zij zegt, Maurits’ dankgebed, de woorden van de gedenkpenning: ‘die op den Heere vertrouwen zijn als de berg Zions’. “ Intussen”, zo vervolgt Kohlbrugge, “las ik gisteren het blaadje van Bernhardi over 1672 en over de wijze hoe alle tegenstand te overwinnen in geval van niet toelating. Ik ken broeder Bernhardi te goed om alles te misduiden – maar ik mag hem toch raden in een volgend blaadje iemand in dier voege te laten praten die vraagt of men dan een volksdemonstratie beoogt, en die daarop tot antwoord krijgt dat men zulks niet beoogt, vooral niet tegen deze of gene partij – maar dat het zogenaamde gemene volk slechts ook van Zijne Zijde een blijk van hartelijke liefde wil geven en zo verder een praat in alle eenvoudigheid, dat daar men Z.M. verblijden wil die geen edelaardig en weldenkend gezagvoerder iets in de weg zal willen leggen, maar tot de gelukkige uitvoering medehelpen. Zo wat in deze zin gepraat zal de kwade indruk neutraliseren.” Aan het slot schrijft Kohlbrugge nog: “Hoevelen hebben al de jaren door dat ik van mijn Vaderland, leer- en preekstoel beroofd was, telkens door hun waan van te moeten werken, alles in de weg gelegd dat het Woord Zijn loop niet kreeg!” Tot zover Kohlbrugge, wiens lange, soms moeilijk leesbare zinnen menige lezer heel wat hoofdbrekens zullen kosten.

Noot 1 Met dank aan de heer H. Boele die me veel relevante informatie verschafte.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen