Boekbesprekingen

Tot voor kort moest Willem Adolf Visser ’t Hooft het zonder een biografie doen, hetgeen gezien zijn betekenis voor de oecumene – en breder! – een pijnlijke leemte was.

Visser ’t Hooft heeft wel zelf zijn Memoires (ondertitel: Een leven in de oecumene, Amsterdam/Brussel/Kampen 1971) geschreven, en die zijn stellig belangrijk bronmateriaal, maar ze kunnen een – kritische – biografie uiteraard niet vervangen. Jurjen Zeilstra, eerder al in de theologie gepromoveerd op een studie over de betekenis van de oecumene voor Europa in de jaren 1937 tot 1948, heeft nu in deze leemte voorzien en is er meteen ook op gepromoveerd, nu in de geschiedenis.

De indeling van het boek is zo, dat zowel rekening is gehouden met de fases van de geschiedenis als met de stadia op Visser ’t Hoofts levensweg. Elk hoofdstuk begint met een inleiding, een puntsgewijze aanduiding van de inhoud ervan, en aan het slot van elk hoofdstuk wordt een balans opgemaakt.

Geboren in 1900 in een remonstrants gezin raakt Visser ’t Hooft tijdens zijn studie rechten en theologie in Leiden betrokken bij de NCSV. Hij maakt verschillende kampen mee en zet zich in voor het werk met en onder studenten, en hier komt hij in 1922 ook in aanraking met de theologie van Karl Barth. Visser ’t Hooft neemt afscheid van de vrijzinnigheid en doet belijdenis in de Nederlandse Hervormde Kerk. Hij wordt een theoloog die getuigt van de beslissende betekenis van Jezus Christus, als Zoon van God en Redder en Heer van de wereld. De jaren van zijn studie zijn ook de jaren van de opkomst van de oecumenische beweging en via de NCSV raakt Visser ’t Hooft in oecumenisch vaarwater, alwaar hij zich laat ‘vangen’

Een fors deel van het boek is gewijd aan de jaren twintig en dertig, waarin de oecumene volop in beweging is en vorm krijgt.

Het aan de macht komen van Hitler heeft voor de oecumene ook grote gevolgen.

Zeilstra laat zien dat Visser ’t Hooft – evenals vele anderen – de nationaalsocialisten aanvankelijk heeft onderschat. Als de kerkstrijd ontbrandt beseft hij wat er op het spel staat.

In de oorlog kan hij veel betekenen voor de Nederlanders in Zwitserland en weet hij ook een aantal Joden te redden uit de klauwen van de nazi’s. Dankzij de ‘Zwitserse Weg’ kan hij de verbindingsfiguur worden tussen het verzet in Nederland en de Nederlandse regering in ballingschap in Londen, en ook voor Bonhoeffer en anderen is hij een spilfiguur in het contact met theologen en politici in Engeland en de Verenigde Staten.

Na de oorlog en de eerste fase van de wederopbouw wordt Visser ’t Hooft secretaris-generaal van de Wereldraad van Kerken.

Onvermoeibaar zet hij zich in om de oosterse orthodoxie bij de oecumenische beweging te betrekken en ook om bij de Romana binnen te komen, een veel lastiger opgave. Helder en onvermoeibaar komt hij op voor een ondubbelzinnig belijden van Jezus Christus en wijst hij iedere vorm van syncretisme beslist af.

Gezien de vele citaten en de verwerking van gesprekken met voormalige medewerkers van Visser ’t Hooft neem ik graag aan dat Zeilstra goed en zorgvuldig werk heeft geleverd waar het zijn eigenlijke onderwerp betreft, maar voor wat daarbuiten valt is dat niet altijd het geval: Barth had geen weekendhuisje op Bergli, maar mocht het huis van vrienden gebruiken (106), Niemöller was niet gereformeerd, maar luthers (107), Hendrik Kraemer was geen theoloog en is nooit hoogleraar dogmatiek in Leiden geweest (120), de ontmoeting tussen bisschop Bell, Hans Schönfeld en Dietrich Bonhoeffer vond niet in Stockholm plaats, maar in Sigtuna (181), en Bonhoeffer was in 1939 al vier jaar geen predikant in Londen meer (188). Deze schoonheidsfoutjes nemen echter niet weg dat het boek zonder meer een goed geschreven en plezierig leesbare levensbeschrijving is geworden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen