In China is smartphone je alles

‘Proletariërs aller landen, verenigt u!’ Er zijn weinig mensen die nog nooit van deze, aan Karl Marx toegeschreven, leus hebben gehoord. Dit jaar is het 200 jaar geleden dat de beroemde filosoof in het Duitse Trier werd geboren. Hij is een van de vele invloedrijke denkers uit het ver leden die zich hebben verdiept in alles wat met arbeid te maken heeft.

Het nadenken over werk en arbeidsomstandigheden is wat Jan Schreuders, coördinator arbeidsvoorwaardenbeleid bij vakorganisatie RMU, gemeen heeft met de Duitse denker. Op zijn werkkamer in het kantoor van de RMU ligt de Bijbel open bij Job 40 en 41. Binnen handbereik ligt ‘De Navolging van Christus’ door Thomas à Kempis. Tegen de muur staat onder meer het complete werk van William Shakespeare, evenals Homerus’ ‘Ilias en Odyssee’. Naar ‘Das Kapital’ van Karl Marx is het echter tevergeefs zoeken.

Geen marx op uw bureau. Heeft u wel iets met deze man?

Schreuders: ‘Qua denkkracht bewonder ik hem. Hij had een vooruitziende blik. Dat het kapitaal een macht van betekenis is, heeft hij goed gezien. Tot op de dag van vandaag is dit een thema. Op dit moment leven we in een periode van economische groei. De grote vraag is echter: wie profiteert hier het meeste van? OESO, de wereldwijde organisatie die sociaal en economisch beleid van de bij hen aangesloten landen onderzoekt, legde er in een in juli verschenen rapport de vinger bij dat werkenden in Nederland onvoldoende meeprofiteren van de groei. Dat komt vooral doordat Nederland, in vergelijking met andere OESO-landen, veel zzp’ers heeft. Zij hebben een zwakke onderhandelingspositie, waardoor hun lonen relatief laag zijn. Ook voor mensen in loondienst heeft dit gevolgen. We zien daarin iets terug van de door Marx beschreven klassenstrijd.

Toch sloeg Marx door. Met marxisme, communisme en andere aanverwante ismen heb ik niks. Dat geldt overigens ook voor een ander uiterste als de door Adam Smith gepropageerde onzichtbare hand. Deze achttiende-eeuwer betoogde dat we het beste af zijn in een zelfregulerende markt, waarin iedereen slechts zijn welbegrepen eigenbelang nastreeft. Ik geloof dat de verzorgingsstaat, zoals we deze in Nederland kennen, een redelijk evenwicht is tussen beide polen.’

De rol van zzp’ers baart oeso zorgen. Is het zo graag in zee gaan van werkgevers met zzp’ers een vorm van kapitalistische uitbuiting?

‘Dat is te kort door de bocht gesteld. Onlangs ging het Slotervaartziekenhuis failliet. Dat was, aldus de bestuurders, mede het gevolg van het inhuren van zzp’ers. Specialisten werken liever als zelfstandige dan in vaste dienst, omdat ze zo meer kunnen verdienen. Het ziekenhuis kon niet anders dan aan hun vraag voldoen, want er is een schreeuwend tekort aan personeel in die sector. Maar dat leverde het ziekenhuis wel een forse extra kostenpost. Dat heeft het ziekenhuis mede de das omgedaan. Op scholen zie je eenzelfde tendens. Vanwege het lerarentekort grijpen docenten hun kans, worden zzp’er en laten zich inhuren als flexibele kracht. Dit kost scholen bakken met geld. Je kunt dan moeilijk volhouden dat alle zzp’ers worden uitgebuit.

Dé zzp’er bestaat niet. Genoemde specialisten en docenten hebben niet te klagen. Maar soms wordt iemand tegen wil en dank zelfstandige. Kwetsbare zzp’ers die aan de onderkant van de markt opereren, zoals pakketbezorgers en schoonmakers, hebben ook veel minder inkomsten dan mensen in loondienst. Ze hebben bijvoorbeeld geen recht op loon bij ziekte en bouwen geen pensioen op. Vaak is er ook sprake van schijnzelfstandigheid. Ze zijn officieel zzp’er, maar hebben maar één opdrachtgever. Dat wringt.

Echte uitbuiting zie ik met name in de transportwereld. Omdat het moeilijk is om voldoende chauffeurs te vinden, halen we ze uit Oost-Europa. Deze mensen doen voor een habbekrats hetzelfde werk als hun Nederlandse collega’s. Ik vind dat onbestaanbaar. Prima als je deze mensen voor je laat rijden, maar beloon ze wel volgens ons stelsel.’

De arbeidsmarkt is, zoals altijd, in beweging. Welke grote veranderingen zitten eraan te komen?

‘Ik zie zeker vier ontwikkelingen. Ten eerste is dat mondialisering. Vanuit praktische elke plek ter wereld kan er gewerkt worden. Tien jaar ge leden was thuiswerken nog lang niet zo ingeburgerd als nu. Het kon, maar werkgevers stelden er graag allerlei voorwaarden aan. Nu gebeurt het overal. Vorig jaar heeft iemand bij de RMU een jaar lang vanuit Minneapolis gewerkt. Als die collega klaar was met werken, begonnen wij en andersom. Dat leverde weleens een praktisch probleempje op, maar verder merkte je er eigenlijk weinig van.

Een tweede ontwikkeling is automatisering en robotisering. Hier valt veel van te zeggen, maar het hoeft niet te betekenen dat de werkgelegenheid gaat afnemen. Natuurlijk, er gaan banen verdwijnen. Maar dat is niets nieuws onder de zon. Vergeleken met vroeger zijn in de landbouw veel banen verloren gegaan. Decennia geleden was een oom van mijn vrouw hoofd van een typekamer. Nu weten velen niet eens meer wat een typemachine is. Veel banen gingen verloren, maar er kwamen nieuwe bij. Dat bepaalde werkzaamheden verdwijnen en er andere voor terugkomen, is een doorgaand proces. En de ontwikkelingen gaan snel. Door de opkomst van het internet stortte de detailhandel in, maar pakketbezorgers bleken meer nodig dan ooit. Maar hoelang nog? Elders in de wereld, met name in China, ontstaan droneveldjes waar drones hun pakketten kunnen droppen. Het wordt eentonig, maar in de toekomst kunnen we waarschijnlijk toe met veel minder pakketbezorgers. Dronebegeleiders en -ontwikkelaars zullen ongetwijfeld gouden tijden gaan beleven.

Als derde wil ik de vinger leggen bij de energietransitie. Ook dit zal banen kosten en opleveren. Elektrische fietsen zijn inmiddels ingeburgerd, maar veel mensen zullen rillen bij de gedachte om in een vliegtuig op batterijen te moeten stappen. Toch wordt hierover hard nagedacht en zijn creatieve geesten die de ontwikkelingen op een hoger plan kunnen helpen broodnodig. Als straks veel minder aardolie gebruikt zal worden, heeft dat ook gevolgen voor eenvoudige zaken als laden en lossen.

Tot slot denk ik aan opkomende markten. Op de meeste wereldkaarten vormt Europa het middelpunt. Maar de tijd dat het zwaartepunt van de wereldeconomie in dit werelddeel lag, ligt achter ons. In de toekomst zullen Europa en de Verenigde Staten naar de periferie worden verdreven ten gunste van China, Indië en ten dele Brazilië. Amerika is niet voor niks in handelsoorlog met China. Als we letten op de automarkt, dan hebben opkomende economieën vergeleken met Verenigde Staten nog een slag te maken. Maar als we kijken naar technologie is de toekomst aan China. In dat land zijn de ontwikkelingen op dit terrein ver gevorderd. Discussies over afstand nemen van de smartphone worden in Nederland gevoerd, maar zijn in China ondenkbaar. Daar doe je alles met dat apparaat. Verliest een Nederlander zijn telefoon, dan is dat hooguit vervelend. Raakt een Chinees zijn smartphone kwijt, dan is dat ronduit problematisch. Om te beginnen kan hij zijn huis niet meer in, omdat hij zijn deur niet meer open krijgt. Amerika is en wordt in de toekomst nog veel meer een prachtige afzetmarkt voor allerhande technologische snufjes van Chinese makelij.’

Welke beroepen zullen verdwijnen?

‘Er wordt gezegd dat een belastingadviseur en een financieel-administratief medewerker hun knopen moeten tellen. Van de dertig beroepen waarvoor nu de meeste vraag naar arbeiders bestaat, wordt hun vak het meest bedreigd. Ook boekhouders en notarissen lopen het risico steeds meer overbodig te worden. Eigenlijk geldt dat voor alle vormen van routineus werk waarbij de regels vastliggen. Op termijn zullen slimme computers de meeste werkzaamheden van mensen uit genoemde beroepsgroepen overnemen.

Beroepen waarvoor creativiteit en intuïtie vereist zijn, hoeven geen concurrentie met technologie te vrezen. Een docent en sociaal of maatschappelijk werker kan zijn of haar toekomst met vertrouwen tegemoet zien. Voor mensen die nieuwe algoritmes kunnen bedenken en degenen die anderen kunnen leren hoe ze met technologie moeten omgaan, geldt hetzelfde. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het nog koffiedik kijken is hoe het werk van de toekomst eruit gaat zien. Met de kennis van nu is 80 procent van alle toekomstige banen nu nog niet te voorspellen. In 1950 hadden ze ook nooit gehoord van een big data-analist, chipmaker en antivirussoftwarebeheerder.

Voor scholen, zeker voor mbo’s, is het zaak om bij de tijd te zijn. De vraag moet altijd gesteld worden of ze hun studenten niet opleiden voor beroepen die straks niet meer bestaan. Ik denk dat hier nog wel een slag te maken is.’

Als gevolg van verschillende ontwikkelingen is de grens tussen werk en privé vervaagd. Wat doet dat met mensen?

‘Er is een verband tussen technologie en burnout. Toen ik begon bij de RMU had ik op maandagochtend of na een korte vakantie slechts enkele brieven waar ik wat mee moest. Van tevoren wist ik niet dat ik deze brieven had gekregen, dus kon ik me er in mijn vrije tijd ook niet druk over maken. Toen het e-mailverkeer toenam, moest je van tijd tot tijd best even slikken op maandagochtend. De introductie van de smartphone heeft ervoor gezorgd dat we altijd en overal onze e-mails kunnen lezen en daardoor nóg gejaagder en rustelozer zijn geworden. De grens tussen werk en privé is daarmee steeds meer uitgewist. Durf je een mailtje van een collega dat op vrijdagavond om 20.00 uur binnenkomt nog tot maandag te laten wachten? Als je vroeger op vakantie ging, was het voor werkgever en collega’s duidelijk dat je er niet was. Ze konden je niet bereiken en moesten het gewoon een week zonder je stellen. Nu ben je altijd bereikbaar, tenzij je je smartphone uitzet.’

Daags na het interview lanceerde de Partij voor de Arbeid een voorstel om werknemers het recht op onbereikbaarheid te geven. PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk wil dat ‘je zeker kunt zijn van een avond ongestoord op de bank zitten zonder allerlei mailtjes en appjes van je baas’. De partij vindt dat het makkelijker moet worden om uit te rusten van werk en om werk en de zorg voor kinderen of anderen te combineren. Van Dijk waarschuwde dat veel mensen ziek thuis zitten vanwege de werkdruk en stress. Het zelf kunnen indelen van werktijden is volgens hem nodig. Evenals betere verlofregelingen.

We kunnen veel meer werk verzetten in veel minder tijd dan vroeger. Gloort de werkdag van zes uur?

‘Nee. Heel vroeger werd gewerkt van zonsopgang tot zonsondergang. Toen het kunstlicht werd uitgevonden, werd dat zelfs nog wat opgerekt. Die acht uur die we nu werken, heeft niets te maken met voortschrijdende technologie. Het is niets meer of minder dan een sociale verworvenheid. Dat er een werkdag van zes uur voor in de plaats komt, lijkt me een illusie.’

Nederland vergrijst. Hoe moet werk en zorg gecombineerd worden?

‘De afgelopen jaren is noodgedwongen de trend ingezet dat ouderen voor zorg eerst aankloppen bij hun eigen netwerk. Maar hoewel technologie en flexibilisering het werkenden mogelijk maakt om arbeid en zorg beter te combineren, kunnen vrijwilligers nooit al het werk van professionals ondervangen. Al is het alleen maar dat ouders en hun volwassen kinderen steeds minder vaak bij elkaar in de buurt wonen. Met het oog op de vergrijzing lijkt het onvermijdelijk dat in de toekomst buitenlandse arbeidskrachten nodig zijn.’

Wie zijn de winnaars en verliezers in het werk van de toekomst?

‘Om in de terminologie van Marx te blijven: bourgeoisie en proletariaat hebben elkaar nodig. Het kapitaal kan niet zonder mensen en andersom. Ik verwacht niet dat voortschrijdende technologie de balans tussen die twee groepen ingrijpend zal veranderen. Net als nu zullen er altijd schrijnende situaties blijven bestaan en dreigen telkens marginale groepen buiten de boot te vallen. Wat wel verandert: in de tijd van Marx wisten arbeiders door wie ze werden uitgebuit. Straks weten arbeiders dat niet meer, want het kapitaal heeft dan geen gezicht meer.’

Levensloop Jan Schreuders

Jan Schreuders (48) is geboren en getogen in Moerkapelle. Hij doorliep het Driestar College in Gouda en ging na het vwo rechten studeren in Rotterdam. Na vervulling van zijn militaire dienstplicht ging hij werken bij de RMU. Eerst als jurist/beleidsmedewerker en later als manager dienstverlening. Naast deze functie vervult hij ook de rol van coördinator arbeidsvoorwaardenbeleid van de RMU. Schreuders woont in Veenendaal, is getrouwd en heeft vier kinderen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen