De bewaarschool in het hart van Dirksland

Kinderbewaarplaats

In de negentiende eeuw werden overal in Nederland 'bewaarplaatsen' gesticht om jonge kinderen van de straat te houden. Het motief kon louter praktisch zijn. In grote steden gingen vee! vrouwen in fabrieken werken en hun kleine kinderen moesten toch ergens blijven. Kleuters zwierven over straat of werden door grotere broertjes en zusjes meegenomen naar de lagere school. In beide gevallen een ongewenste situatie, waarvoor een oplossing werd gezocht. Op het platteland gold min of meer hetzelfde. Daar werden bewaarscholen vaak opgericht om het moeders gemakkelijker te maken naar het land te gaan.

Ook stichting van bewaarscholen uit ideële motieven kwam voor. Veel bewaarscholen werden door religieuze groeperingen en instellingen opgericht.

Een wettelijke regeling voor de kinderbewaarplaatsen was er niet. Er was een groot verschil in bewaarscholen, al naar gelang de motieven van de stichters. In de ene bewaarschool lag het accent vooral op het bewaren van kinderen, in de andere werd al meer aan vorming en onderwijs gedacht.

Het Nut

Een belangrijke rol speelden ook de afdelingen van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, kortweg 'Het Nut' genoemd.

Het Nut werd opgericht tegen het einde van de achttiende eeuw. Dat gebeurde uit sociale bewogenheid, met het doel een bijdrage te leveren aan het welzijn van mens en samenleving.

Onder het motto 'Kennis is de weg naar persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling' nam Het Nut initiatieven tot het stichten van scholen, bibliotheken en spaarbanken. Zo zijn in de negentiende eeuw diverse bewaarscholen door Het Nut gesticht of mede door de ideeën van Het Nut tot stand gekomen. De initiatieven van Het Nut liepen op wetgeving vooruit.

Op Goeree­Overflakkee bestonden de afdelingen van Het Nut in eerste instantie uit het deel van de dorpselite dat de maatschappelijke situatie wilde verbeteren. Burgemeesters, predikanten en doktoren speelden in veel gevallen een voortrekkersrol. Niet te verwaarlozen was ook de sociale betrokkenheid van de vrouwen der regenten bij de toestand in de gemeente.

In Middelharnis en Sommelsdijk werd in 1810 een gezamenlijke afdeling van Het Nut opgericht, in Oude­Tonge kwam er een plaatselijke afdeling in 1817 en in Dirksland gebeurde dat in 1838.

Gemeentelijk initiatief

In Dirksland besloot de gemeenteraad in 1876 werk te maken van een gemeentelijke bewaarschool.

Daarbij speelden ideële motieven zeker een rol. De toenmalige burgemeester hechtte belang aan onderwijs voor zijn burgers en zag in de bewaarschool meer dan een kinderopvang voor moeders die op het land moes­ten werken. De stichting van de gemeentelijke bewaarschool in 1877 kan in hetzelfde licht gezien worden als het eerder gestichte gemeentelijke Weeshuis aan de Ring, waar de regentessen onder aanvoering van de burgemeestersvrouw er voor zorgden dat de weeskinderen goed gevoed en gekleed waren en een vak leerden. Het gemeentebestuur van Dirksland was in maatschappelijk opzicht vrij progressief. Met de oprichting van een gemeentelijke bewaarschool bleef Dirksland zeker niet achter vergeleken met andere gemeenten op Goeree­Overflakkee. Waar in veel plaatsen een oud pand tot bewaarschool werd getransformeerd, besloot de gemeenteraad van Dirksland tot het oprichten van een nieuw schoolgebouw met ruimte, licht en lucht. Het gebouw diende ook als naai­ en breischool.

Bewaarscholen in de omgeving

In Oude­Tonge werd door Het Nut eind 1854 gemeentelijke subsidie gevraagd voor een nieuw te stichten bewaarschool. De gemeente stelde 60 cent per kind per jaar beschikbaar, maar het is niet duidelijk of de school er toen inderdaad is gekomen. In 1860 werd door het gemeentebestuur overwogen de schoolleeftijd (voor de lagere school) te bepalen op zes jaar in plaats van vijf. Dan moest er eigenlijk een gemeentelijke bewaarschool moest komen. Het werd toen zoeken naar ruimte voor een bewaarschool.

In 1867 werd een goedkope oplossing gevonden. Er werd ruimte gehuurd in het voormalige ambachtsherenhuis op de hoek van de Voorstraat en de Kerkring. Een jaar later werd op verzoek van de bewaarschooljuffrouw een nabijgelegen ruimte gehuurd als speelplaats.

In 1874 werd voor een kleine f 3000 een nieuwe bewaarschool gebouwd achter de bestaande lagere school in de Nieuwstraat. In Goedereede werd in 1867 een vereniging opgericht voor het stichten van een bewaar­ , naai­ en breischool. Deze school werd in 1885 een gemeentelijke instelling. De gemeentelijke bewaarschool met speelplaats was gevestigd aan de Noordzijde Haven.

Herkingen kreeg pas een gemeentelijke bewaarschool door een legaat van f 50.000 van Paulina van Weel in 1928. Deze bewaarschool stond aan de Kaaidijk en kreeg de naam van de erflaatster.

Ook in Ooltgensplaat was een legaat aanleiding tot het stichten van een gemeentelijke bewaarschool.

In 1888 aanvaardde het gemeentebestuur van Ooltgensplaat schenkingen van de in 1886 overleden burgemeester D. van Weel en diens broer A.J.C, van Weel. Het legaat van D. van Weel bestond uit f 25.000 voor de stichting van een openbare bewaarschool. A.J.C, van Weel schonk een perceel tuingrond voor een speelplaats bij de school. Deze bewaarschool werd gehuisvest in een pand aan de Voorstraat, dat daarvóór in gebruik was als openbare lagere school. De schrijvers Van der Waal en Vervoorn zeggen over deze huisvesting: "'Aan en in den speeltuin van de bewaarschool liet de heer Mr. A.J.C, van Weel een geheel ijzeren hek maken en eene overdekte speelplaats bouwen; zowel hierdoor als door de keurige beplanting, ziet deze tuin er zeer net en vroolijk uit".

Middelharnis kreeg een gemeentelijke bewaarschool in 1885/1886. Daarvóór was er een particuliere 'poppeschool". De gemeentelijke bewaarschool werd ondergebracht in het vrijgekomen gebouw van de lagere school aan de Raadhuisstraat, waar nu een notariskantoor is. Het voorste deel van dat gebouw werd ingericht als postkantoor, het achterste als bewaarschool. Voor een speelplaats werd door de gemeente in 1886 een deel van het kerkhof van de hervormde kerk aangekocht.

Eerste Fröbelschool in Sommelsdijk

Zoals dat in meer plaatsen ging, werden kleine kinderen van landgaande vrouwen in Sommelsdijk uitbesteed bij een oudere vrouw. In 1825 zocht ene Louisa Jans een betere oplossing voor kinderopvang. Ze richtte een school voor kinderen van twee tot zes jaar op. Deze bewaarschool bestond medio negentiende eeuw al niet meer en oudere kinderen namen hun broertjes en zusjes mee naar de lagere school. Om aan deze ongewenste toestand een einde te maken, probeerde men tot heroprichting van de bewaarschool te komen.

Er deed zich een mogelijkheid voor door de komst van Elise van Calcar in 1859. Mevrouw Van Calcar was de vrouw van de burgemeester. Ze was een creatieve geest met een brede belangstelling en was gegrepen door de pedagogische ideeën van de Duitser Friedrich Fröbel. Ze begon met een kinderbewaarplaats in haar huis aan de Voorstraat. In 1860 richtte ze de eerste "kindertuin" op volgens de principes van het Fröbelonderwijs. Deze Fröbelschool met twee lokalen met openslaande deuren naar de tuin werd nieuw gebouwd in de Oost Indische Hoek. Het Nut subsidieerde de Sommelsdijkse bewaarschool.

Rond 1880 werd de bewaarschool een gemeentelijke instelling en verhuisde naar het leeggekomen gebouw van de lagere school in de Sint Joris Doelstraat. Op deze locatie is nu een deurwaarderskantoor is gevestigd.

De oude gemeentelijke bewaarscholen op Goeree­Overflakkee zijn afgebroken of niet meer als schoolgebouwen te herkennen. Op een enkele na, zoals de bewaarschool in het Achterdorp in Dirksland.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen