Lijvige boeken

Waar kun je volgelingen van Jezus in Jeruzalem halverwege de eerste eeuw van onze jaartelling aan herkennen? In Handelingen 2 geeft Lukas een inkijkje in het leven van alledag: met elkaar je verdiepen in de leer van de apostelen, bij brood en beker je met elkaar verbonden weten met de verhoogde Heiland en samen bidden. De ongeveer drieduizend toetreders hebben onderwijs en toerusting nodig. De vakterm die we daarvoor gebruiken, heeft een lange geschiedenis: catechese, godsdienstonderwijs of opvoeden tot geloof. Net als prediking en zingen hoort dit bij de basics van kerk-zijn.

Basics

Catechese heeft letterlijk alles te maken met traditie. Het Latijnse werkwoord tradere, waarvan ons woord traditie is afgeleid, betekent namelijk doorgeven. Het geloof dat je aangereikt hebt gekregen van de generatie boven jou, mag je niet voor jezelf houden, maar moet doorgegeven worden aan de volgende generatie. Wat betreft de noodzaak van catechese en het doorgeven van het geloof is er geen breuk tussen de Vroege Kerk, de kerk zoals die in de Middeleeuwen vorm heeft gekregen en de Reformatie. Luthers presentatie van het onderwijs in zijn beroemde Kleine Catechis-mus blijft in het spoor van de middeleeuwse catechese: gebod, geloof, gebed en sacramenten als de basics die ieder kind moet kennen.

Bij de tijd

Het Concilie van Trente (1545-1563) formuleerde de opvattingen en de dogma’s die voortaan de inhoud van het katholieke geloof zouden uitmaken. In opdracht van dit concilie werd tussen 1563 en 1566 de gezaghebbende Romeinse Catechismus vastgesteld. In deze traditie staan de Catechismus en het Compendium. Beide boeken vinden hun oorsprong in het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965).

De Rooms-Katholieke Kerk moest bij de tijd gebracht worden. Volgens de toenmalige paus was modernisering onontkoombaar. Tegelijk was een van de uitkomsten van het concilie dat ook de catechese zich meer diende te baseren op de Bijbel, op de leer van de apostelen en hun eerste opvolgers, en op de geschriften van de kerkvaders. Een nieuwe catechismus moest worden samengesteld van heel de katholieke leer.

Op 11 oktober 1992 gaf paus Johannes Paulus II de Catechismus van de Katholieke Kerk ‘aan de gelovigen van heel de wereld’. Het werk is bedoeld als ‘een volledige en integrale uiteenzetting van de katholieke leer, waaruit iedereen kan leren kennen wat de Kerk belijdt en viert, leeft en bidt in haar dagelijks leven’.

Honger

Bij een catechismus denken we in de eerste instantie aan een boek dat gebruikt kan worden om jongeren het geloof te leren. Het lijvige boek is daar niet geschikt voor, maar is bedoeld om de eenheid van het geloof en de trouw aan de katholieke leer te bewaren. Catechesemethoden voor jongeren dienen dus gebaseerd te zijn op de inhoud van het grote boek. Het compendium is evenmin bedoeld voor jongerencatechese, maar wel een poging om de inhoud van de catechismus samen te vatten. Er is gekozen voor de klassieke vorm van de dialoog. De vorm van vraag en antwoord brengt als het ware een gesprek tot stand tussen de leraar en de leerling. Het compendium is een extra hulpmiddel ‘om bij gelovigen van alle leeftijden en van alle rangen en standen de honger naar waarheid te stillen’.

De uitgave van de catechismus en het compendium, betreft een gewijzigde herdruk van de eerste uitgave uit 1997. Aan het begin van beide boeken wordt niet duidelijk gemaakt wat er in deze uitgave gewijzigd is. De catechismus begint met de Apostolische Brief en de Apostolische Constitutie van paus Johannes Paulus II uit 1997 en 1992. De inleiding van het compendium is getekend door kardinaal Joseph Ratzinger op 20 maart 2005. Kardinaal Ratzinger was ook de voorzitter van de commissie van twaalf kardinalen en bisschoppen die de catechismus hebben opgesteld. Op de website van de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland wordt de nieuwe uitgave wel aangekondigd, maar ook daar wordt niet vermeld wat na een kwarteeuw gewijzigd, dan wel geactualiseerd is.

Onze kant

De opzet van de catechismus is ontleend aan de grote traditie van catechismussen, die de stof ordenen rond de vier grote thema’s van de geloofsbelijdenis: de sacramenten, het geloofsleven (de Tien Geboden) en het gebed van de gelovige (het Onze Vader). Mijn eigen kennismaking met de Catechismus van de Katholieke Kerk dateert van 2013, toen ik me voor het schrijven van een brochure over vraag en antwoord 80 van de Heidelbergse Catechismus verdiepte in de officiële leeruitspraken van de Rooms-Katholieke Kerk over de mis of eucharistie.

Binnen de ruimte die er is voor een boekbespreking, is het onmogelijk recht te doen aan het vele wat in deze catechismus geboden wordt. Het onderwijs is niet alleen gebaseerd op de Heilige Schrift, maar ook op de ‘levende Overlevering in de kerk’ en het geestelijk erfgoed van de kerkvaders, kerkleraren en heiligen van de kerk. De vele verwijzingen naar de kerkvaders laten iets zien van het katholieke karakter van het geloof. In de index van kerkelijke auteurs valt op hoe vaak Augustinus geciteerd wordt. Was het niet Johannes Calvijn die claimde: ‘Augustinus totus noster’ (Augustinus staat geheel aan onze kant)?

Oorlog

Het zou weinig moeite kosten om allerlei verschillen aan te wijzen, bijvoorbeeld wanneer het gaat over bidden ‘in gemeenschap met de heilige Moeder van God’: ‘Op grond van deze bijzondere samenwerking van Maria met de werkzaamheid van de heilige Geest hebben de kerken het gebed tot de heilige Moeder van God ontwikkeld.’ (nr.2675)

Vruchtbaarder is een lezing en overdenking van de thema’s die aan bod komen vanuit de vraag hoe hier het geloof van de kerk der eeuwen verwoord wordt. Anders geformuleerd: waar wordt de breuk die gekomen is in de zestiende eeuw overbrugd en zien we herkenning? Als voorbeeld van zo’n lezing leg ik de vinger bij de uitleg van het vijfde gebod, in de rooms-katholieke indeling is dat die over het niet doden. Zeer behartigenswaardige woorden zijn daar gewijd aan het bewaren van de vrede en het vermijden van oorlog. Uiterst actueel klinkt het, wanneer gezegd wordt: ‘Zowel de kerk als de menselijke rede verklaren dat de morele wet blijft gelden gedurende de gewapende conflicten. Het pure feit dat de oorlog ongelukkigerwijze is uitgebroken, betekent niet dat tussen de strijdende partijen plotseling alles geoorloofd is.’ (nr.2312)

Gebed

Ten slotte, een rechtgeaarde protestant kan van harte instemmen met het gebed van kardinaal Ratzinger: ‘Bidden wij de Heer dat de kerk altijd het onderricht van de apostelen mag volgen, van wie zij de eerste vreugdevolle verkondiging van het geloof heeft ontvangen!’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen