Kaj Munks eenakter over Kajafas

De Deense dichter, toneelschrijver en Lutherse predikant Kaj Munk (1898-1944) schreef in 1943 zijn eenakter over Kajafas: De Herrer Dommere (De Heren Rechters). Dit toneelstuk in één bedrijf gaat over de geschiedenis van Jezus’ veroordeling door het Sanhedrin. Het proces werd door de hogepriester Kajafas geleid. Hij was het, die volgens Johannes 18: 14 “de Joden de raad had gegeven dat het nuttig zou zijn dat één Mens voor het volk zou sterven” (Herziene Statenvertaling). Andere hoofdpersonen in het stuk zijn Esther, de jonge vrouw van Kajafas, en haar vader Annas.

In de eenakter van Kaj Munk wacht Esther in het hogepriesterlijk paleis in Jeruzalem op de komst van Kajafas die de vergadering van het Sanhedrin heeft geleid. De maaltijd is al gereed als haar ega eindelijk binnenkomt. “Was er iets vervelends vanmiddag aan de rechtbank?”, vraagt Esther. “Och, nee eigenlijk niet”, is het antwoord. Maar Kajafas’ “pasgetrouwd vrouwtje” blijft nieuwsgierig. “Was er nog iets leuks op de rechtbank?” “Och nee, eigenlijk alleen maar triviaal.” “En verder niets?” “Och ja, dan was er ook nog zo’n banale zaak tegen een timmerman uit Galilea, die van zichzelf beweerde, dat hij de Messias was.” Esther vraagt: “Zeg Kajafas, hoe ziet zo’n Messias er eigenlijk uit?” Kajafas: “ik weet eigenlijk niet hoe hij er uitzag. Dat ben ik vergeten door de indruk die hij op me maakte,” “Wat voor indruk maakte hij dan?” Kajafas: “Je moet me eens zeggen: geloof je aan God?” Esther: ”Wat is dat nou Kajafas, geloof jij aan God?” “Dat weet ik niet, Esther, dat weet ik niet.” Esther: “Natuurlijk doe je dat, je bent toch hogepriester. Waar hebben jullie die man uit Galilea toe veroordeeld?.. Hij komt helemaal niet uit een wraakzuchtig geslacht, waar jullie bang voor hoeven te zijn. Staat er soms een of andere partij achter hem?” Kajafas: “Nee, och nee, och eigenlijk was ’t ook belachelijk. Alleen maar een hoopje hysterische vrouwen en een handjevol analfabeten, die hier in de stad alleen maar een zot figuur slaan, met ruwe handen, die stinken van de vis en het zweet. En dan praten ze een taaltje, dat alleen maar komisch is. Zodra ze de politie in de gaten kregen, gingen ze er vandoor en lieten ze hun leider in de steek. Eén bleef er nog zo’n beetje om ons heen hangen, maar toen we aandacht aan hem besteedden, ging hij er ook vandoor en zei alleen dat hij hem niet kende.” Esther klapt in haar handen en zegt: “Nee maar, dat doe je werkelijk prachtig na. Je zou best toneelspeler in Rome kunnen worden.” Kajafas: “Ja, dat zou erg om te lachen geweest zijn, als nu niet…” “Wat als?” Kajafas: ”Hij stond daar zo alleen, Esther, ik heb nooit ergens iemand zó alleen zien staan; ik heb ook nooit geloofd dat iemand zó alleen kon zijn. Het was of alle filosofieën, alle juridische wetten, alle politieke stelsels en dan nog alle mensenzielen hier op aarde aan de ene kant stonden en hij helemaal alleen aan de andere kant – en hij had gelijk.”

Volgens Johan Winkler, die de eenakter in het Nederlands vertaalde, is de opmerking van Kajafas de kernpassage van het stuk. Kajafas kon niet van de “timmerman uit Galilea” loskomen. In deze kernpassage ligt tevens de kern der waarheid opgesloten, die Kaj Munk ook met behulp van deze eenakter wilde prediken. De jaren waarin Denemarken door Duitsland was bezet, waren voor Kaj Munk de jaren waarin hij, voor geen Duitse represaille beducht, optrad als boetprediker en profeet, als trooster en aanklager. Hij was de man van open, bovengronds verzet, die ronduit zei wat er moest worden gezegd. Elke gelegenheid greep hij aan: de preekstoel werd katheder, de katheder preekstoel. Niet alleen in de kerk, maar ook in de vergaderzaal of in de open lucht voerde hij het woord. Preken, dichten, schrijven, alles stond in dienst van zijn voortdurende campagne voor waarheid en gerechtigheid, ook zijn werkzaamheid als toneelschrijver. Zo ontstonden ook de eenakters, waaronder in 1943 De Herrer Dommere (De Heren Rechters). Tijdens zijn leven, dat in 1944 door Duitse moordenaars werd beëindigd, is het stuk nimmer opgevoerd.

Deze geschiedenis van Jezus’ veroordeling door met de (Romeinse) vijand heulende landgenoten moet worden gezien tegen de achtergrond van de Duits-Deense situatie, die veel paralellen vertoonde met het Romeins-Joodse verleden. Dat Denemarken zich op 9 april 1940 zonder slag of stoot aan de nazi’s overgaf, vond Kaj Munk afgrijselijk. Hij nam zich voor, krachtig tegen het optreden van de Duitse agressor en de laffe houding van de regering te protesteren. De kern van zijn prediking was: het onverenigbare van de essentie van het christelijke geloof en het nationaal-socialisme van de bezetter. Ook het gedrag van Deense landgenoten die met de Duitsers samenwerkten, keurde Kaj Munk sterk af.

Toen hij zijn laatste preek hield, kwam hij de kerk niet binnen in zijn kerkelijk gewaad, maar in een regenjas. Hij besteeg niet de kansel, maar pakte een stoel. Kaj Munk vertelde onder meer dat hij al maandenlang zich niet te ruste had begeven zonder zichzelf de vraag te stellen: ”Zullen ze me vannacht komen halen?”

Drie dagen later, 4 januari 1944, werd hij door de Gestapo opgepakt en weggevoerd. Met de woorden “Vertrouw op God” nam hij afscheid van vrouw en kinderen. Hij ging mee met de vijf mannen die hem kwamen arresteren. Tegen middernacht stapten ze uit en werd hij van achteren neergeschoten. De Duitsers verboden de kerk om Kaj Munk te herdenken. Niettemin werd hij in vele kerken herdacht en kwamen er duizenden uit het hele land naar zijn begrafenis.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen