Een essay over de natuur

De Boekenweek had dit jaar als thema: de natuur. Het in die week verschenen Boekenweekessay is dan ook aan dit onderwerp gewijd. Het is van de hand van Jan Terlouw (1931), die vooral bekendheid heeft gekregen als auteur en voormalig politicus. Voordat hij als vertegenwoordiger van D66 de politiek inging, was hij een aantal jaren als natuurkundige werkzaam. De natuurkunde is “de tak van de natuurwetenschappen die zich bezighoudt met de levenloze natuur (zoals licht, mechanica, kernkrachten, elektriciteit).” Toch denkt Terlouw bij het horen van het woord natuur allereerst aan “biologie, de leer van levende wezens en levensverschijnselen.” Zijn essay gaat vooral over de natuur in de biologische betekenis, dus de levende natuur. Het is “een ode aan de natuur en een pleidooi voor duurzaamheid.”

De auteur groeide op in een boerendorp op de Veluwe: Garderen. Zijn vader, ds. Jan Cornelis Terlouw (1904-1987), diende de hervormde gemeente aldaar in de periode 1935- 1943 als predikant; hij behoorde tot de Gereformeerde Bond. Jans ouders, hoewel van huis uit stadsmensen, waren beiden dol op de natuur.

Fascinerend

“De natuur is een onuitputtelijke bron van inspiratie, door schoonheid, variatie en mysterie.” Een dorpskind staat daar middenin. De natuur is fascinerend in het kleine zowel als in het grote. Terlouw noemt treffende voorbeelden. In Centraal- Europa resteert nog het Oerbos van Bialowieza, deels in Polen, deels in Wit-Rusland gelegen. Het is het best bewaarde woud van ons continent, een woud waar de natuur nog de baas is. Er zijn meer dan duizend verschillende plantensoorten. Ook leven er wolven en lynxen, elanden en bevers, wilde zwijnen en bizons, en talloze vogelsoorten. Wie geen kans ziet dit Oerbos te bekijken, kan dichter bij huis in een park neerknielen bij een madeliefje dat haar blaadjes heeft geopend voor de zon. ’s Nachts is dat anders. Om dit te laten zien zetten we een beker over de bloem en wachten een kwartiertje. Als je de beker optilt constateer je dat de witte blaadjes van de bloem zijn gevouwen, het hartje is bedekt. Daarna zie je hoe de bloem wakker wordt en haar bloemblaadjes weer openvouwt. Niet zo indrukwekkend als het Oerbos, maar evengoed mooi om te zien.

Evolutieleer

Niet alles wat Terlouw schrijft zal door elke lezer worden onderschreven, bijvoorbeeld als hij zinspeelt op de evolutietheorie. Jeugdherinneringen ophalend zegt hij: Veel kinderen vinden het fascinerend om in een boom te klimmen en ik was één van hen….ik vond het ook heerlijk om een tijdje in de boom te blijven zitten, uit het zicht…. “Zou het te maken hebben met onze oorsprong? Verraadt het onze verwantschap met de chimpansee?”

Ook de veronderstelling dat het heelal 13,8 miljard jaar geleden door een oerknal is ontstaan, zal bij een aantal lezers de wenkbrauwen doen fronsen. Terlouw zegt zelf al dat zich onmiddellijk de vraag opdient wat er dan vóór de oerknal was. Trouwens, ook de theorieën over de oerknal wankelen alweer. Dat de aarde 4,5 miljard jaar oud is en dat leven is ontstaan uit niet-levende materie (abiogenesis) zal evenmin door ieder voetstoots worden aanvaard. Van de naar schatting veertig miljoen verschillende levensvormen op aarde is de mens er één: vijf tot zeven miljoen jaar geleden voortgekomen uit een apenvariant. ”Door overleven van de sterksten, van de slimsten, zijn van lieverlee individuen geboren met meer herseninhoud.”

Duurzaamheid

Terlouws pleidooi voor duurzaamheid zal daarentegen in brede kring instemming krijgen. Er leven thans 7 miljard mensen op onze planeet. Zo’n aantal zou onmogelijk zijn geweest als de mens geen kans had gezien in te grijpen in de natuur en dieren en planten te domesticeren: in het wild levende dieren tot huisdieren te maken en planten tot landbouwgewassen.

Nu zijn we echter op een punt aangeland, dat we meer van de aarde vragen dan hij kan leveren. Tal van tekenen wijzen erop dat wij de aarde overvragen. Zo worden alle oceanen volledig bevist of overbevist. Volledig bevist betekent dat de vangst zeer dicht bij de maximaal toegestane productie zit. Dat wil zeggen: dicht bij wat nog net verantwoord wordt gevonden voor het voortbestaan van de soort en wat dus (nog net) als duurzaam wordt beschouwd.

Er is nóg een probleem. Voor alle processen op onze planeet is energie nodig. Die ontvangt de aarde zolang hij bestaat van de zon. Deze energie heeft al heel lang geleden planten doen groeien, die zijn vergaan. Daaruit ontstonden onder andere kolen, olie en gas. In deze fossiele brandstoffen is vroegere zonne-energie opgeslagen. Sinds de industriële revolutie, toen we massaal kolen, olie en gas gingen verstoken, verbruiken we de erin opgeslagen energie in een veel kortere periode dan voor de vorming van de fossielen nodig was. Geen wonder dat dan het evenwicht wordt verstoord. Als de koolstof van de fossielen verbrandt, ontstaat koolzuur (CO2) in de atmosfeer, waardoor de temperatuur op aarde stijgt, met vele negatieve gevolgen. Stijgt de temperatuur meer dan twee graden, dan ontdooien ijskappen, wordt de zeespiegel meters hoger, verdrogen grote gebieden, terwijl andere overstromen.

Het menselijk handelen is zo massaal, zo verreikend geworden, dat de effecten ervan overal op aarde merkbaar zijn. Daarom hebben wetenschappers al voorgesteld, het geologische tijdperk waarin we leven – formeel het Holoceen genoemd – voortaan aan te duiden als het Antropoceen: een tijdperk waarin het menselijk handelen een bepalende invloed heeft op de toestand van de aarde. Dit handelen heeft tot gevolg dat we de aarde slechter achterlaten dan we hem hebben aangetroffen, dat we niet duurzaam handelen.

Het menselijk gedrag zal dus ingrijpend moeten veranderen. Als energiebron moet de dagelijkse overvloedige zonneenergie meer worden benut: duurzame energie. Technisch is dat geen probleem en economisch is het prima te doen. Het echte probleem is van politieke en maatschappelijke aard. Politici zouden zich, aldus Terlouw, grondig kunnen verdiepen in de problemen en de bevolking erover informeren. Totdat er duurzame energie in overvloed beschikbaar zal zijn, moeten we zo spaarzaam mogelijk omspringen met de schadelijke fossiele brandstoffen die we nu nog zo verkwisten. Iedere burger kan iets doen: geen energie en geen voedsel verspillen, minder vlees eten…..

Calvijn

Geheel nieuw is zo’n pleidooi voor duurzaamheid niet. Niemand minder dan de reformator Johannes Calvijn schreef in zijn in 1554 verschenen commentaar op de eerste drie hoofdstukken van Genesis bij Gen. 2: 15, dat de aarde aan de mens is gegeven opdat hij zich met de bebouwing daarvan zou bezighouden. Adam is aangesteld tot bewaking van de hof met het doel dat wij, tevreden met een vruchtbaar en matig gebruik, het overige zouden bewaren. “Die een akker bezit moet dus jaarlijks vrucht trekken en toezien dat hij de grond door zorgeloosheid niet laat uitgeput worden, maar hij moet er zich op toeleggen om hem aan de nakomelingen over te leveren, zoals hij hem heeft ontvangen, of nog beter bebouwd. Laat hij zo de vrucht eten zonder toe te laten dat iets door weelderigheid afvalt, of door verwaarlozing bederft.” Opdat er onder ons spaarzaamheid en vlijt zal worden betracht ten opzichte van de goederen die God ons te genieten gaf, moet elk bedenken dat hij over alles wat hij bezit Gods rentmeester is, zo besluit Calvijn zijn verklaring van Genesis 2: 15.

M. den Admirant, ‘s-Gravenhage

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen