Marxisme en marktisme

Weinig bekend is dat niet Marx’ Das Kapital maar Die Frau und der Sozialismus (1879) van August Bebel het meest succesvolle geschrift in de marxistische literatuur was. ‘Alle onderdrukking is een gevolg van de economische afhankelijkheid van de onderdrukte van de onderdrukker.’ Volgens Bebel werd ‘de vrouw’ onderdrukt door het monogame huwelijk en het gezin. Individuele economische zelfstandigheid is, aldus Bebel, een noodzakelijke voorwaarde voor emancipatie (bevrijding). En ‘maatschappelijke arbeid’ – betaalde arbeid buitenshuis is op haar beurt een voorwaarde voor individuele economische zelfstandigheid. In hun eigen bestwil moesten mensen daar zonodig toe worden gedwongen .

Rousseau had in 1762 al betoogd dat mensen niet zelf in staat zijn te bepalen wat het beste voor hen is en daarom moeten worden ‘gedwongen vrij te zijn’, waarna ze zullen inzien dat ze zich eerder hebben vergist.

Volgens het marxisme worden mensen geconditioneerd door de economische verhoudingen: het bewustzijn bepaalt niet ‘het zijn’, maar het bewustzijn wordt – omgekeerd bepaald door ‘het zijn’, de economische verhoudingen. Wordt die onderbouw aangepast, dan verandert daardoor óók het bewustzijn. Het is ironisch dat het marxisme, zich opwerpend als de grote tegenstander van het kapitalisme, daarmee een grote gelijkenis vertoont en dezelfde waardenhiërarchie heeft: het primaat van het materiële.

In de marxistisch-leninistische staten werden economische zelfstandigheid en arbeidsplicht grondwettelijk verankerd. Deze werden ook een belangrijk item in de tweede feministische golf.

Medio jaren tachtig merkte de jurist Huib Drion op dat het succes van het kapitalisme kan worden toegeschreven aan zijn vermogen producten van opstandigheid te absorberen en voor eigen doeleinden te gebruiken, inclusief de producten van marxistische denken. Dat geldt óók voor economische zelfstandigheid en verhoogde arbeidsparticipatie van vrouwen. In Nederland werden deze in 1985 zelfs expliciet als doelstelling van Nederlands regeringsbeleid geformuleerd.

Deze feministische doelstellingen kwamen de kapitalist goed van pas, aldus het feministische boegbeeld Fay Weldon (87) in een Volkskrant-interview. ‘Zo konden ook de vrouwen gaan werken en geld voor hem verdienen, terwijl hij dankzij de grotere vijver van potentiële werknemer de salarissen laag kon houden’.

Jos Teunissen

Hoogleraar algemene staatsleer aan de Open Universiteit

Beeld: Focuss22, Jean Pierre Geussens

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen