Waarom we niet uit elkaar kunnen gaan

Bistro Madeleine bevindt zich aan het Wed op nummer 3a. Dat is een klein straatje tussen Domplein en Oudegracht. Het is historische grond. Hier was het Romeinse Castellum waardoor Utrecht als plaats begon. Het is ook al heel lang het werkveld van de Heilige Geest. Hier bouwde Willibrord 1300 jaar geleden een kerk. Hier begon de verkondiging van het evangelie in onze lage landen. Van Ruler zegt het zo mooi:

‘Als men aan de Geest denkt en aan wat hij doet, dan moet men aan de man op het peerd denken, aan het standbeeld van Willibrord dat op het Janskerkhof van Utrecht -- de oorsprong en het hart van de Nederlandse natie -- staat. Hij bracht het evangelie uit Engeland naar Nederland. Hij houdt een kerk in zijn hand. Maar hij zit op een paard. Hij wil het hele land doorrijden om overal te evangeliseren, kerken te planten en te kerstenen.’ ¹

En daar aan het Wed, ging de kerk in 1892 verder. Aan het Wed bevond zich op nummer 3a namelijk vroeger het militair tehuis. Een plek waar protestantse soldaten elkaar konden ontmoeten. In dat militair tehuis hield een aantal christelijk-gereformeerden uit Utrecht al een aantal weken zondagse erediensten. De afgescheiden kerk was namelijk aan het fuseren met de Dolerenden, de groep rond Abraham Kuyper die in 1886 uit de Hervormde kerk stapte. Men wilde niet met die vereniging meegaan en via het ‘Stichtse Wekkertje’ werden hun ideeën verspreid. In dat Wekkertje stond ook een op roep om op 20 juli 1892 te vergaderen in het militair tehuis aan het Wed.

We bekeken die vrijdagavond op onze telefoon wat oude foto’s van het militair tehuis en probeerden even terug in de tijd te gaan. Met het oog op de Dom, met een grote afgescheiden en een nog grotere dolerende kerk in de stad, zaten ze daar bij elkaar. ‘Met een getal van opgekoomenen dat de verwachtingen verre overtrof’ ² maar bij elkaar toch ook weer niet zo heel veel mannen. Drie kerken wilden in hun geheel niet mee, anderen (zoals in Utrecht) kwamen namens een minderheid in hun gemeente. Ze hadden, zo blijkt uit de stukken (het verslag bevindt zich in het archief van de kerk van Utrecht-Centrum), hun huiswerk gedaan en spraken met elkaar over de leer van de kerk. Aan het einde van de avond viel de beslissing. Samen besloten ze christelijk-gereformeerd te blijven en niet mee te gaan met de vereniging van de afgescheidenen en de Dolerenden.

Dat klinkt eigenwijs en misschien ook wel wrang. Is het niet de taak van de kerk om één te zijn? En is een vereniging van twee kerken dan niet een feest waar je aan mee moet doen? Maar men bleef juist christelijk-gereformeerd omdát de kerk alleen maar één kan zijn.

Het eerste geschrift dat de synode na 1892 uitgaf vertelt hoe dat zit:

‘Wij zijn en blijven de Christ. Geref. Kerk, omdat in de vereeniging het beginsel der scheiding is prijsgegeven, door gelijk recht van bestaan te verzekeren aan de Doleantie.’ (Historische mededellingen over de scheiding en doleantie)

Wat is dan het verschil tussen het beginsel van de afscheiding en dat van de Doleantie? Dat legt men daarna uit:

‘Want immers was deze afgescheiden, omdat hij de Herv. Kerk valsch verklaard had en daarom volstrekt niet in doleantie kon gaan gene daarentegen was doleerend, omdat hij de Ned. Herv. Kerk slechts in haar besturen bedorven achtte, doch haar bleef erkennen als ‘de Kerk der vaderen’, daarom bleef arbeiden om haar tot reformatie te brengen en geene afscheiding wilde.’

Als ik het goed lees, wordt hier gezegd dat er maar één kerk kan zijn. En dus kun je alleen (Christelijke Gereformeerde) kerk zijn als er geen andere kerk is. De Hervormde kerk had door Hendrik de Cock af te zetten laten zien dat daar geen ruimte was om het evangelie te verkondigen en daarmee zichzelf als kerk afgeschreven.

Kuyper bleef erbij dat de Hervormde kerk niet vals was maar ziek. Als dát zo is, kun je haar ook niet verlaten, zo was de stellige overtuiging daar tussen Dom en Oudegracht. De kerk is één en kan niet verdeeld zijn over meerdere kerken. Het heeft alles te maken met de gereformeerde belijdenis van de kerk. De catechismus legt uit dat wij geloven dat Chrístus zich een gemeente ten eeuwigen leven verkiest (HC 21). De kerk is dus geen samengaan van gelijkgezinden die dat vastleggen in een reglement dat we kerkorde noemen. Je kúnt niet kiezen tussen Hervormd of Dolerend. ‘de Kerk ontstaat (…) uit wedergeboorte, want zoo is zij een schepping des H. Geestes.’ ‘[Het is dus geen] overeenkomst van wedergeboren menschen, die op grond van Gods Woord als een soort statuut een kerk stichten.’ 3 Als dat zo is, zijn we verplicht ons bij de ware kerk aan te sluiten (NGB art. 28).

Die overtuiging leverde wel een probleem op voor de rest van de kerkgeschiedenis: hoe ga je dan om met Gereformeerden (synodaal of vrijgemaakt) die je geen valse kerk kunt noemen maar met wie je toch niet één kunt zijn?

En die overtuiging heeft consequenties. Allereerst maakt zij kerk-zijn een stuk ontspannener dan het nu is. Zolang Christus het fundament van de kerk is, is er geen reden uit elkaar te gaan. Jammer, heel jammer, dat we niet allemaal hetzelfde denken en doen maar daar gaat het nou eenmaal niet om in de kerk. Wij wórden vastgehouden, dat is onze gezamenlijke belijdenis. Maar dat betekent aan de andere kant dat wie preekt in een (Hersteld) Hervormde gemeente afstapt van het principe van de Afscheiding. Als die kerken niet meer vals zijn, moeten we er zo spoedig mogelijk mee verenigen.

Eindnoten

1 A.A. van Ruler, ‘Ultragereformeerd en vrijzinnig’, in Wapenveld 21 2/3 p. 25.

2 P.J.M. de Bruin, Het voortbestaan van de Christelijke Gereformeerde kerk, p.49.

3 Collegedictaat prof. Van der Schuit p. 284-285.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen