Boeken schap

Ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de staat Israël schreef ds. Piet van Midden een toegankelijk boek over de wonderlijke en niet minder grillige historie van het Joodse volk – dat het merendeel van de tijd in diaspora leefde - en de staat Israël.

De terugblik in de eerste hoofdstukken van het boek is van groot belang om het heden beter te begrijpen. Dat de auteur met zevenmijlslaarzen door de geschiedenis gaat, is geen bezwaar. Zeker niet voor wie enigszins vertrouwd is met de Bijbelse geschiedenis. De informatieve hoofdstukken worden afgewisseld met toelichtende korte tekstblokken van enkele pagina’s over een specifiek, wetenswaardig aspect. Juist het belichten van allerlei schijnbaar onbelangrijke details, maakt dat het boek bepaald niet oppervlakkig is. De auteur legt er bijvoorbeeld de vinger bij dat Israël qua landschap zeer gevarieerd is, maar dat de bevolking nog meer variatie kent. De tegenstelling Joden versus Palestijnen is te simpel, want ook onderling zijn ze verdeeld. In Israël wonen meerdere bevolkingsgroepen door elkaar en de gewone Palestijn die snakt naar een rustig leven heeft zeer veel te lijden onder zijn eigen onderdrukkers, met name van Hamas en Fatah.

Ook laat de samenstelling van het Israëlische parlement, de Knesset, een versplinterd politiek landschap zien.

In het slothoofdstuk staat een treffend citaat uit een ingezonden brief in de New York Times (mei 1948): ‘Het grimmige vooruitzicht is dat Arabieren en Joden aan hun lot worden overgelaten om het uit te vechten – met onmetelijke schade aan mensenlevens, aan het land, aan de kans op economische en menselijke samenwerking, die voorrang verdient in welk vestigingsplan dan ook.’ Deze briefschrijver had een vooruitziende blik. Niettemin spreekt Van Midden de hoop uit dat Israël zijn honderdjarig bestaan mag vieren.

Een aanbevelenswaardige eerste kennismaking met Israël. Erg behulpzaam in een tijd vol onjuiste en eenzijdige berichtgeving. Achterin staat een literatuurlijst van ruim twee pagina’s voor wie meer wil weten en (dus) verder moet lezen.

Een inspirerend boek om te lezen. Zeker nu het geweld tussen Moslims en Joden oplaait.

Sacks typeert het ideologisch gemotiveerde geweld als ‘altruïstisch kwaad’. Op het eer-ste gezicht een merkwaardige woordkeuze, gezien de nietsontziende barbaarsheid van het soort geweld. Maar Sacks schrijft verder: ‘Kwaad dat wordt bedreven voor een heilig doel, uit naam van hooggestemde idealen’ (18). Het gaat daarbij om misdaden tegen de menselijkheid, zoals de verschrikkingen van de Nazi’s in de Tweede Wereldoorlog. Maar ook stalinistisch Rusland, communistisch China, en de Rode Khmer van Pol Pot in Cambodja bedreven dit kwaad. Het is niet specifiek religieus gemotiveerd. Vaak spelen dromen over het realiseren van een utopie of een verloren gewaand verleden daarbij een rol. Dromen die in de praktijk uitpakken als een helse nachtmerrie.

Hoe zit het dan met de relatie tussen religie en geweld? Judaïsme, christendom en islam beschouwen zichzelf als een religie van vrede, maar op enig punt in hun geschiedenis hebben ze alle aanleiding tot geweld gegeven (21). Dat geldt ook voor de moderne plaatsvervangers van religie: de natie, het ras en de politieke ideologie. Uit naam hiervan zijn vele mensenoffers gebracht aan ‘surrogaatgodheden’. Sacks verzuimt te vermelden dat dit voor het eerst gebeurde in de Franse Vendée, waar door de revolutionairen uit Parijs in 1793/94 een kwart van de bevolking werd uitgeroeid.

Vormt de waarheidsclaim van godsdiensten dan het grootste probleem? Gaat het geweld ophouden door relativering van waarheid en moraal? Sacks wijst erop dat het seculiere gebrek aan vermogen tot zingeving een cruciale rol speelt. Juist in onze tijd waarin de wereld aan snelle veranderingen onderhevig is, spelen gevoelens van verlies en angst op. En die kunnen zomaar omslaan in haat. Sacks vergelijkt onze tijd met die van de Reformatie. In die ‘overgangstijd’ was de drukpers het middel om nieuwe inzichten snel te verspreiden. Tegenwoordig vervult het internet deze katalyserende rol. En wie achter een scherm anderen zit te beledigen, vliegt sneller en harder uit de bocht dan in een persoonlijk gesprek zou gebeuren.

Het boek behandelt drie vragen: 1) waarom zijn mensen eigenlijk zo gewelddadig? 2) hoe zit het met de broedertwist tussen Joden, christenen en moslims? En 3) hoe kunnen de ‘kinderen van Abraham’ in vrede naast elkaar leven?

Sacks benoemt de ‘wij-zij’-tegenstelling en het demoniseren van de tegenstander. Dit zijn typisch menselijke trekken die heel kwalijke gevolgen hebben. Insluiten van wie op ons lijkt en uitsluiten van anderen, het zit bij ons allemaal ingebakken. Daardoor is de mens vaak als een engel voor zijn groepsgenoten, maar tegelijk als een demon voor de anderen. Het leven in groepen vormt een bron van geweld, maar het moderne alternatief: een mensheid zonder groepen of identiteiten, is onmogelijk omdat het ondraaglijk is.

Waarom zitten judaïsme, christendom en islam onderling in zo’n gespannen en regelmatig zelfs gewelddadige verhouding tot elkaar? Sacks analyseert dat het gaat om een twist van broeders, afstammelingen van Abraham, die alle drie naar hetzelfde verlangen: de belofte die God aan Abraham deed. De vraag wie in Gods vaderliefde mag delen, vormt de bron van intense onderlinge rivaliteit. Die broedertwist begon niet pas begon in de eerste of tweede eeuw. Want we lezen in de Bijbel al snel over de eerste moord, een broedermoord. Geschiedde die moord in Gods Naam? Nee, dat is zonneklaar.

Aan de hand van de Bijbelse geschiedenissen over Ismaël en Izak, over Ezau en Jacob en vooral die over Jozef en zijn broers, maakt Sacks duidelijk hoe de broedertwist op een grondig misverstaan van de Schrift berust. Wat nergens lezen we dat Ismaël wordt verworpen. Ook had Jakob de zegen niet aan zijn broer Ezau hoeven te ontfutselen. En omdat Jozef geliefd werd door zijn vader, hadden de broers hem niet mogen haten. Uiteindelijk blijkt de vreemde, hooghartige onderkoning van Egypte hun eigen broer te zijn die hen hun misdaden van harte vergeeft. Bekering is het sleutelwoord daarvoor. Berouw bewijst dat mensen kunnen veranderen. Het gaat erom dat we de afwijzing van anderen afwijzen, zo stelt Sacks.

Maar hoe verinnerlijk je die houding als mens? Het afwijzen van de ander, van de vreemdeling gaat ons van nature gemakkelijker af. De Bijbelse boodschap gaat daar radicaal tegenin: Wie vergeet hoe het voelt om zelf een vreemdeling te zijn, zal uiteindelijk zelf vreemdelingen gaan onderdrukken. De buitenstaander, vreemdeling of zonderling spoort dan misschien niet met ons zelfbeeld, maar hij is wel degelijk naar Gods beeld geschapen. We mogen ons niet laten verleiden tot een broedertwist op leven en dood, maar moeten ons laten leiden door het inzicht dat ieder een plaats heeft ‘in Gods universum van rechtvaardigheid en liefde’ (253).

Het probleem van de Westerse samenleving is dat zij grotendeels de waarden van het joods-christelijke erfgoed heeft losgelaten. In plaats daarvan staan het ik en de markt centraal, wat met hedonisme, individualisme en autonomie gepaard gaat. Loyaliteit, eerbied en respect doen er niet meer toe. Dankzij relativisme wordt het kwaad getolereerd en krijgen radicale krachten vrij baan. Veel westerlingen peilen het antisemitisme niet goed. Eerst werden Joden gehaat vanwege hun godsdienst, daarna vanwege hun ras en tegenwoordig vanwege hun staat. Maar: geen ziel is ooit gered door haat. ‘Wie anderen haat, heeft van Gods liefde niets begrepen.’

Ook al deel ik sommige interpretaties van de Bijbel en een aantal inzichten en argumenten van Sacks niet (ik ben nu eenmaal een calvinistische protestant), het lezen van dit boek was voor mij een ontdekkingsreis met nieuwe, verrijkende gezichtspunten over de onderlinge verhoudingen van religieuze groepen en de spirituele armoe van het rationalistische humanisme. Ook Sacks’ analyse van het antisemitisme is zeer verhelderend. De relatie tussen macht en religie blijft een spannende, waarbij het inderdaad van principieel belang is dat de gerechtigheid prevaleert boven macht en groepsbelang.

Dit boek bespreekt de recente geschiedenis van Israël aan de hand van kaarten. Het begint bij het Ottomaanse Rijk en de situatie in de negentiende eeuw. Daarna wordt onder andere het Sykes-Picotverdrag besproken, dat de basis legde voor de latere Balfourverklaring en de mogelijkheid van een Joodse autonome staat in het Midden-Oosten.

Het boek biedt onder meer gedetailleerde kaarten van het hedendaagse Israël. Zo is er een kaart van de Palestijnse autonome gebieden sinds 1993, met daarop de verschillende autoriteitszones. Ook is er een kaart van Jeruzalem met daarop de verschillende wijken en bevolkingsgroepen.

Wat zegt de Bijbel over de grenzen van het land Israël? Ondanks dat er in de Bijbel vrij gedetailleerde informatie over de grenzen van het land Israël gegeven wordt, is het lastig om een duidelijk afgebakend gebied vast te stellen dat bedoeld werd met het Beloofde Land. De auteurs stellen eerlijk dat ook de Bijbelse gegevens geen blauwdruk bieden voor de grenzen van het hedendaagse Israël, en ook niet in één keer het huidige conflict kunnen oplossen. Wel biedt dit boekje achtergronden om het huidige conflict beter te begrijpen. Bovendien is het toegankelijk geschreven en inzichtelijk vormgegeven. Het boek is daarom zeker een aanrader, bijvoorbeeld om er als extra bron bij te houden tijdens het volgen van het nieuws.

Iets anders. Dit prachtig uitgevoerde kunstboek geeft een overzicht van het werk van Jip Wijngaarden. De toelichtende teksten zijn in het Nederlands en Engels. Er bestaat ook een versie in het Duits en Frans.

In het boek vertelt Jip Wijngaarden op een openhartige, maar ingetogen manier haar levensverhaal. Hoe zij als meisje op de Veluwe is opgegroeid, na de middelbare school naar de kunstacademie in Utrecht ging en vervolgens in de filmwereld terecht kwam omdat ze de rol van Anne Frank mocht vertolken. Haar carrière ging goed. Maar terwijl haar ster rees, zonk haar ziel, schrijft ze terugblikkend.

Jip raakte bevriend met de Fransman Philippe, die na een ernstig ongeval tot bekering kwam en christen werd. Na aanvankelijke twijfels, trouwde ze toch met hem. In het najaar van 1990 brak God haar verzet tegen het christelijk geloof. Ze verdiepte zich in de Bijbel, leerde Hebreeuws en legde zich toe op het schilderen. Haar eerste expositie, Boulevard des déportes, was in de sjoel van Kampen. Daarna volgden er meer, o.a. in museum Elburg. Na een auto-ongeluk in mei 2010 volgde een zware tijd van operaties en medicijnen. Langzaam krabbelde Jip er weer bovenop en kon ze weer gaan schilderen. Met een lossere toets, maar tegelijk dieper, zegt ze er zelf over. De tocht langs de vele schetsen, schilderijen, aquarellen en andere kunstuitingen in dit boek laten die ontwikkeling zien. Haar boodschap is helder: Sta stil, bezin je, keer je om. Kijk, luister, leer en HER-INNER!

Een prachtboek om regelmatig in te bladeren, geschikt voor momenten van bezinning. En een waardevol geschenkboek. Via de website https://nl.jipwijngaarden.com/ is het boek te bestellen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen