Opdat zij niet zouden vergeten...

. Het lijkt vreemd, dat men in 1640 al pen schoolboekje over de oorlog wilde hebben, terwijl die oorlog nog niet eens was afgelopen. Pas in 1648 zou de vrede worden getekend.

Maar hierbij moeten wij niet vergeten, dat men in Holland en Zeeland destijds heel weinig van de oorlog nerkte. Alleen in de zuidelijke gewesjen werd af en toe nog wat gevochten In vooral ook op zee (1639: slag bij Duins) Holland beleefde evenwel een tijdperk van ongekende bloei, de gouden eeuw. Niemand dacht meer aan oorlog.

• Het was een heel andere oorlogstijd dan in deze eeuw; wanneer men nu in bepaalde delen van een in oorlog zijnd land weinig van de strijd merkt, dan ondervindt men toch wel aan overvliegende bommenwerpers, aan verduiste- .ring, aan distributie van levensmiddelen e.d. de nadelen van de oorlog. Maar Troeger was de strijd alleen waarneembaar voor hen, die in een belegerde stad woonden, of in de buurt van een aerrein waar veldslag werd geleverd. V Ook de ouders van kinderen, die in

V Ook de ouders van kinderen, die in B640 naar school gingen, wisten weinig &an de worsteling met Spanje. Hoog- Itens kon een oude grootvader nog iets perhalen van Alva, van de geuzentijd, an de inneming van Den Briel en de Tslag bij Nieuwpoort. Daarom was het schoolboekje over de oorlog met Spanje allerminst iels overbodigs. Trouwens, het gaat op dit moment al

Trouwens, het gaat op dit moment al precies zo. De jeugd weet van de periide 1940—1945, die door de ouderen zo Intensief beleefd is, niets af uit eigen waarneming. Zij die de tweede wereldoorlog bewust hebben meegemaakt, pijn ouder dan twintig jaar.

Samenspraak

Nu, het gewenste boekje is er gekonen. Het heette Spieghel der Jeught fen het bevatte in samenspraken tussen ^en vader en zijn zoon, een beknopt overzicht van de gebeurtenissen ten tijde van de strijd met Spanje. Een enkel citaat. De vader vertelt

Een enkel citaat. De vader vertelt uitvoerig hoe wreed de Spanjaarden wel waren. Zij ontzagen geen mensenlevens. Zoon: Als ick dit hoore vertellen Va

Zoon: Als ick dit hoore vertellen Vader, zoo schynt het, of hangen en branden by de Spaensche en haren aenhang net lust ende yver zonder medelyden foe gegaen zy.

Vader: 't Is zoo; medelyden wasser jsoo weynigh als over een hoen, daer nen lust heeft van te eten. Vele treffe- [lycke burgers en cooplieden, die vyftigh, 't sestigh, tachentigh, ja hondert Iduysent guldens ryck waren, heeft men |de handen op den rugge gebonden en aen een peert vast gemaeckt, en alsoo na 't galgevelt gesleept ende ghehangen, somtydts niet soo seer om dat sy feennisse hadden vande gereformeerde teligie: maer op dat men alsoo met behendigheyt soude geraken aen hare feoederen.

Wie de Spieghel der Jeugt geschreven heeft, is nooit bekend geworden, "laar een succes was het boekje ongeftwijfeld. Het is tot diep in de 18e eeuw pp de scholen gebruikt. Ook hier op de eilanden. En het heeft ongetwijfeld zijn nut gedaan, want tot aan de Franse tijd vist iedereen van de oorlog met Spanje Ite verhalen als had hij die strijd zelf |meegemaakt.

Kerkgeschiedenis

Uiteraard werd het boekje in Hol- [land op de scholen ingevoerd. Maar ook de synode van Utrecht gelastte, dat 'nen de Spieghel der Jeugt zou gaan gebruiken.

Waarom waren de kerkelijke instan- [ties er zo op gesteld, dat juist dit geschiedenisboekje gekend zou worden? [Jacobus Koelman, de Voetiaanse predi- Kant die zoveel invloed heeft gehad op het conventikelwezen, beval het zeer Jsterk aan.

In een geschrift van paedagogische |aard adviseerde Koelman de ouders i,Spreeckt haar van de historiën van Ions landt, het Spaanse jok en antichris- Itische inquisitie, hoe Hij (de Heere) on- Ize oorlogen tegen de Koning van Span- Ke gezegent heeft; hoe Godt dit landt Dewaart en dese Nederlandtsche Gereïormeerde kerk ondersteunt heeft ter Itijdt als de Arminianerij in 't landt Iquam; en bijzonder hoe Godt ons in het Igrootste gevaar gebracht en veele ver- Idrukkingen toegezonden heeft in het |jaar 1672 en volgende jaren".

Hier ziet men, dat de „vaderen" de loorlog met Spanje onlosmakelijk ver- Ibonden achtten met de kerkgeschiedejnis uit die tijd. Immers, na de inneming Ivan Den Briel begon de toenmalige IGereformeerde kerk haar onafgebroken fbestaan tot nu toe.

Catechisatie

Lang niet alle kinderen bezochten de InNederduytsche of Latynsche Schooien" ÏM ^^^^°^'^ immers geen leerplicht. IMaar ook kinderen, die het gewoon la- Iger onderwijs niet volgden, kwamen [Wel met „Spanje" in contact. De catechisatie, door de predikant of soms Idoor de schoolmeester afzonderlijk ge- Ipven, vergde immers dat zij de cajtechismus moesten kennen. En in de K^jechismus, al stamt hij dan uit Heilaelberg, is de sfeer van de worstelstrijd I tegen Spanje allerminst vreemd.

Dr. G. D. J. Schotel, de beschrijver van de catechismus, zegt er van: „Dit boek was de grondslag der vrijheid van een aanzienlijk kerkgenootschap; een gids en vraagbaak onder de hevigste vervolgingen; een bron van troost en bemoediging in kerkers, op schavotten en brandstapels; het geliefde leer- en leesboek in geheime en openlijke godsdienstige bijeenkomsten".

De catechismus, die nu welhaast vier eeuwen in Nederland gebruikt wordt, verraadt duidelijk zijn herkomst. Niet alleen in de prachtige geloofsbelijdenis waarmee zondag 1 begint, maar evengoed in uitdrukkingen als „de paapse mis", die velen tegenwoordig als een scheldwoord beschouwen, maar die in de dagen, dat de catechismus ontstond, heel gebruikelijk waren.

Zo werd er op school en in de kerk aan gearbeid, dat de jeugd niet zou vergeten, wat er gebeurd was. In de Bijbel en in de geschiedenis openbaarde God zich aan ons volk. Of, zoals Groen van Prinsterer het uitdrukte: in het „er staat geschreven" en in het „er is geschied."

H. de J.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen