Meer Zelfbewuste Kerk Biedt Hoop In Wereld Vol Angst En Onvrijheid

De corona beheerst sinds vorig jaar maart het leven in ons land. Niet alleen ons land maar heel de wereld is getroffen door dit virus. De gevolgen en het leed van deze pandemie zijn groot. Wie zal het ontkennen? Maar enig historisch relativeringsvermogen is hier misschien toch op zijn plaats.

Ten gevolge van een pestepidemie die Europa in de veertiende eeuw teisterde en haar hoogtepunt in 1347-1348 bereikte stierven er door deze zwarte dood naar schatting twintig miljoen mensen. Dit was een derde van de toenmalige bevolking van Europa. In de negentiende eeuw woedden in ons land maar liefst drie cholera-epidemieën. Bij de eerste in 1832 stierven ruim tienduizend mensen, de tweede in 1848-1849 maakte ruim tweeëntwintigduizend slachtoffers terwijl bij de derde in 1866-1867 ruim eenentwintigduizend doden vielen.

Een pandemie was de Spaanse griep in 1918 die wereldwijd ruim vijfentwintig miljoen slachtoffers maakte. Deze getallen laten zien dat rampen in het verleden vaak veel omvangrijker waren dan nu. Bovendien waren er veel minder middelen om het leed enigszins draaglijk te maken en hadden ziekte en dood een veel grimmiger aanzien dan nu.

In onze beleving van de huidige crisis – beleving die veelal door de massamedia wordt geregisseerd – is het goed dit alles in gedachten te houden. Epidemieën en pandemieën zijn er altijd geweest en zullen er ook altijd wel blijven. In die zin is er weinig nieuws onder de zon. Nieuw echter zijn wel de buitengewoon sterke reacties van overheid en samenleving.

Angst

Deze reacties zijn vanaf het begin bepaald geweest door angst. Angst die haar oorsprong vindt in de aanbidding van gezondheid in onze wereld en waarmee onze overheid, die in deze slechts de stem van het volk is, haar buitengewoon rigide maatregelen rechtvaardigt. Inmiddels kan men zich echter meer en meer afvragen of al deze maatregelen – van strenge bezoekregelingen in zieken-huizen en verpleeghuizen tot sluiting van scholen en avondklok toe – niet erger zijn dan de kwaal. We overdrijven immers niet als we zeggen dat op dit moment heel onze maatschappij in een toestand van grote sociaal-economische en geestelijke ontwrichting verkeert. Wie van ons breekt niet het hart bij de gedachte aan mensen die in grote eenzaamheid zijn gestorven? Meer dan een van ons zal inmiddels schrijnende voorbeelden hiervan kennen.

Mededogen zal ons ook bevangen wanneer wij denken aan al die honderdduizenden grote en kleine ondernemers die werkelijk niet meer weten hoe ze het hoofd boven water moeten houden. En wat te denken van al die honderdduizenden kerkgangers die niet meer in persoon de diensten kunnen bijwonen? In de geschiedenis van het christendom is het nog nooit voorgekomen dat men zich moest aanmelden, een woord dat met tegenzin uit onze pen vloeit, voor een kerkdienst, en er slechts voor een beperkt aantal gelovigen plaats is.

Schrijnend is ook dat er kerken zijn die voorlopig hun deuren hebben gesloten, eveneens een maatregel die zijns historisch gelijke niet kent. Bloedt ons hart niet als we dit alles bedenken? Hoe verschraald is inmiddels heel het kerkelijk en geestelijk leven! Velen van ons, in ieder geval schrijver dezes, zullen hieronder lijden. We zouden er bijna aan toevoegen dat het niet goed zou zijn als we er niet onder zouden lijden.

Beheersingsdrang

De totale overheidsontwrichting van onze samenleving staat niet op zichzelf maar heeft alles te maken met technocratie en beheersingsdrang. In dit verband citeren we met instemming de woorden van Aart Nederveen, Yke Baue Eisma en Geertjan Zuijdwegt in hun beschouwing “Hoop groeit waar beheersing tekortschiet” in het Reformatorisch Dagblad van 11 februari 2021. We lezen hier: “De huidige situatie valt alleen te begrijpen tegen de achtergrond van een dominant technisch denken. Waarin de hele werkelijkheid berekend en beheerst kan worden. Alleen wat meetbaar is telt: besmettingscijfers, ziekenhuisopnames, levensjaren”.

We voegen eraan toe dat dit bureaucratisch-instrumenteel denken – een dochter van de Verlichting – al decennialang het politieke en maatschappelijk klimaat beheerst, al groeit hiertegen meer en meer verzet. De overgrote meerderheid van ons volk, en te vrezen valt ook het overgrote deel van de christenheid, beseft echter nog steeds niet welke gevaren onze burgerlijke en geestelijke vrijheden bedreigen. Heel het coronabeleid, welke rationeel klinkende argumenten we ook horen, wordt door dit au fond irrationele beheersingsdenken gedomineerd en zal tot steeds grotere ontwrichting leiden. Wanneer men onze minister-president en minister De Jonge hoort kan men zich moeilijk aan de indruk onttrekken dat hier twee vertegenwoordigers van dit bureaucratisch–instrumenteel denken aan het woord zijn, al zijn hun intenties ongetwijfeld goed, namelijk het bestrijden van het virus. Dit technocratisch-instrumenteel denken heeft ook een groot vertrouwen in de wetenschap waarvan men middels vaccins de oplossing verwacht; besef van de betrekkelijke waarde van wetenschap, die vele wetenschappers zelf wel erkennen, vindt men zowel bij overheid als het grote publiek ternauwernood. Wat men wil is verlossing van angst voor het gevreesde coronavirus zodat we weer kunnen overgaan tot ‘de orde van de dag’. De angst heeft zich meester gemaakt van onze overheid en onze samenleving, angst die door de media veelal geregisseerd en aangewakkerd wordt. Zij is, om met de titel van een roman van Jo Otten (1901-1940) te spreken, zo langzamerhand bijna een dierbare vijandin (1935) geworden.

Invloed overheid

Een groot gevaar van de huidige maatregelen, die met een beroep op de volksgezondheid ternauwernood voor tegenspraak vatbaar lijken en waaraan velen zich gewillig onderwerpen, is de steeds groter wordende invloed van de overheid op heel ons leven. Deze was vóór de coronacrisis al groot maar is nu wel buitengewoon groot en strekt zich zelfs uit tot het terrein van de dood.

Het volgende waar gebeurde verhaal moge dit illustreren. Het was in een middelgrote plaats in Zuid-Holland begin februari van dit jaar dat mijn vrouw en ik vóór de toegang tot de begraafplaats maar liefst vijf buitengewone opsporingsambtenaren zagen staan. Op onze vraag wat hiertoe de reden was luidde het antwoord dat er die middag een begrafenis zou plaatsvinden waar ongeveer tweehonderd personen verwacht werden, veel meer dus dan het toegestane aantal van vijftig; de politie wist er ook al van. Het hek, en daar stond ook al een medewerker van de begraafplaats, zou om drie uur dichtgaan.

Dit alles maakte op ons een nogal grimmige indruk. Moeten nu ook al in het aangezicht van de dood regelzucht en bureaucratie de toon aangeven? Een beroep op de volksgezondheid kan hier toch moeilijk gelden, alles vindt immers plaats in de open lucht.

Hoe het zij: we waren geschokt. De armen van de overheid, we zouden bijna zeggen tentakels, reiken zo wel erg ver. Kleiner en kleiner dreigt de bewegingsvrijheid van de individuele burger te worden en groter en groter de macht van de overheid. Macht smaakt immers altijd naar meer en ook een democratische overheid is daar niet wars van.

Nu zijn er soms al tekenen – en orthodoxe christenen komen hier al meer mee in aanraking dan hen lief is – dat zij haar ideeën wil opleggen aan minderheden die de vigerende denkbeelden niet aanvaarden. Angst voor een liberale overheid is niet ten onrechte. We mogen hier misschien in herinnering roepen hoe een liberale overheid in de jaren van de Afscheiding (1834) er niet tegenop zag brave en gezagsgetrouwe onderdanen te vervolgen, soldaten bij hen in te kwartieren en mensen uit hun huis te zetten. Toen: vervolging, nu: dwangmaatregelen.

Inschikkelijke kerken

In deze coronatijd is er veel wat droevig stemt. Een van de meest droevige verschijnselen, met verwondering hebben we dit gadegeslagen, is de uiterst grote inschikkelijkheid die de kerken, we spreken hier in het algemeen, vanaf het begin tegenover de overheid hebben getoond. Vaak maakt het de indruk alsof men in naleving van regels en adviezen roomser dan de paus wil zijn.

Wat is hier de drijfveer van? Zou dit, naast verantwoordelijkheidsgevoel en eerbiediging van overheidsgezag, op zich natuurlijk beide respectabele houdingen, ook niet in hoge mate de angst zijn? Angst, zowel voor de ziekte zelf als voor een machtige publieke opinie (de publieke opinie waar Da Costa in zijn Bezwaren tegen den geest der eeuw (1823) profetisch de gevaren van zag), die er graag op let of de kerken zich aan regels en wetten houden?

Natuurlijk mogen de kerken geen aanstoot geven, maar we kunnen ons niet aan de indruk onttrek-ken dat men vaak hiervoor wel erg allergisch is en zich meer dan nodig aanpast aan overheid en samenleving. Enig gepast zelfbewustzijn van de Kerk, draagster van een grote en rijke traditie, is beslist niet verkeerd. Zij heeft veel te zeggen. Meer dan menige andere stemmen in onze samenleving.

Naast onderwerping aan het gezag van de overheid kan het soms, en in deze tijd leven wij nu, ook nodig zijn te waarschuwen tegen een overheid die vele burgerlijke en geestelijke vrijheden steeds verder dreigt in te perken. Met waarschuwingen voor en aanklachten tegen de overheid bevinden we ons overigens in het goede gezelschap van de oudtestamentische profeten die niet schroomden hun stem te verheffen. In beschouwingen over onze houding tegenover de overheid wordt dit nogal eens vergeten.

Dit laatste laat het principe van eerbiediging van het overheidsgezag als zodanig natuurlijk onaangetast. Het zou goed zijn indien de kerken –en dat geldt natuurlijk ook voor alle individuele gelovigen– zich niet aansluiten bij het door angst geregeerde verbond van overheid, media en samenleving. De kerken moeten niet meegaan in de collectieve angst die Nederland nu heeft bevangen.

De taak van de Kerk en haar dienaars is verkondiging van het Evangelie, van de blijde boodschap van hoop en vertrouwen. Hiertoe is zij bij uitstek geroepen. Bij deze oproep van Nederveen en zijn medeauteurs sluiten we ons graag aan. Tot slot: laat ons nuchter en waakzaam zijn. Nuchter tegenover de angst die wordt gezaaid en waakzaam tegen aantasting van onze burgerlijke en geestelijke vrijheden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen