Boekbesprekingen

De ‘klachtteksten’ in Jeremia 4, 6, 8 en 10 worden traditioneel gerekend tot het oudste materiaal van het boek Jeremia. Het subject van deze klacht wordt niet nader benoemd: gaat het om de profeet, of om de stad Jeruzalem? Hierachter vandaan komen allerlei andere vragen boven: wie/wat was de ‘profeet’ Jeremia: klager of voorbidder? Hoe is deze anonieme klager tot profeet geworden, en het tekstcorpus dat groeide rondom deze klacht tot een profetenboek? Sarah Köhler wijdt aan deze vragen haar proefschrift, dat onder supervisie van Hannes Bezzel in 2015 aan de Friedrich-Schiller- Universität te Jena werd goedgekeurd. Het is een echt Duitse dissertatie geworden: sterk historisch-kritisch, zeer gedetailleerd, met identificatie van verschillende ontstaanslagen van het boek. Boeiend is met name de vergelijking met de oudoosterse klachtliteratuur, die mede licht werpt op het fenomeen van de klacht in het Oude Testament.

Volgens Köhler was het subject achter de klachtteksten die we in het eerste deel van het boek Jeremia lezen, een soort klachtpriester, zoals die ook bekend is uit Mesopotamische literatuur uit het eerste millennium voor Christus, de kalû. Een priester die met zijn klagen en voorbede intermedieerde tussen volk en godheid. In een latere fase krijgen deze teksten een ‘2.sg.fem. Schicht’, waarmee een vrouwelijke persoon in de tweede persoon wordt aangesproken. In de oudoosterse literatuur was dit de stadsgodin die klaagde over het verlies van stad/land vanwege de toorn van de goden. In Jeremia is dit de stad Jeruzalem zelf. De klachtteksten van het boek Jeremia, oorspronkelijk dus behorend tot het repertoire van een klachtpriester, krijgen na de val van Jeruzalem een nadere theologische duiding van schuld en straf. Tot de taak van een klachtpriester behoorde ook de voorbede; deze wordt aan ‘Jeremia’ echter ontzegd omdat vanuit het perspectief van ná de val van Jeruzalem geen voorbede meer mogelijk is. Hierdoor, en ook vanwege de toevoeging van teksten over tekenhandelingen, krijgt Jeremia steeds meer de trekken van een onheilsprofeet die het oordeel aankondigt – zo groeit het boek laag voor laag. Door toevoeging van de confessiones krijgt Jeremia weer iets van de trekken van de klachtpriester terug. Al met al kan geconcludeerd worden: ‘Der historische Jeremia war mit Sicherheit mehr fürbittender Klagepriester als ein in dieser Funktion untersagter Unheilsprophet’ (262).

De auteur heeft ons gediend met een mooi overzicht van het literaire fenomeen van de klacht in het oude Nabije Oosten. Stellig kunnen we in oudtestamentische taal en teksten veel overeenkomsten hiermee aantreffen.

De redactiekritische en godsdiensthistorische reconstructie van het boek Jeremia en de persoon van Jeremia zal hen aanspreken, die de literair-kritische vooronderstellingen plausibel achten. De identificatie van de ‘klaagpriester’ acht ikzelf niet overtuigend, alleen al gelet op de brede attestatie van klaagteksten in het Psalter. De mogelijkheid dat het subject van de klacht in de onderzochte jeremiaanse teksten niet de profeet of het volk of de stad Jeruzalem is, maar JHWH zelf, wordt door de auteur in het geheel niet aangeroerd.

Merkwaardig, omdat juist hierover in recente tijd een groeiend aantal auteurs zich positief heeft uitgesproken. Te noemen zijn bijvoorbeeld Bosworth, Fretheim, Stulman, Craigie, Biddle, Brueggemann, O’Connor, Roberts en anderen. Hun publicaties zal men tevergeefs in de bibliografie van deze studie zoeken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen