Luthers Revolutionaire Daad Herdacht

Volgens de roomse leer was de aflaat een brief die men tegen betaling verwierf. Als iemand deze zorgvuldig bewaarde en in de biechtstoel aan de priester toonde werd hij van schuld ontslagen. Kortom, de zaligheid werd voor mensen tegen betaling verkrijgbaar. De dominicaner monnik Johann Tetzel bracht begin 1517 de zogenaamde jubileumaflaat aan de man. Hij beweerde dat deze aflaat zelfs kwijtschelding van alle schuld garandeerde. Met de opbrengst van deze jubileumaflaat werd de bouw van de nieuwe Sint-Pieterskerk te Rome gefinancierd. Tetzel ging in zijn misleidend optreden zo ver dat hij beweerde zelfs niet te willen ruilen met de heilige Petrus in de hemel: hij zou met de aflaat meer zielen verlost hebben dan Petrus had gedaan door de verkondiging van het Evangelie.

Innerlijke Strijd

In zijn jonge jaren werd Maarten Luther, die aanvankelijk voorbestemd was om rechten te gaan studeren, onderweg van Mansfeld naar Erfurt overvallen door een hevig onweer. Hij riep toen de heilige Anna aan en beloofde monnik te worden. Hij trad toe tot de strenge orde van de augustijner eremieten. Deze orde spoorde hem vervolgens aan tot de theologische studie. Zijn besluit om monnik te worden kan niet helemaal los worden gezien van zijn persoonlijke karakter en van indrukken die hij in zijn jeugd had ontvangen door middel van een harde vaderlijke tucht. Bij het opdragen van zijn eerste mis, op 2 mei 1507, beleefde hij al op aangrijpende wijze zijn persoonlijke onwaardigheid om drager van het priesterambt te zijn. Jaren later verklaart hij dat hij in zijn kloostercel een eenzame strijd streed: ‘O, wanneer zal ik eens vroom worden en genoegdoen, opdat ik een genadige God krijg?’ ‘Door zulke gedachten ben ik tot het leven van een monnik gedreven’, erkent hij.

Als monnik beijvert hij zich nauwgezet zijn plichten na te komen. Maar hij raakt niet tot de innerlijke overtuiging daarmee blijvend in Gods gunst te komen. Als God wordt aangeduid als ‘rechtvaardig’, denkt Luther aan loon naar werken. En hij beseft dat hij in al zijn werken tekortschiet. Een tekst als Romeinen 1:17 over ‘de rechtvaardigheid Gods’ vat hij op als een eisende gerechtigheid die straf verlangt. Zijn biechtvader Johann von Staupitz bemerkt zijn zielestrijd en wijst hem op het werk van Gods genade in de mens. Maar dit werpt Luther weer terug op zichzelf, en geeft hem geen bevrijding. Luther leert de zonde, en ook de zondige begeerte, als ’s mensen eigen en schuldig verderf verstaan.

Gerechtvaardigd

Op een dag ontdekt Luther – door Gods genade – dat Gods gerechtigheid niet eisend maar schenkend van karakter is. De betekenis van Romeinen 1:17 wordt hem geopenbaard: ‘Toen begon ik te begrijpen dat met Gods gerechtigheid de gave van God bedoeld wordt, waardoor de rechtvaardige leeft uit het geloof.’ Een rechtvaardige is niet rechtvaardig op grond van zijn eigen verdienste, maar hij is een gerechtvaardigde, een rechtvaardig-verklaarde, om Christus’ wil. Vele jaren later spreekt Luther over deze gebeurtenis als een ontdekking, waardoor hem de poorten van het paradijs geopend zijn. Deze gebeurtenis wordt zijn ‘Turmerlebnis’ genoemd, omdat deze plaatsvond in zijn torenvertrek in het klooster te Wittenberg. Wanneer dit gebeurd is weten wij helaas niet, waarschijnlijk ergens tussen 1508 en 1519. Eén ding staat vast, de in het klooster door hem in eenzaamheid gevoerde strijd heeft Luther gevormd tot reformator. Veel meer nog dan de toenemende ergernis over de misstanden in de kerkelijke praktijk.

Reformatie En Contrareformatie

Luther werkte, preekte en onderwees in een tijd waarin de verdorvenheid van de roomse kerk en haar leer een absoluut dieptepunt hadden bereikt. Door bestudering van de Schrift en de kerkvaders, met name Augustinus, en zoals reeds gezegd door persoonlijke ondervinding had Luther ontdekt dat God de goddeloze rechtvaardigt, zonder de werken, door het kruislijden van Christus alleen. Alle menselijke prestatie is van geen enkele waarde. God rechtvaardigt om niet, zonder enige verdienste onzerzijds, uit louter genade en op grond van het volbrachte werk van Zijn Zoon. Deze leer werd door de Rooms- Katholieke Kerk veroordeeld, Luther werd in de ban gedaan en men opende een krachtig tegenoffensief, de zogeheten contrareformatie. Vervolgingen braken uit, het onschuldige bloed van duizenden vloeide. Toch werd de reformatie niet tenietgedaan.

In eerste instantie wilde Luther niet breken met de kerk waar hij altijd deel van had uitgemaakt; uiteindelijk liep het daar toch op uit. De reformatie der kerk was na enige tijd een feit. De Bijbel werd door Luther in zijn landstaal, het Duits, vertaald, en werd toegankelijk voor de gewone man en vrouw in de straat. De verkondiging van het Evangelie van vrije genade kwam centraal te staan. De kerk werd radicaal ontdaan van de verering van Maria en de heiligen, er werd afgerekend met het primaat van de paus, de afgoderij van de mis en vele dwalingen zoals het vagevuur en rondom de goede werken en de doop.

De reformatie breidde zich over heel Europa uit, ook in landen als Frankrijk, Italië, Polen en Spanje. Helaas werden deze landen later door de contrareformatie weer vrijwel geheel teruggebracht tot de Rooms-Katholieke Kerk.

Door het werk van Luther en dat van Johannes Calvijn, zijn jongere tijdgenoot, geboren in de Noord-Franse stad Noyon, die vele jaren gewerkt heeft in het Zwitserse Genève, kregen de beginselen van de reformatie vaste voet aan de grond in de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden, Engeland en Schotland. Vervolgingen resulteerden erin dat de reformatie in de Zuidelijke Nederlanden – het tegenwoordige België – na enige tijd bijna geheel verdween. Toch is het erfgoed van de reformatie gelukkig bewaard gebleven, samengevat in de drie sola’s: sola gratia, sola fide en sola scriptura. Alleen door Gods onverdiende genade, door het geschonken geloof en met de Schrift als de enige regel des geloofs wordt de mens behouden.

Bonhoeffer

Het is vijf eeuwen geleden dat de reformatie het licht zag. Luther had geleerd niets te verwachten van enig vroom mens, maar alles van zijn genadige God. Telkens opnieuw verwacht de mens het van eigen geestelijke prestaties in plaats van dat hij God alleen laat werken. Dietrich Bonhoeffer, die kort voor het einde van de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s werd vermoord, legt op kernachtige wijze daar de vinger bij, in het volgende wat hij schrijft: ‘Hij [de gelovige] gelooft niet in zijn vermogen om de wereld te verbeteren en in zijn goede wil, hij gelooft niet in de mens, ook niet in het goede in de mens, hij gelooft ook niet in de kerk met wat zij als menselijke instelling kan, maar de gelovige gelooft alleen in God, Die het onmogelijke voortbrengt en doet, Die de stervende kerk tegen ons in, ondanks ons en door ons tot leven geroepen heeft; maar Hij alleen doet dat. De ongelovige wereld zegt: de kerk is dood, laten we haar begrafenisplechtigheid vieren. De ongelovige die met vrome illusies leeft, zegt: de kerk is niet dood, zij is alleen zwak en wij zullen haar met onze kracht dienen en haar weer overeind helpen. De gelovige zegt: de kerk is op sterven na dood, maar alleen God kan haar uit de dood tot leven roepen, omdat Hij tegen ons in en door ons heen het onmogelijke doet.’

Bonhoeffer zegt dat wij moeten leren de zaken uit handen te geven. Wij kunnen het alleen maar verprutsen. Maar God werkt wonderen, ja het onmogelijke vervult Hij. Onverdiend en dwars tegen ons meestentijds zo vrome gedoe in. Soli Deo Gloria.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen