Dr. P. Glazema sprak over: Stonehenge, een meesterwerk van bouwkunst uit het neolithicum

Streekmuseum • had na de opening direct grote belangstelling

Op de huishoudelijke vergadering sprak de voorzitter de heer A. J. Kruider een welkomstwoord tot de aanwezigen en schetste 1956 als een belangrijk jaar voor de vereniging omdat toen, vooral door de spontane medewerking van de gemeente Sommelsdijk het museum kon geopend worden, dat zich direct in grote belangstelling mocht verheugen. ,

In het jaarverslag van de sekretaris de heer W. H. S. Sypkens werd de liulp gememoreerd, die de heer P. v. Beveren, archivaris te Zierikzee bij de in-- richting van het museum geboden had en werd hem voor zijn zeer gewaardeerde adviezenl hartelijk dank gebracht. Ook werd hèt zeer gewaardeerd dat door de burgerij regelmatig oude stukken aan het museum worden geschonken, waarvan wel een bijzondere vermelding verdiende een vijftal 17e eeuwse straatlantaarns, die binnenkort de Kerkstraat zullen verlichten. Het bezoek aan het museum is bevredigend geweest, het aantal leden was het afgelopen jaar wel iets gestegen, maar toch beneden de verwachting gebleven. Vanuit de vergadering werd opgewekt hiervoor meer aktie te voeren. (Het lidmaatschap bedraagt slechts ƒ 2.50 per jaar, terwijl men op deze kaart persoonlijk recht van toegang heeft tot het museum. Verslagg.)

De penningmeester de heer A. L. v. d. Tol liet een woord van dank horen aan de gemeentebesturen voor de verleende en toegezegde subsidies. Deze bijdragen zijn zeer noodzakelijk om enigszins in de moeilijke finantiële positie te kunnen voorzien. Door de vele investeringen, waai-voor ƒ 10.000.— bij de gemeente Sommelsdijk is geleend, kon begrijpelijk niet precies een sluitend geheel worden verkregen, hoewel de kascommissie moest opmerken dat zeer zuinig is geboerd.

De aftreden'de bestuursleden, de heren Kruider en v. d. Tol werden beide bij acclamatie hekozen. Aan het slot vestigde de voorz. de

Aan het slot vestigde de voorz. de aandacht op de heer A. de Bloeme, die tot volle tevredenheid als suppoost in het museum was werkzaam geweest. Wegens pensioengerechtigde leeftijd moest men hem node laten gaan. Hij werd hartelijk dank gebracht, niet alleen voor de rondleiding, maar ook voor het prima schoonhouden van het museum. Als blijk van waardering overhandigde de voorz. hem namens het bestuur een enveloppe met inhoud.

De Stonehenge

Dr. Glazema, door de voorzitter hartelijk welkom geheten, begon met te zeggen, dat zijn onderwerp was aangediend als „een monument in de cultus van de zon," het monument was echter ook een meesterwerk van bouwkunst. Ongeveer 4000 jaar geleden werd het gebouwd, in de omgeving van Salisbury (Engeland) in de tijd toen de mensen nog niet het metaal kenden, maar slechts beschikten over steen en hout. Op een bord gaf spr. de tijdsindeling aan: het palaeolithicum of de oude steentijd; het mesolithicum of de middensteentijd en de jongere steentijd, het neolithicum. In deze laatste periode, 2000 jaar v. Chr., is het monument gebouwd in welk tijdperk ook de bouw van de hunebedden worden gedacht.

Dr. Glazema poogde de primitieve mens van die tijd te benaderen en schetste hoe in dit bouwwerk zich zijn redelijk denken weerspiegelt. Wij zijn door en door in de natuur verankerd, maar wij hebben het vermogen boven de natuur te zweven, het vermogen om te kunnen denlten. Een dier heeft dat niet, een spin b.v. bouwt zijn web — ook al wordt het verbroken — telkens weer op dezelfde wijze. Het verschil tussen dier en mens is, dat hij de natuur overschrijdt, hij kan iets verbeteren. Behalve dat hij dit doet door de ratio (rede) doorleeft hij de natuur met een ander aspect van zijn wezen: het mythologisch denken. Daardoor kan hij God kennen, zoals het Oude Testament dat beschrijft met het „zijn in"; en „in levenserkenning met". Spreker bezag het zo, wanneer de mens het verstandelijk patroon legt op de werkelijkheid, dat er dan „ietsen" komen, persoonlijkheden; wanneer het geloofs-, het belevend denken dit patroon legt, komen er „lemanden" God en goden uit. Dit vindt men ook bij de dichters. Wanneer nu de praehist, mens een monument bouwt zoals dit, deed hij dit uit zijn mythologisch bewustzijn. Het betekent voor hem niet enkel een gebouw, het is een tempel, een heiligdom. Spr. nam als voorbeeld de ramp van 1 febr. '53 — de natuur kwam toen bij velen vo(ir als de verschijning van iets, als een Hogere Macht, w.o. wij doormoeten. Voor de prae-hist mens was dit de verschijning van het heilige, het tremendum (vreze), een vorm van hyrofanie, waarin het heilige verschijnt. Het heeft tegelijk iets van het demonische, dit grijpt in elkaar, het is fascinerend voor de mens. Voor de prae-hist menS zijn zon, maan, vuur en water hyrofaniën, er verschijnt iets in. Dat God overal is en tevens buiten alle dingen, wordt in de verste tijden beluisterd.

Dit ondergaan van hyrofaniën gaat gepaard met schrik en beven, eerbied en angst. Daaruit wordt voor de oermens de verering, de aanbidding en extase geboren. De Bijbel spreekt van: timor Domini principium sapientiae" — de vreze öes Heeren is het beginsel der wijsheid. Dat is het tremendum (vreze), het is dichtbij, huivering wekkend en toch verblijdend. Het is niet een God van zachtmoedigheid alleen. In de natuur van de primiteve mens is ook extase, er is vereniging en overbrugging naar de oergrond van het ongedeelde zijn.

De oermens bouwde zijn tempel, niet om een mooi bouwwerk, maar om het extatische inzijn in de natuur. Dit is hetzelfde als wij een kerk bouwen, niet om het schone, maar om het heilige. Het oerleven van de myth, mens is niet enkel een theoretisch schouwen, een zien, maar een drama, een doeri^ een handelen. Dat doen kan men wanneer men wil supersititie (bijgeloof) noemen, het komt neer op het leven in een spanningvolle verhouding. Voor zo'n tempel perkt hij de ruimte af, het is een woning van de hoogste macht, afgeschermd van het profane, van de wereld. Daat binnen wordt de hoogste kracht gedacht, men noemt het nu in Prot. kringen een Godshuis; in Rooms Katli. kerken bekruist men zich eer men binnert gaat, in een Russisch of Grieks orthodox huis groet men eerst de Ikonen éér men de bewoners begroet, in moskees trekt men voor het naar binnen treden de schoenen uit. Van dit tremendum is nog iets aanwezig; de ritus van het H. Avondmaal en H. Doop; in de ritus doet de mens iets, dat dwaas is voor het verstand.

De primitieve mens meende ook dat de doden grotere potentie hebben, grotere macht, vandaar het ritueel begraven. Zij zoeken relatie tussen het dodenrijk en het rijk der levenden. De katholieken hebben hun heiligenverering; bij de oermens was dit in zekere zin ook zo: het leven en de dood overlapt elkaar. Vandaar ontstond ook de amphidromie, het rondgaan, wat in vele plaatsen — ook in ons land — nog plaats heeft. In de oude orthodoxe kerk werd de dopeling drie maal rond de doopvont gedragen; in de Friese kerkhoven worden de doden Oost-West begraven in de richting van de zon, wat ziet op de opstanding van Christus en de doden tweemaal om het kerkhof heengedragen. Dit alles om de grote macht te binden óf zegenrijk te doen zijn; in ieder geval ter inwijding in een andere wereld.

In het neolithicum heeft een geweldige omkeer plaats gevonden, de mens maakt een geweldige sprong, zoals nooit meer gemaakt zal worden beweerde spreker. Van het voedsel volgen — jagen op wild — werd de mens voedsel voortbrenger, hij wordt boer, iemand die de aarde bebouwen kan.

Spreker vertelde dit alles phenomenologisch, d.w.z. uitsluitend lettend op de verschijnselen, zonder iemands persoonlijk geloof aan te tasten.

De stenen spreken!

De uiteenzetting kwam kort gezegd hierop neer, dat de natuurmens de mythologie doorleeft, zijn ritus voortbrengt en grote krachtinspanningen (bouwen van tempels) alleen gedaan heeft om zijn geloof recht te doen; dat dus naast, de technicus ook is de religieuze mens. Al is onze horizon groter, de prea-historische mens is niet de stuntelige, maar de complete mens, die denken en handelen kan, waarmee spreker de evolutieleer ondersteboven wierp.

De plaatsjes die dr. Glazema nu op het doek bracht, kregen na de voorafgaande uiteenzetting nu veel meer betekenis, de Stonehends begonnen nu te leven! De stenen die de omheining vormen staan plm. 4% m boven de grond en een paar meter er onder. Bovenop liggen zware dekstenen; er zijn blokken bij, die 26000 kg W€gen. Daaromheen ligt de omgang (evenals bij de Friese kerkhoven) dan de heilige gracht met een doorsnee van 100 m., vervolgens een wal, daarna de Aubrey holes, (losse gaten die in de romeinse tijd ook rondom graven werden gemaakt.) Een mooie vergelijking werd getroffen met de oude begraafplaats in Oostwoud, waar ook het sacrale ploegen is te zien. De Stonehenge is vanuit het centrum gericht op de zonne opgang; op het doek werd een denkbeeldige lijn getrokken naar de grote heelstone die bij de uit- gang buiteri het bouwwerk ligt. Het monument is cirkelvormig met binnenin de hoefijzervorm. De lijnen die van binnenuit (denkbeeldig) getrokken werden kwamen op een vierkant neer wat! mogelijk met landmeetkunde te maken had.

De plaatsing van de stenen hebben; veel overeenkomst met de 54 hunebed-: den in ons land, ze zijn gelegd in een trilithon, telkeris drie stenen op elkaar, twee in de grond, één er boven op. Opmerkelijk is, dat de stenen van binnen glad, van buiten ruw zijn gelaten. De zware stenen zijn honderden mijlen ver aangevoerd uit het gebergte, deels op vlotten en voorts op primitieve wijze er heen gesleept. Denkelijk is er 15 20 jaar over gebouwd. En dan te weten, dat dit met stenen hamers, stenen bijlen en boren is bewerkt! Dan moet er bewondering zijn voor deze mens van 4000 jaar geleden, die bewust en berekend dit esthetische, kunststuk volbracht. Het is een mees- terstuk van bouwkunst, dat in feite niet onder doet voor de bouw van onzei kathedralen. '

Dr. Glazema had na deze uiteenzetting een langdurig applaus in ontvangst, te nemen en aan het slot een hartelijk dankwoord van de voorzitter, die onderstreepte dat de wereld van de primitieve mens bij de aanwezigen zeker sympathiek geworden zal zijn, omdat het mensen waren precies zoals wij zijn. Namens het bestuur overhandigde de voorzitter als aandenken een boekwerk op oudheidkundig gebied.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen