In één zin zeggen wie je bent

INLEIDING

Het klinkt misschien wat eigenaardig, maar feitelijk zijn verkiezingen niets anders dan marktwerking in de politiek. Welke partijen en personen het volk mogen gaan vertegenwoordigen, is een kwestie van vraag en aanbod op de kiezersmarkt. En op een markt kijken kopers welke verkoper de beste aanbiedingen heeft. In de politiek: welke partij geeft wat ik zoek en welke persoon presenteert zich het best.

Beeld en beeldvorming doen er dan ook toe. Verreweg de meeste kiezers gaan af op het beeld dat zij krijgen voorgeschoteld door de media. Of dat nu traditionele nieuwsbrengers en –duiders zijn die het aanbod schiften, of sociale media, met behulp waarvan partijen hún beeld ongefilterd ‘in de markt kunnen zetten’.

Ook de SGP is afhankelijk van beeldvorming en doet eraan mee. In deze bijdrage iets over de beeldvorming van de SGP, toegespitst op de motto’s die de partij heeft gebruikt tijdens de landelijke verkiezingscampagnes. Daarbij beperk ik me tot de periode vanaf pakweg het derde kwart van de vorige eeuw.

Ten eerste omdat er in de periode daarvóór nauwelijks sprake was van een centraal geleide verkiezingscampagne. Het optuigen van zo’n campagne was lange tijd een kwestie waar de kiesverenigingen zélf inhoud aan konden geven, zonder noemenswaardige sturing vanuit Den Haag. Dat veranderde eind jaren ’70, begin jaren ’80, toen er voor het eerst een landelijk en uitgewerkt verkiezingsprogramma verscheen.

Ten tweede omdat ik persoonlijk vanaf 1984 met mijn neus bovenop de campagne en het schrijven van het verkiezingsprogramma zat. Zodoende kan ik uit de eerste hand verhalen hoe het sedertdien gegaan is, daarbij in aanmerking nemend dat het menselijk geheugen in het algemeen, dat van mij in het bijzonder, niet feilloos is.

MOTTO’S KIEZEN

Eén van de ‘rituelen’ die bij iedere verkie-zingscampagne van iedere politieke partij horen, is het vinden van een motto 2 , een pakkende tekst om mee de boer op te gaan. Die leus moet aan ettelijke voorwaarden voldoen. Allereerst natuurlijk aangeven waar de SGP voor staat. En dat kort, helder en duidelijk, en zódanig dat kiezers zien waar de SGP zich positief onderscheidt van de ‘concurrentie’. Oók belangrijk is dat de boodschap aansluit bij de ‘tijdgeest’ van dát moment en bij wat er leeft onder ‘de mensen in het land’. Daarnaast moet een campagneleus passen bij de partij die ‘m gebruikt en de persoon van de lijsttrekker, geloofwaardig zijn dus. Het zou bovendien meegenomen zijn als het motto zich in het programma goed uit laat werken op allerlei beleidsterreinen.

Het loffelijke streven is altijd dat het motto al bij het begin van de campagne bekend is. Dat is handig, want dan kan de tekst gebruikt worden als een rode draad in de campagne en in het campagnemateriaal. Maar de ontnuchterende werkelijkheid is dat het motto niet zelden pas definitief wordt vastgesteld als de campagne al ‘onderweg’ is.

PROCEDURE

Het hoofdbestuur van de SGP is eindverantwoordelijk voor (de totstandkoming) van het verkiezingsprogramma en de campagne bij de Tweede Kamerverkiezingen, net zoals dat in andere partijen het geval is. Die verantwoordelijkheid wordt uitbesteed aan een campagnecommissie en programmacommissie. In elk van die twee zitten een of meer vertegenwoordigers van het hoofdbestuur, waaronder de partijvoorzitter, en natuurlijk de (beoogde) lijsttrekker. Het zwaartepunt in de bemanning van programmacommissie ligt bij de fractie van de Tweede Kamer - logisch, omdat beleid en politiek het dagelijkse werk zijn van de Kamerleden en hun medewerkers.

Over het motto wordt in beide commissies gesproken. Maar ook in de Kamerfractie, als belangrijkste ‘belanghebbende’ en nauw betrokken op de politieke en maatschappelijke actualiteit, wordt daarover van tijd tot tijd formeel en informeel gebrainstormd. De besluitvorming verloopt via de trechtermethode. Iedere min of meer zinvolle suggestie wordt genoteerd en bedelibereerd. Gedurende dat, vaak maandenlange proces worden er rijp en groen suggesties opgeworpen en weer verfrommeld, net zo lang totdat er één goede opduikt, of, wat vaker het geval is, ééntje boven blijft drijven omdat er geen betere is. Uiteindelijk geeft het partijbestuur er ‘een klap op’. Omdat het motto ook de titel is van het verkiezingsprogramma, gaven achtereenvolgende voorzitters in de inleiding op het programma enkele keren een toelichting op het motto.

SIGNALEN VOOR GOEDE POLITIEK

Zoals gezegd: een echt landelijke campagne voor de Kamerverkiezingen had de SGP niet tot pakweg de jaren ’70 van de vorige eeuw. Er was niet eens een verkiezingsprogramma, hoogstens een soort strooibiljet waarin enkele belangrijke ‘punten van belang’ werden opgesomd en (soms) summier toegelicht. Bij de meeste andere partijen ging het net zo. Wie die SGP-punten toen selecteerde en formuleerde, is niet bekend, maar waarschijnlijk was dat de fractievoorzitter in de Tweede Kamer, die tevens partijvoorzitter was. Dat was toen ds. H.G. Abma (1917- 1992). De auteur van het in 1975 verschenen ‘Punten van belang voor Beleid’, een soort pré-programma, was een van de eerste fractiemedewerkers die rond die tijd net waren aangetreden: Danker Roozemond. Aanwijzing daarvoor is wat je bij de verkiezingen in 1977 met enig recht van spreken het eerste SGP-motto zou kunnen noemen Signalen voor Goede Politiek. De letters SGP zijn er mooi in verwerkt, een woord- en letterspeling waar ds. Abma patent op had.

In 1981 waren er opnieuw verkiezingen. De SGP koos als motto de Bijbeltekst Gerechtigheid verhoogt een volk ³ , een ideale tekst om uit te werken naar alle beleidsterreinen. Dat dit een tekst was van koning Salomo, dus iemand die zelf ‘in de politiek zat’, zal wellicht hebben meegeholpen om die aanvaardbaar te maken. Gerechtigheid verhoogt een volk werd eveneens gebruikt bij de campagne in 1982 na de snelle val van het kabinet Van Agt-Den Uyl. Volgen verkiezingen elkaar snel op, dan is bij de SGP de regel dat het nog redelijk verse verkiezingsprogramma wordt geactualiseerd en het motto wordt hergebruikt. Praktisch, goedkoop, en het scheelt een heleboel tijd.

Toen ik zelf actief betrokken werd bij de campagne (vanaf 1986), was uitgangspunt dat prudent moest worden omgegaan met Bijbelteksten als reclamemateriaal op affiches of verkiezingsborden.

In 1986 was de bevalling van de verkiezingsslogan een zware. Uiteindelijk koos de SGP ervoor om de verkiezingen in te gaan met het motto In Trouw Recht Doen. Dit motto was weliswaar ontleend aan de Bijbel, maar géén Bijbeltekst. Zie Spreuken 29 vers 14: ‘Een koning die de armen in trouw recht doet, diens troon zal in eeuwigheid bevestigd worden.’ Opnieuw Salomo, die op deze plaats de koning, lees: de overheid, de spiegel voor-houdt. Ook ditmaal een meer algemeen geformuleerd motto. De begrippen trouw en rechtdoen lopen als een rode draad door het SGP-verkiezingsprogramma uit 1986. Een link naar armoede, zoals die te lezen is in de onderliggende Bijbeltekst, was er niet. Nederland kwam in de jaren-Lubbers juist uit een economisch dal.

In 1989 werd voor het eerst heel bewust gekeken naar het tijdsgewricht waarin de verkiezingen werden gehouden. In dat jaar viel de campagne samen met historische gebeurtenissen, met name in Europa. Het was het jaar van de val van de Berlijnse muur en het openschuiven van het ijzeren gordijn. Er kwam een (vreedzaam) einde van de Koude Oorlog tussen het communistische Oostblok en het vrije westen. Naast opluchting en blijdschap, gaf dat ook veel onzekerheid. Het motto werd: Bij Leven en Welzijn. Een duidelijke hint naar de toekomst, die op dat moment ongewis was. Het mooie was bovendien dat deze bekende en ‘onder ons’ vaak gebezigde uitdrukking, impliciet verwijst naar het Bijbelwoord van de apostel Jacobus: zo de Heere wil en wij leven. ⁴ Deo volente. We kunnen nog zoveel plannen maken en voornemens hebben als we willen, ons leven, als mens, maar ook de toekomst van een land en van de volkerenwereld, is in Gods hand. Kamerlid Van Dis miste bij dit motto overigens de diepgang, reden waarom op zijn verzoek er een submotto is toegevoegd: Beleid naar Woord en Wet.

Onder het derde kabinet-Lubbers, een coalitie van CDA en PvdA, kwam de Algemene wet gelijke behandeling tot stand. Die wet raakte veel christenen diep in het hart omdat gevreesd werd dat die wel eens het begin zou kunnen zijn van een ontwikkeling die - op termijn - de bijl aan de wortel zou leggen van organisaties en instellingen op klassiek-christelijke grondslag. Het debat over deze wet, waarbij de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Dales plompweg verklaarde dat een bepaalde bijbeluitleg ‘buiten de rechtsorde’ was, bevestigde deze vrees.

De keuze van het motto voor de verkiezingen 1994 moet tegen deze ‘bedreigende’ achtergrond worden gezien. Vast en Zeker. Ook weer een in de Nederlandse taal gevestigde uitdrukking, waarmee het gevoel werd opgeroepen dat bij alle bedreigingen en gevaren, er een partij is die pal staat voor beproefde waarden en normen. Met een stem op de SGP, weet je wat je hebt en waar je aan toe bent. De verkiezingen van 1998 vonden plaats na het eerste paarse kabinet. En hoewel minister- president Kok had verklaard ‘minister- president van alle Nederlanders’ te willen zijn, werd al snel helder dat PvdA, VVD, en met name de drijvers van D66, van deze – voor die tijd - unieke coalitie zonder een oppermachtig CDA gebruik wilden maken om christelijke noties in wetgeving en bestuur uit te wissen.

De SGP ging de verkiezingen in met de leus die zo’n beetje aan alle ‘eisen’ voldeed: Woord houden. Woord ook nog eens met een hoofdletter. Het imago van een partij van stavast viel helemaal samen met deze slogan. Nadat dit motto was geopperd, wist iedereen: dit is ‘m. De instemming was unaniem. Ik herinner me dat nog dat, met de millenniumwissel in het vooruitzicht, nog is gesuggereerd het motto aan te doen sluiten op een regel uit de berijmde Psalmen: Eeuw in, Eeuw uit. ⁵ Maar die hield geen stand tegenover Woord houden.

DE ‘FORTUYN-VERKIEZINGEN’

Toen kwam 2002. Het einde van paars, en de glorieuze opkomst uit het niets van Pim Fortuyn. De meest tumultueuze verkiezingscampagne die ik heb meegemaakt, en velen met mij, plotsklaps eindigend op 6 mei met de koelbloedige moord op de hoofdrolspeler.

Al in een vroeg stadium was de keus voor het motto gemaakt. Tot Uw dienst. En wéér werd handig gebruik gemaakt van een veel gebezigde, bekende uitdrukking. De boodschap en het programma van de SGP heeft zowel een horizontale als een verticale lijn: dienstbaar aan de samenleving, maar vanuit de dienst aan God. U met een hoofdletter en u met een kleine letter. En evenals Woord houden makkelijk toe te passen op allerlei kwesties en vraagstukken.

Naarmate de campagne vorderde en duidelijk werd dat het een heftige tweestrijd zou worden tussen het paarse kabinet en Pim Fortuyn, heeft Van der Vlies, meebewegend op het politieke schaakbord, verschillende keren geprobeerd uit te leggen dat er meer keuzes zijn dan tussen die twee alternatieven. Daarvoor gebruikte hij de leus Pim noch paars. Saillant detail was dat toen Fortuyn tot lijsttrekker werd gekozen, hij zijn slot- en bedankrede eindigde met het SGP-motto, zij het in het Engels: At your service. Het leverde hem – postuum - de grootste overwinning in de politieke geschiedenis op.

Net als eerder in 1981/1982, werd bij de verkiezingen van 2003, na de snelle val van het eerste kabinet-Balkenende, Tot Uw dienst hergebruikt.

Zo snel Tot Uw dienst als motto werd gekozen, zo lang duurde het voor in 2006 de uiteindelijke keus viel op Naar Eer en Geweten.

Voor zover ik me herinner en na kan gaan, lag aan de keus van dat motto niet een specifiek thema ten grondslag of een gevoel dat op dat moment in de lucht hing, maar was het meer een ‘bij gebrek aan beter’-geval.

In het ‘Ten geleide’ van het verkiezingsprogramma noteerde voorzitter Wim Kolijn: ‘Voorop staat de eer van God, daar ligt de spits van het SGP-optreden in de politiek. (…) Daarnaast zoeken wij de eer en het goede voor iedereen. ‘Vrees God en houd Zijn geboden, want dit betaamt alle mensen’. ⁶ (…) Met de notie van het ‘geweten’ wil de SGP laten merken dat in dit verkiezingsprogramma moeilijke keuzes en complexe problemen niet uit de weg worden gegaan. (…) Wij doen een doordachte poging om eerlijke oplossingen voor te stellen, zonder dat we pretenderen voor alles en iedereen een perfect en pasklaar antwoord te hebben.’

In 2010 viel het vierde kabinet Balkenende na een meningsverschil tussen CDA en PvdA over de uitzending van de Nederlandse militaire missie naar Afghanistan. Het motto werd Daad bij het Woord, in 2012 herhaald na de snelle val van het eerste kabinet-Rutte. Tijdens dit ‘gedoogkabinet’ met de PVV viel belandde de SGP ‘op de achterbank’ toen de meerderheid in de Kamers wegviel door het vertrek van PVV-Kamerleden. De SGP wist op die manier nogal wat winstpunten te noteren. Ook al kostte het nog wel enige discussie, alvorens instemming over dit motto werd bereikt, Daad bij het Woord is een algemeen geformuleerde tekst die goed past bij het beeld van de SGP als een partij met principes waarbij woorden en daden hand in hand gaan. Ook was het een knipoog naar een bekend gezegde, en met de hoofdletter W kon ook nog eens de verticale dimensie erin worden verwerkt. Dat deze leus net als het eerdergenoemde motto Bij Leven en Welzijn refereert aan een tekst uit de brief van Jakobus ‘En zijt daders des Woords en niet alleen hoorders’, 7 maakte de keus des te makkelijker.

VOOR HET LEVEN

De verkiezingen van 2017 stonden bij de SGP in het teken van het speerpunt ‘leven’: Stem voor het Leven. Dat kan niet los worden gezien van een van de actuele thema’s op dat moment, de discussie over de D66-initiatiefwet ‘Voltooid Leven’. Een duidelijk appel aan de kiezers om steun te geven aan de SGP in haar verzet tegen met name D66-voorstellen. ‘Leven’ overigens niet alleen in enge zin (abortus, euthanasie, gezondheidszorg), maar ook veilig leven (Defensie, politie en justitie) en samen leven (bijvoorbeeld onderwijs, landbouw en visserij en energie).

Na een moeizaam geformeerd kabinet (VVD, CDA, D66 en CU) en een zo mogelijk nog stroever verlopende kabinetsperiode, ging Nederland in 2021 weer naar de stembus. De verkiezingen werden bovendien gehouden tijdens de coronapandemie die de wereld en Nederland in hun greep hielden. Het virus kegelde ruw het beeld dat alles maakbaar is omver. Mede als gevolg daarvan daalde het vertrouwen van veel burgers scherp.

Na een paar brainstormsessies rolde het motto In Vertrouwen uit de bus. Dat motto haakte nadrukkelijk in op de grote onzekerheid en angst door de corona(maatregelen), en als gevolg dáár weer van heftige polarisatie en tanend vertrouwen bij de kiezers.

Bovendien was er een link naar de grote waardering voor en vertrouwen in voorman Van der Staaij. Partijvoorzitter Van Meeuwen verwoordde het intro zo: ‘Met dit motto wil de SGP laten zien dat het mogelijk is om te werken aan vertrouwen in de samenleving. Om politieke standpunten naar voren te brengen die mee kunnen werken aan dat vertrouwen. (…) Vanuit dat geloofsvertrouwen en in afhankelijkheid van Zijn zegen willen we politiek bedrijven. Ten dienste van de medemens in onze Nederlandse samenleving.’

CONCLUSIE

Een paar dingen vallen op. Allereerst dat er, nadat de SGP koos voor een landelijke campagne, gaandeweg intensief is nagedacht over een goed motto. Dat werd niet gedelegeerd of uitbesteed aan een extern reclamebureau, campagnestrategen en communicatiedeskundigen, maar intern: de door het partijbestuur ingestelde programma commissie, later aangevuld met een campagne commissie.

Aanvankelijk was het belangrijkste criterium bij de keuze van een motto de vraag of die de SGP goed typeerde. Daarnaast woog de vraag mee of het motto makkelijk was uit te werken in het programma en ander campagnemateriaal. Later werd bij de afweging eveneens betrokken of het motto goed aansluit bij wat er leeft in de maatschappij en welke thema’s er bij de kiezers leven.

Tenslotte. Voor partijen die het moeten hebben van zwevende kiezers is een sterk motto en een gelikte presentatie onontbeerlijk om kiezers te ‘vangen’. De SGP onderscheidt zich van verreweg de meeste partijen omdat zij een beginselpartij is met een trouwe achterban. Dat ontslaat de partij er niet van om een goede verkiezingscampagne te voeren. Sterker nog, nu het aantal zwevende kiezers per verkiezing stijgt, biedt dat de SGP een mogelijkheid om een deel van die zwevers eenmalig of voor langere tijd aan zich te binden. En dat is winst.

BRONNEN

1 Uit: De Strijd om de Macht, ondertitel: Politieke campagnes, idealen en intriges. Van ex-campagnestrateeg, ex-Kamerlid en ex-PvdA’er Jacques Monasch. Hij maakte van binnenuit de verkiezingscampagne mee van de PvdA in 2002, de zogenaamde ‘Fortuyn-verkiezingen’.

2 In de communicatiewereld wordt onderscheid gemaakt tussen de begrippen motto, slogan, campagneleus en vergelijkbare termen. In dit artikel gebruik ik ze als synoniem.

3 Spreuken 14 vers 34.

4 Zie Jacobus 4 vers 15.

5 Vgl. Psalm 93 vers 4, of andersom: Psalm 72 vers 9, volgens de Staatsberijming uit 1773. De suggestie was afkomstig van Servaas Stoop, destijds beleidsmedewerker van de SGP-fractie in de Tweede Kamer.

6 Prediker 12 vers 13b, de eerste helft van de slotsom van Prediker.

7 Jakobus 1 vers 22.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen